روسیه - آمریکا در یک قدمی جنگ سرد

بنظر می رسد روحیات و دیدگاه های پوتین یکی از دلایل افزایش تنش در مناسبات روسیه با امریکا و ناتو است. از زمان انتخاب مجدد پوتین به ریاست جمهوری روسیه ما شاهد افزایش تنش در روابط طرفین هستیم. از نظر روسیه، برنامه استقرار پایگاه موشکی در رومانی تا سال 2015، صرف نظر از سیر تحولات چالش های موشکی، حلقه دیگری از زنجیره تاسیسات پدافند موشکی جهانی آمریکاست.

آمریکا هدف از استقرار سامانه موشکی در اروپا را مقابله با تهدید توان موشکی کشورهایی همچون ایران و کره شمالی اعلام کرده است؛ اما روسیه با مردود شمردن توجیهات آمریکا در این رابطه، خاطرنشان ساخته که ایران فاقد آن میزان توان موشکی است که بتواند منافع امریکا را مورد هدف قرار دهد و در واقع هدف اصلی روسیه است. این در حالی است که اخیرا در تاریخ 16/2/1391 آندرس فوگ راسموسن دبیر کل ناتو گفت: سامانه موشکی ناتو در اروپا تهدیدی برای امنیت روسیه بشمار نمی رود و از روسیه دعوت می کنیم تا در این پروژه شرکت کند. وی در یک کنفرانس مطبوعاتی تاکید کرد سامانه دفاع موشکی ما به لحاظ فنی علیه روسیه طراحی نشده و به لحاظ سیاسی هم ما هیچ برنامه ای برای حمله به روسیه نداریم و از نظر ما بهترین روش برای روس ها این است تا ضمن مشارکت در این طرح ببینند که سیستم ما علیه آنها طراحی نشده و ما بطور فعال با آن ها همکاری خواهیم کرد. از سوی دیگر آناتولی سردیکف وزیر دفاع روسیه طی سخنانی عنوان نمود گفتگوهای روسیه با امریکا و ناتو درباره این سامانه به بن بست رسیده است. معاون نخست وزیر روسیه نیز چندی بعد در مصاحبه ای اعلام کرد این کشور تنها درصورتی حاضراست به طرح مشترک آمریکا و ناتو در زمینه ایجاد سامانه دفاع ضد موشکی در اروپا بپیوندد، که کشورش شریکی با حقوق برابر در این طرح محسوب شده و در خصوص ایجاد همه پایگاه های پرتاب موشک در سراسر خاک اروپا با آن توافق شود.

روسیه ضمن مخالفت با استقرار سپر موشکی ناتو در اروپا از توانایی کشورش برای خنثی کردن و رهگیری موشک هایی خبر داد که اتحادیه اروپا را مورد هدف قرار داده اند. روس ها همچنین اقدام به برگزاری کنفرانسی بین المللی دو روزه تحت عنوان بررسی امنیت موشکی قاره اروپا در اوایل ماه مه 2012 در مسکو نمودند که در این کنفرانس حدود 50 کشور جهان بخصوص کارشناسان ارشد نظامی روسیه و ناتو شرکت داشتند. هدف روسیه از این اقدام نشان دادن جدیت خود در برخورد با موضوعی است که امنیت آنرا مورد توجه دارد. در جریان این کنفرانس، معاون نخست وزیر روسیه بوضوح تاکید کرد روسیه اجازه استقرار سامانه موشکی سازمان ناتو را در اروپا نمی دهد زیرا این سامانه توازن استراتژیک در منطقه و امنیت مرزهای روسیه را به هم می زند. دیدگاه روسیه برای همکاری با امریکا و ناتو در این رابطه بسیار متفاوت با دیدگاه غربی هاست. روسیه اصل همکاری با امریکا و ناتو را رد نمی کند ولی چارچوب و نوع همکاری از نگاه مسکو کاملا با نگاه غربی تفاوت دارد. روسیه مایل است در چارچوب همکاری های طرفین، برخی از ایستگاه های ردیابی موشکی روسیه از جمله ایستگاه ردیابی موشکی Don-2NP در منطقه سوفرینو در همکاری با ناتو نیز مورد بهره برداری قرار گیرد. امری که با مخالفت امریکا و ناتو طی ماه های اخیر مواجه شده و تاکید کرده اند که در پی استقرار این سامانه پدافند موشکی بدون همکاری روسیه هستند.

