قدرت نوظهور اخوان المسلمین در پارلمان مصر
اخوان المسلمین درصدد است یک نظام پارلمانی که در آن ریاست جمهوری یک مقام تشریفاتی باشد، ایجاد کند. این امر از جهتی آشکارا در راستای منافع گروهی اخوان است. چرا که برای اخوان یک پارلمان توانمند زمینه ای مناسبی برای به چالش کشیدن شورای حاکم نظامی است که به نظر می رسد تمایلی به کناره گیری از قدرت ندارند.
دیپلماسی ایرانی : این سوال که اسلام گرایان چه می خواهند، پس از آنکه حزب سیاسی وابسته به اخوان المسلمین، آزادی و عدالت، در روند انتخابات پارلمانی مصر بیس از ۴۰ درصد از صندلیهای پارلمان را در انتخابات به تصرف خود در آورد، اهمیت جدیدی یافته است. اما با وجود تصور متداول از اخوان المسلمین به عنوان گروهی متحجر و تندرو، در حقیقت اسلام گرایان خود نیز کاملا به آنچه می خواهند واقف نیستند. اغلب ناظران غربی در تحلیلهای خود بر ایدئولوژی اخوان المسلمین تمرکز زیاد و غیر ضروری می کنند. پیش بینی رفتار سیاسی اغلب احزاب سیاسی در مصر از جمله حزب آزادی و عدالت بر مبنای باورهای آنها به ندرت موفق بوده است. آنچنان که در مقاله صعود اسلامگرایان مطرح کرده بودم، اخوان المسلمین بیش از نکه حزبی اصولگرا و پایبند به ایدئولوژی باشد، کاملا یک بازیگر سیاسی است که به تناوب در جهت منافع سازمانی از مواضع آرمانی خود کوتاه می آید. این مهم، برخلاف گمان مرسوم آنها را به گروهی منعطف و تغیرپذیر تبدیل کرده است در حقیقت سنجش اسلامگرائی اخوان بر بر مبنای مواضع اعلام شده آنها دشوار است چرا که این مواضع ربط کمی به فقه و قوانین اسلامی دارد. روزگار دهه ۸۰ میلادی که این گروه بر مبنای قوانین تبدیل به گروهی شریعت مسلحانه شد، سپری شده است.
اسلامگرائی بیشتر از آنکه در اعمال اخوان المسلمین نمود داشته باشد به عنوان انگیزه اعمال اخوان المسلمین مطرح است. از آنجا که اخوان المسلمین یک جنبش مذهبی با یک سیستم آموزشی جامع و ساختار عضویت چندلایه و پیچیده است ، هر "برادر" طبق تعریف از لحاظ دینی محافظه کار است لذا اعضای اخوان کمتر نیاز پیدا می کنند حسن نیت مذهبی خود را اثبات کنند. البته گروه جدیدی در حال مطرح شدن و قدرت گرفتن در قاهره است. بر مبنای شواهد حاصله از رای گیری اخوان المسلمین دیگر منحصرا رای محافظه کاران مصری را در چنته ندارد، سلفی های تندرو که مدافع قرائتی مبتنی بر ظاهر و خط به خط از قوانین اسلامی هستند، با به دست آوردن حدود ۲۰ صندلی در مجلس دومین گروهی هستند که در مجلس اکثریت را به دست آورده اند. این گروه با توجه به اجتناب و دوری از سیاست در سالهای گذشته به دلالیل مختلف الهیاتی و عملی در عرصه سیاست مبتدی و تازه کار هستند و به سازشکاری و مصالحه که ذاتی زندگی سیاسی است توجهی ندارند.
برخلاف سلفی ها که شتابزده هستند، اخوان المسلمین با طمانینه و دوراندیشی عمل می کنند. این منش در دوران سرکوب حسنی مبارک گاهی به اشتباه به استعفا و یا رضایت از شرایط موجود تعبیر می شد. اخوان معتقدند که وقتی به حقانیت تاریخی خود باور داشته باشید، تنها باید تا رسیدن زمان مناسب صبر کنید. و حالا آن زمان مناسب برای اخوان المسلمین فرارسیده است و سوال برای انها این است که از آن چه استفاده ای کنند. در سالهای گذشته، اخوان از اسلام گرایان ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان فاصله گرفتند و آنها را بی توجه برنامه اسلامی و بیش از حد متمایل و "مسموم شده" توسط به الگوی محافظه کاران دمکرات اروپائی می دیدند. اما بعد از مبارک و خیزش دوباره اخوان و مواجه شدن با شانس در اختیار گرفتن قدرت، اخوان به عنوان الگو به مدل ترکیه چشم دوخته است. مساله ای که اخوان از تجربه حزب عدالت و توسعه اردوغان آموخته این است رشد اقتصادی همه چیز را آسانتر می کند. این که اگر استادارد زندگی مردم را بالا ببرید، احتمالا بیشتر به شما توجه می کنند و شاید مهمتر، اخوان بر این باور است که در آن صورت مصریها رشد اقتصادی را با پروژه اسلامی کردن همگام می یابند، به تعبیری آنها به به دنبال نوعی رویای کالوینیستی عرب هستند. برای رسیدن به چنین هدفی، اخوان باید در ابتدا در موقعیت اداره کردن امور اقتصادی در مصر قرار بگیرند. لذا اینکه اولویت گروه بازسازی ساختار ناکارامد سیاسی کشور است تصادفی نیست.
