تحریم اشخاص برای نخستین بار

باراک اوباما رئیس جمهور امریکا روز گذشته با امضای دور تازه‌ای از تحریم‌های یک‌جانبه فشار را بر شرکت‌هایی که در بخش انرژی ایران فعالیت می‌کنند، بیشتر کرد. علاوه بر این لیست هشت نفره‌ای از مقامات ایرانی را منتشر کرد و دارایی‌های آنان را در ایالات متحده مسدود و برای سفر آن‌ها به این کشور محدودیت قائل شد. دکتر نعمت احمدی عضو هیئت علمی ‌دانشگاه و حقوقدان، ابعاد حقوقی این مسئله را برای دیپلماسی ایرانی تشریح کرده است.

گفتاری از نعمت احمدی عضو هیئت علمی‌ دانشگاه و حقوقدان برای دیپلماسی ایرانی

ایالات متحده سال‌هاست که نسبت به خیلی از کشورها مثل کره شمالی، کوبا و تا زمانی که روابطش با چین به حالت عادی بازنگشته بود، نسبت به چین، تحریم‌های یک طرفه‌ای را علیه این کشورها وضع کرد که این تحریم‌ها مطابق با مواد 40 و 42 منشور سازمان ملل متحد نیست. اگر تحریم‌هایی از این دست را شورای امنیت یا دادگاه بین المللی رسیدگی به جنایات جنگی وضع کند، این‌ها مواردی است که هم در حقوق بین الملل مجوزش داده شده است و هم از سوی سازمان ملل معتبر شناخته می‌شود.

تحریم‌های یک‌جانبه کشورها با این که پشتوانه حقوق بین المللی ندارد و تابع مقررات بین المللی نیست اما مسبوق به سابقه است و کشورها چنین تحریم‌های یک‌جانبه‌ای را اعمال می‌کنند و اثر آن به شرایط کشور وضع کننده و کشور مورد تحریم بستگی دارد. اگر کشوری که تحریم را انجام می‌دهد کشور قدرتمندی باشد، ممکن است بتواند کشورهای دیگر را هم با خود همراه کند. کما این که در مورد تحریم بنزین، گرچه سازمان ملل چنین تحریمی‌ را علیه ایران وضع نکرده اما ایالات متحده این تحریم را اعمال و اجرا می‌کند و به کشورهای دیگر هم فشار آورده که فروش بنزین را به ایران متوقف کنند. بنابراین تحریم‌های یک‌جانبه صرف نظر از این که موافق با مقررات و قواعد حقوق بین الملل باشد یا مخالف، صورت عملیاتی به خود می‌گیرد و تاثیرات خود را بیشتر از لحاظ روانی بر کشورها می‌گذارد.

اما این مسئله که ایالات متحده بخواهد به دلیل نقض حقوق بشر دارایی‌های مقامات ایرانی را توقیف کند و یا محدودیت مسافرت به امریکا برای آن‌ها اعمال کند، برای نخستین بار اتفاق افتاده است. واژه تحریم اشخاص و به دلیل مسائل حقوق بشری برای اولین بار وارد ادبیات حقوقی ما شده است.

این مسئله توجیه حقوق بین المللی ندارد و علت آن این است که از یک نهاد جهانی صادر نشده است. اگر این بیانیه را دادگاه بین المللی رسیدگی به جنایات جنگی یا شورای امنیت یا شورای حقوق بشر سازمان ملل صادر کرده بود مبنای حقوقی داشت اما این بیانیه را دولت امریکا صادر کرده است و مبین یک وضعیت داخلی است.

از یکی دو سال پیش حرکتی در مسیر توجه و تمرکز بر مسئله حقوق بشر ایران قابل مشاهده بود. در بعضی مواقع ایران در شورای حقوق بشر محکوم می‌شد و در بعضی مواقع نه. حوادث سال گذشته ایران را در مرکز توجه نهادهای بین المللی نظارت بر حقوق بشر قرار داد. بعد از سفر آقای احمدی نژاد به نیویورک و برخورد صریحی که با قضیه یازده سپتامبر داشتند، با توجه به این که این واقعه نقطه خاصی در تاریخ امریکا به حساب می‌آید و بسیاری در امریکا خود را داغدار این حادثه می‌دانند، پیش زمینه چنین اقدامی‌ از سوی ایالات متحده مهیا شد.

گرچه سخنرانی آقای احمدی نژاد به تنهایی نمی‌تواند عامل چنین اقدامی ‌از سوی ایالات متحده امریکا باشد اما به نظر می‌رسد افکار عمومی ‌امریکا را برای این اقدام آماده کرده و زمینه را فراهم کرده است. درباره مسئله یازده سپتامبر کارهای زیادی صورت گرفته است. قبل از سالگرد این حادثه فیلمی ‌درباره علت و عوامل موثر در این حادثه ساخته شد و یا کتاب‌های زیادی درباره آن نوشته شده است. اما این که از تریبون سازمان ملل در جلسه مجمع عمومی‌ چنین شبهه‌هایی مطرح شود زمینه را علیه جمهوری اسلامی‌ ایران برای انجام چنین اقداماتی آماده می‌کند.