وقتی نرمش ایران اعراب را زیاده خواه می‌کند

از دوسال پیش تا کنون امریکایی‌ها تلاش دارند از روابط ویژه اقتصادی عربستان و چین برای فشار بر پکن جهت پیوستن به تحریم‌های اقتصادی غرب علیه ایران استفاده کنند. یکی از به یادماندنی‌ترین مواضع عربستان در قبال کشورمان از زبان سعود‌الفیصل در حضور  وزیرامورخارجه امریکا در فوریه ۲۰۱۰ شنیده شد. وی در عکس‌العمل به سخنان خانم کلینتون مبنی بر اینکه امریکا از عربستان می‌خواهد که از روابط خود با پکن برای متقاعد کردن چین در همکاری کردن با غرب در مقابل ایران استفاده کند، اظهار داشت:" خطر ایران راه‌حل‌های فوری‌تری از تحریم‌ها اقتصادی ایران را می‌طلبد." گرچه متعاقباً سعودی‌ها اظهار کردند که مقصود وزیرخارجه تهدید به حمله نظامی نبوده است، اما به اندازه کافی شواهد و قراین وجود دارد تا نشان دهد عربستان طی دو سال اخیر نه تنها موافق تحریم‌های غرب و اقدامات محدودکننده علیه کشورمان بوده، بلکه خود مشوق و بانی برخی خصومت‌ها نیز بوده است. 

از یادنبریم که پرسروصداترین سند ویکی‌لیکس مربوط به پیامی بود که سفیر سعودی در واشنگتن از قول ملک عبدالله به مقامات امریکایی منتقل گردید و در آن  با اشاره به ایران خواستار "قطع سر مار" شده بود.برخورد رسمی ایران با این اطلاعات بسیار نرم‌تر از آن بود که سعودی‌ها انتظار داشتند. مقامهای سیاسی عالیرتبه کشورمان به نیابت سعودی‌ها این اطلاعات را زیرسوال بردند!

اقدام خصومت‌آمیز دیگر سعودی‌ها طی چند ماه اخیر شکایت به شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل درباره پرونده اتهام اثبات نشده دست داشتن ایران در ترور سفیر سعودی در امریکا بود. سعودی‌ها این موضوع را در مجمع عمومی مطرح و قطعنامه‌ای را در محکومیت کشورمان به تصویب بیش از صد عضو سازمان ملل رساندند. 

متاسفانه دقت در رفتار سعودی‌ها نشان از آن دارد که رویکرد جدید آنها به فرایندی تهاجمی تبدیل شده که روز به روز  بر شدت آن افزوده می شود. مماشات و نرمش در رفتار دیپلماتیک ایران با عربستان بدانجا رسید که در اجلاس ماه گذشته وزرای نفت اوپک که به ریاست وزیر نفت کشورمان برگزار شد، برای نخستین بار ایران و کشورهای همسو با ایران که همواره حامی قیمت‌های بالای نفت و کنترل سقف تولید بودند، با درخواست عربستان برای افزایش تولید نفت اوپک تا مرز 30 میلیون 500 هزار بشکه در روز موافقت کردند. 

پاسخ سعودی‌ها به این نرمش و حسن نیت فوق العاده‌ را  این روزها می‌توان مشاهده کرد. در حالیکه وزیرخزانه‌داری امریکا در شرق آسیا در حال متقاعد کردن مشتریان نفت ایران برای تحریم نفت بود، آقای النعیمی وزیر نفت عربستان در مصاحبه‌ای با شبکه سی‌ان‌ان گفت که کشورش در حال حاضر بین ۹.۴ تا ۹.۸ میلیون بشکه در روز تولید دارد و امکان تولید تاسقف ۱۲.۵ میلیون بشکه را نیز دارد. او افزود رساندن تولید به سقف ۱۱.۴ تا ۱۱.۸ میلیون بشکه تنها به چند روز فرصت نیاز دارد و ۷۰۰ هزار بشکه نفت اضافی یعنی رسیدن به ۱۲.۵ میلیون بشکه فقط ۹۰ روز فرصت نیاز دارد. 

واکنش هشدار آمیز مقام‌های نفتی و سیاسی کشورمان به اظهارات النعیمی نشان می‌دهد که آنها نیز باور دارند که عربستان چنین توانایی را دارد، اما آیا هشدار و غیردوستانه خواندن اقدام عربستان کافی است تا این کشور را از یک تصمیم استراتژیک منصرف کنیم.؟ تصمیمی که شاید از نظر سعودیها، ضربه مناسب در زمان مناسب نیز تلقی شود. ضربه‌ای که در چهارچوب توازن قوای منطقه ای در خاورمیانه ملتهب برای عربستان بیش از یک همکاری با غرب برای تامین انرژی مورد نیاز دنیا معنا دارد. 

ایران و عربستان اکنون در جبهه‌های مختلف در صحنه منطقه‌ای  و بین المللی مقابل یکدیگر قرار دارند، رقابت در سه حوزه ژئوپلتیک،انرژی و هسته‌ای به شدت جریان دارد. در حوزه ژئوپلتیک علاوه بر تحولات مربوط به عراق و لبنان، در سال ۲۰۱۱ میلادی اختلاف رویکرد منطقه ای دو کشور بر سر تحولات مربوط به بهار عربی پررنگ‌تر و عمیق‌تر شده است. همچنین عربستان با فرض اینکه ایران به دنبال سلاح هسته‌ای است، هم توانایی نظامی خود را در حوزه سلاحهای متعارف بالا برده و هم با عقد قرارداد با امریکا در صدد اجرای برنامه هسته‌ای است.

در حوزه انرژی و عرصه اوپک نیز اکنون به نظر می‌رسد عربستان آمادگی دارد تا از نفت به عنوان یک سلاح برای به زانو درآوردن رقیب منطقه‌ای خود استفاده کند. اینکه چرا ایران و عربستان که در سال‌های نه چندان دور به تفاهم نسبی در روابط دوجانبه رسیده بودند، اکنون مرزهای تنش را پشت‌سر گذاشته و به خصومت نزدیک می‌شوند،  در جای خودقابل بررسی است. اما به هر حال وضعیت فعلی در صورت عدم مهار می‌تواند به نتایج وخیمی برای کل منطقه منجر شود. 

شکی نیست که عربستان کشوری مهم و تاثیرگذار در منطقه، جهان اسلام و در عرصه انرژی است. روابط بدون تنش با این کشور کمک موثری به صلح و ثبات منطقه‌ای می‌کند، اما  ابراز تمایل به داشتن روابط حسنه با این کشور و دراز کردن دست دوستی به سوی سعودی‌ها نباید با مماشات و نادیده گرفتن خصومت‌های آنها اشتباه گرفته شود. تجربه نیز نشان داده است که عقب‌نشینی در برابر زیاده‌خواهی اعراب خلیج‌فارس روش موثری برای تنظیم یک رابطه منطقی و و با ثبات نیست. قبل از آنکه همه فرصتهای دیپلماتیک از دست بروند سعودی‌ها را باید متوجه ساخت که سیاست نرمش ایران به معنای نداشتن اهرم در پاسخگویی به خصومت‌های آنها نیست.