در ساختار قانونی فعلی، مصر قدرت زیادی به ریاست جمهوی داده شده است در حالی که قوه مقننه بسیار ضعیف است. به عنوان اکثریت مجلس، اخوان درصدد است یک نظام پارلمانی که در آن ریاست جمهوری یک مقام تشریفاتی باشد، ایجاد کند. این امر از جهتی آشکارا در راستای منافع گروهی اخوان است. چراکه به نظر می رسد دموکراسی پارلمانی به عنوان سیستمی مبتنی بر نظم حزبی، مذاکرات پشت پرده، انعطاف در ائتلاف سازیهای سیاسی مانند پیراهنی است که برای اخوان که به مانورهای سیاسی بی پروا علاقه دارد دوخته شده است. برای اخوان یک پارلمان توانمند زمینه ای مناسب برای به چالش کشیدن شورای حاکم نظامی است که به نظر می رسد تمایلی به کناره گیری از قدرت را ندارند. و از سوی دیگر این امر فرای اهداف کوتاه مدت، اخوان نظر به تجربه سرکوب شدید در دوران سه رئیس جمهوری ساختار قانونی فعلی را مستعد بر آمدن یک دیکتاتور دیگر می داند و از آن نگران است. در واقع به عنوان یک سازمان بسیار منسجم و مبتنی بر سلسله مراتب، اخوان همواره ساختار و سازمان را به افراد اولویت داده است.
در سالهای اخیر هیچ رهبر کاریزماتیکی در سطح ملی از اخوان بر نیامده است. لذا در رابطه با سیاست مصر هم اخوان نهادگرا است. اما وجود سلفی ها تهدیدی برای پیچیده کردن فضا است. اگر اخوان به این نتیجه برسد که برای تضمین خاطر لیبرالها و جامعه بین المللی نیاز دارد میانه روی در پیش بگیرد، این کار را انجام خواهد داد. و اگر به این نتیجه برسد که برای رقابت با سلفی ها باید به راست بگراید، چنین خواهد کرد. اما ممکن است هر دو راه را همزمان بپیماید، دست شستن از بعضی امور برای خاطر لیبرالها و تاکید مجدد بر بعضی از اصول و خصلتهای مذهبی برای حفظ پشتیبانی طرفداران محافظه کار. به نظر می رسد این راهکاری است که اخوان چه با طرح ریزی قبلی و چه براساس پیشامد انتخاب کرده است. در میان محافظه کاران مذهبی درمناطق روستائی کشور و برای مقابله با سلفی ها، اخوان به رای دهندگان سابقه تحت شکنجه و آزار بودن خود را یادآوری می کند و در آن مناطق به خطابه های تند و هیجان انگیز مذهبی آورده است. و در قاهره، در رسانه ها و در ملاقات با هیاتهای نماینگی سیاسی و سرمایه داران اقتصادی از خود رویکردی معقول و معتدلی نشان می دهد. بعضی از منتقدین اخوان این رفتار را "گفتمان دوگانه" می نامند در حالیکه بعضی دیگر آن را عین "سیاست" می دانند.
*مدیر پژوهشی مرکز بروکینگز در دوحه
اسلامگرائی بیشتر از آنکه در اعمال اخوان المسلمین نمود داشته باشد به عنوان انگیزه اعمال اخوان المسلمین مطرح است. از آنجا که اخوان المسلمین یک جنبش مذهبی با یک سیستم آموزشی جامع و ساختار عضویت چندلایه و پیچیده است ، هر "برادر" طبق تعریف از لحاظ دینی محافظه کار است لذا اعضای اخوان کمتر نیاز پیدا می کنند حسن نیت مذهبی خود را اثبات کنند. البته گروه جدیدی در حال مطرح شدن و قدرت گرفتن در قاهره است. بر مبنای شواهد حاصله از رای گیری اخوان المسلمین دیگر منحصرا رای محافظه کاران مصری را در چنته ندارد، سلفی های تندرو که مدافع قرائتی مبتنی بر ظاهر و خط به خط از قوانین اسلامی هستند، با به دست آوردن حدود ۲۰ صندلی در مجلس دومین گروهی هستند که در مجلس اکثریت را به دست آورده اند. این گروه با توجه به اجتناب و دوری از سیاست در سالهای گذشته به دلالیل مختلف الهیاتی و عملی در عرصه سیاست مبتدی و تازه کار هستند و به سازشکاری و مصالحه که ذاتی زندگی سیاسی است توجهی ندارند.
