اتحادیه اروپا و ترکیه اسلام‌گرا

انتخابات پارلمانی ترکیه روز گذشته برگزار شد. با توجه به این که این انتخابات منجر به پیروزی مجدد حزب عدالت و توسعه شد چشم انداز روابط ترکیه و اتحادیه اروپا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

البته اینکه حزب اسلام گرا پیروز انتخابات بوده، نمی‌تواند خبر خوبی برای کلیه اعضای اتحادیه اروپا باشد. با این حال از آنجا که این انتخابات گامی ‌به سوی مشارکت حداکثری مردم، نهادینه شدن جایگاه نظامیان و سیاستمداران بوده و در ترکیه ثبات داخلی ایجاد کرده برای اتحادیه اروپا اهمیت دارد. بی ثباتی، دخالت نظامیان در تغییر قدرت و دخالت در تصمیم گیریهای سیاست داخلی و خارجی که موجب تضعیف دولت ترکیه می‌شود تاثیر منفی بر اتحادیه اروپا برجای می‌گذارد.  

عامل دیگری که ترکیه را کاندیدای بالقوه برای پیوستن به اتحادیه اروپا تبدیل کرده، و نتیجه همان ثبات سیاسی است،  توسعه اقتصادی با رشد هشت درصدی این کشور است.

نیمی‌از اقتصاد خارجی ترکیه با اروپاست، حدود نیم میلیون ترک در کشورهای اتحادیه اروپا زندگی می‌کنند، و طی چند سال گذشته استانبول به مرکزی برای ترانزیت هوایی برای توریستهای اروپایی، آسیایی و آمریکای شمالی تبدیل شده است. اما سه مانع دیگر برای ورود به اتحادیه اروپا در روابط منطقه ای ترکیه است: نوع رابطه با اسراییل، مسئله قبرس و مشکل تاریخی این کشور با ارمنستان.

با این حال، نقش محوری ترکیه در تحولات خاورمیانه بر وزن و اهمیت این کشور افزوده است. ضمن آنکه این کشور بعنوان عضو ناتو توانسته به قلب سیستم امنیتی غرب نفوذ نماید و محلی از تاثیر در هنگام بحرانهای بین المللی داشته باشد به ویژه زمانی که اروپا و آمریکا در قالب ناتو بدنبال دخالت و عملیات نظامی‌در خاورمیانه هستند. هر چند عضویت این کشور در نهادهای سیاسی اقتصادی و نظامی‌اروپایی و غربی، نگرانی‌هایی برای مداخله خارجی در ترکیه ایجاد کرده است.

وضعیت پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا چه سرنوشتی خواهد داشت؟ موضع اروپا در مقابل این انتخابات چه بوده است؟ آیا از نظر اروپا این انتخابات کاملا با معیارهای دموکراتیک سازگار بوده است؟ 

به نظرمی‌رسد با انتخابات ترکیه، این کشور با وضعیت متفاوتی برای عضویت در اتحادیه اروپا مواجه است. رییس و شورای اتحادیه اروپا در اولین واکنشها از نتایج این انتخابات استقبال کرده اند و اظهار امیدواری شده با انجام اصلاحات بیشتر ترکیه بتواند استانداردهای لازم را برای ورود به اتحادیه اروپا بدست آورد.

شورای اروپا در گزارش اخیر خود از نبود فرصتهای بیشتر برای ورود سایر احزاب در انتخابات ترکیه و کاستی‌های حقوق بشری و دموکراتیک انتقاد کرده است. اما در میان اعضای اتحادیه اروپا هستند کشورهایی از جمله انگلستان که امید زیادی به عضویت ترکیه دارد و همواره پشتیبان عضویت این کشور در اتحادیه بوده و نقش مهمی‌در حل و فصل موانع موجود در این راه داشته است. جک استراو وزیر اسبق امور خارجه انگلیس از رهبران اتحادیه اروپا خواسته است تا ترکیه را در آغوش بگیرند. به زعم وی انتخابات ترکیه و پیروزی اردوغان در آن "یک انتخاباتی تاریخی بوده و این انتخابات گواهی بر همراهی دمکراسی و اسلام است."

خاویر سولانا رییس سابق سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مقاله ای بعد از انتخابات ترکیه، عضویت این کشور را رویای دیرینه اش خوانده و ضمن توجه به بهار انقلاب‌های عربی گفته است که اتحادیه اروپا از فرصت پیش آمده بایستی استفاده کند. وی معتقد است که اتحادیه اروپا که دارای هویت‌ها و فرهنگ‌های مختلفی است برای آن که به موزه تبدیل نشود بایستی از انرژی تازه ترکیه استفاده کند و پروسه عضویت این کشور را به سرعت به نتیجه برساند.  

موضوع اروپا نسبت به سیاست‌های حزب عدالت و توسعه در مقابل جهان اسلام چیست؟ آیا اروپا می‌تواند به ترکیه تحت حکومت این حزب به عنوان کانال ارتباط با جهان اسلام بنگرد؟

بحث‌های زیادی در مجامع علمی‌و رسانه ای در جریان است که آیا یک کشور مسلمان با عضویت در کنفرانس سازمان اسلامی‌می‌تواند به عضویت کلوپ کشورهای مسیحی اروپایی در آید. در واقع اینجا بحث هویت دینی، فرهنگی و تاریخی ترکیه و اتحادیه اروپا مطرح است. کشورهایی که مخالف عضویت ترکیه هستند این بحث را مطرح می‌کنند و معتقدند که ترکیه نمی‌تواند ارزش‌ها و فرهنگ اروپایی را که بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ و تمدن غرب است بپذیرد و در پروسه اینتگریشن اروپا European integration وارد شود.

نگاه قالب در اروپا آن است که آن‌ها ترکیه یک عضو ناهمگون میبینند که به فرض ملحق شدن به اتحادیه، منجر به برهم خوردن توازن قوای سیاسی و فرهنگی در اتحادیه اروپا می‌شود.

حال این که ، آیا با انجام اصلاحات می‌توان ترکیه را همسو با اتحادیه اروپا کرد؟ مسئله ای است که هنوز تا نهایی شدن آن زمان بیشتری لازم است. اما این که ترکیه می‌تواند خواسته‌های اروپا را با زبان خاورمیانه ای برای کشورهای مسلمان طرح کند امر  مهمی‌برای اتحادیه اروپاست.

اروپا همین مدل حکومتی اسلام گرای کنونی ترکیه را و نه بیشتر، برای سایر کشورهای جهان اسلام می‌پسندد. اما این که با ادامه قدرت حزب عدالت و توسعه، آیا باز هم ارزش‌ها و مسائل اسلامی‌در سیاست و جامعه ترک تاثیر گذار خواهد بود، مسئله ای است که اتحادیه اروپا با دقت و نگرانی آن را دنبال خواهد کرد. اتحادیه اروپا تا جایی با سیاست‌های دولت ترکیه همراهی می‌کند که به ارزش‌های برابر برای مسلمانان از جمله حق تعیین نوع حجاب، آزدی در تعیین دین و اعمال مذهبی منتهی شود. اما این که دولت اسلام گرای ترکیه بخواهد مظاهر و آزادیه ای فرهنگ غربی که هم اکنون در جامعه ترکیه آزادانه در جریان است را محدود کند، همان خط قرمز اتحادیه اروپا می‌باشد.