برخلاف سلفی ها که شتابزده هستند، اخوان المسلمین با طمانینه و دوراندیشی عمل می کنند. این منش در دوران سرکوب حسنی مبارک گاهی به اشتباه به استعفا و یا رضایت از شرایط موجود تعبیر می شد. اخوان معتقدند که وقتی به حقانیت تاریخی خود باور داشته باشید، تنها باید تا رسیدن زمان مناسب صبر کنید. و حالا آن زمان مناسب برای اخوان المسلمین فرارسیده است و سوال برای انها این است که از آن چه استفاده ای کنند. در سالهای گذشته، اخوان از اسلام گرایان ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان فاصله گرفتند و آنها را بی توجه برنامه اسلامی و بیش از حد متمایل و "مسموم شده" توسط به الگوی محافظه کاران دمکرات اروپائی می دیدند. اما بعد از مبارک و خیزش دوباره اخوان و مواجه شدن با شانس در اختیار گرفتن قدرت، اخوان به عنوان الگو به مدل ترکیه چشم دوخته است. مساله ای که اخوان از تجربه حزب عدالت و توسعه اردوغان آموخته این است رشد اقتصادی همه چیز را آسانتر می کند. این که اگر استادارد زندگی مردم را بالا ببرید، احتمالا بیشتر به شما توجه می کنند و شاید مهمتر، اخوان بر این باور است که در آن صورت مصریها رشد اقتصادی را با پروژه اسلامی کردن همگام می یابند، به تعبیری آنها به به دنبال نوعی رویای کالوینیستی عرب هستند. برای رسیدن به چنین هدفی، اخوان باید در ابتدا در موقعیت اداره کردن امور اقتصادی در مصر قرار بگیرند. لذا اینکه اولویت گروه بازسازی ساختار ناکارامد سیاسی کشور است تصادفی نیست.
در ساختار قانونی فعلی، مصر قدرت زیادی به ریاست جمهوی داده شده است در حالی که قوه مقننه بسیار ضعیف است. به عنوان اکثریت مجلس، اخوان درصدد است یک نظام پارلمانی که در آن ریاست جمهوری یک مقام تشریفاتی باشد، ایجاد کند. این امر از جهتی آشکارا در راستای منافع گروهی اخوان است. چراکه به نظر می رسد دموکراسی پارلمانی به عنوان سیستمی مبتنی بر نظم حزبی، مذاکرات پشت پرده، انعطاف در ائتلاف سازیهای سیاسی مانند پیراهنی است که برای اخوان که به مانورهای سیاسی بی پروا علاقه دارد دوخته شده است. برای اخوان یک پارلمان توانمند زمینه ای مناسب برای به چالش کشیدن شورای حاکم نظامی است که به نظر می رسد تمایلی به کناره گیری از قدرت را ندارند. و از سوی دیگر این امر فرای اهداف کوتاه مدت، اخوان نظر به تجربه سرکوب شدید در دوران سه رئیس جمهوری ساختار قانونی فعلی را مستعد بر آمدن یک دیکتاتور دیگر می داند و از آن نگران است. در واقع به عنوان یک سازمان بسیار منسجم و مبتنی بر سلسله مراتب، اخوان همواره ساختار و سازمان را به افراد اولویت داده است.
در سالهای اخیر هیچ رهبر کاریزماتیکی در سطح ملی از اخوان بر نیامده است. لذا در رابطه با سیاست مصر هم اخوان نهادگرا است. اما وجود سلفی ها تهدیدی برای پیچیده کردن فضا است. اگر اخوان به این نتیجه برسد که برای تضمین خاطر لیبرالها و جامعه بین المللی نیاز دارد میانه روی در پیش بگیرد، این کار را انجام خواهد داد. و اگر به این نتیجه برسد که برای رقابت با سلفی ها باید به راست بگراید، چنین خواهد کرد. اما ممکن است هر دو راه را همزمان بپیماید، دست شستن از بعضی امور برای خاطر لیبرالها و تاکید مجدد بر بعضی از اصول و خصلتهای مذهبی برای حفظ پشتیبانی طرفداران محافظه کار. به نظر می رسد این راهکاری است که اخوان چه با طرح ریزی قبلی و چه براساس پیشامد انتخاب کرده است. در میان محافظه کاران مذهبی درمناطق روستائی کشور و برای مقابله با سلفی ها، اخوان به رای دهندگان سابقه تحت شکنجه و آزار بودن خود را یادآوری می کند و در آن مناطق به خطابه های تند و هیجان انگیز مذهبی آورده است. و در قاهره، در رسانه ها و در ملاقات با هیاتهای نماینگی سیاسی و سرمایه داران اقتصادی از خود رویکردی معقول و معتدلی نشان می دهد. بعضی از منتقدین اخوان این رفتار را "گفتمان دوگانه" می نامند در حالیکه بعضی دیگر آن را عین "سیاست" می دانند.
*مدیر پژوهشی مرکز بروکینگز در دوحه
نظر شما :