موضع روسیه روز بروز حالت سخت تر و آشکارتری گرفته است. در این رابطه، نیکلای ماکاروف رییس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه در تاریخ 18/2/1391 اعلام کرد روسیه حمله نظامی به سامانه موشکی آمریکا و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در اروپا را می تواند مورد توجه قرار دهد. وی حتی اظهار داشت اگر آمریکا و پیمان ناتو با حراست از امنیت خود، امنیت همسایگان و دیگران را تهدید کرده و به آن توجه نکنند ما هیچ راه دیگری نخواهیم داشت جز این که تصمیم مناسب و اقدامات متقابل در مورد آن ها اتخاذ کنیم و اقدامات متقابل مورد نظر ما نه تنها استقرار موشک های اسکندر در منطقه کالنینگراد است، بلکه شامل نابودی قسمت هایی از پدافند سپر دفاع موشکی غرب نیز خواهد شد.

اگرچه بحث ضمانت های حقوقی تاکنون خیلی در گفتگوهای طرفین مطرح نبوده و حتی امریکا تا سال گذشته از دادن ضمانت های حقوقی الزام آور به روسیه امتناع می کرد ولی پیشنهادی از سوی امریکا در عین حال می تواند فضای جدیدی را در رابطه با این موضوع بوجود آورد و از تنش در روابط روسیه با غرب بکاهد. ارزیابی روند چند ساله وقایع نشان می دهد که امریکا تاکنون نتوانسته نگرانی های روسیه را بر طرف کند و از نظر روسیه پیشنهادات ناتو و امریکا به میزان کافی اعتماد برانگیز نیست. با توجه به حساسیت های شدید ایجاد شده در این رابطه و گستره روز افزون آن، امریکا برای جلب توجه روسیه پیشنهاد نموده تا یکسری تضمین های حقوقی در باره ماهیت سامانه موشکی خود در قاره اروپا به روسیه بدهد. این پیشنهاد مورد استقبال روسیه واقع شده و اخیرا وزیر دفاع روسیه عنوان داشته اگر آن ها چنین تضمین هایی را بدهند ما به دیده دیگری به مساله نگاه می کنیم. روسیه خواستار طرح موضوع در کنگره امریکا و تصویب موضوع ضمانت حقوقی از سوی کنگره است. دولت امریکا به طرف روس اعلام کرد تایید چنین سندی در کنگره این کشور چند ماه پیش از انتخابات ریاست جمهوری، غیرواقعی است. در واقع اوباما شدیدا نگران است که طرح این موضوع در کنگره، با حضور اکثریت جمهوریخواهان، او را در شرایط متزلزلی در کشاکش سنگین با جمهوری خواهان که معتقدند دولت وی از قاطعیت لازم در برابر روسیه برخوردار نیست، بکشاند.

ارزیابی وقایع نشان می دهد که روسیه مایل نیست در این قضیه کوتاه بیاید و این امر می تواند فضای جدیدی از جنگ سرد را مجددا در روابط روسیه با امریکا بوجود آورد. موضعگیری های شدید مقامات روسی و ادبیات بکار رفته از سوی مقامات روسیه در این رابطه بیانگر بالا گرفتن تنش دوباره در روابط روسیه با امریکا از یکطرف و با پیمان ناتو از طرف دیگر است. بنظر می رسد با قدرت گیری روسیه طی چند سال اخیر و فائق آمدن  بر مشکلات سیاسی اقتصادی دهه گذشته، روس ها دیگر حاضر نیستند در برابر امریکا و غرب کوتاه بیایند و حتی می توان عنوان کرد هر چه روسیه از توانایی و اقتدار بیشتری در صحنه داخلی و خارجی برخوردار شود به همان نسبت از موضع سخت تر و انعطاف ناپذیرتری در برابر امریکا برخوردار خواهد شد و این امر ممکن است به یک جنگ سرد دوباره در روابط روسیه با امریکا منجر شود. مگر اینکه امریکا کمی از موضع خود عقب نشینی کند و با دادن تضمین های عینی و ملموس و حقوقی نگرانی های امنیتی روسیه را برطرف نماید. انتخاب مجدد پوتین بریاست جمهوری موقعیت کرملین در برابر امریکا را تقویت کرده و پوتین با ارزیابی شرایط جدید روسیه از یکطرف و مشکلات متعدد امریکا در صحنه داخلی و خارجی، از جمله کسری بودجه عظیم، بدهی های گسترده خارجی، مشکلات اقتصادی و مالی، انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر و موقعیت تضعیف شده اوباما در برابر جمهوریخواهان و کنگره، شرایط جدیدی را در برابر مسکو می گشاید که می تواند برای پوتین نویدبخش باشد. روسیه امروز حاضر نیست در برابر امریکا کوتاه بیاید و سامانه موشکی امریکا در اروپای شرقی و ترکیه بهانه خوبی برای روس ها فراهم کرده تا اقتدار خود را در برابر غرب و امریکایی ها نشان دهند. اقتداری که می تواند بازی قدرت در روابط مسکو - واشنگتن را وارد دوره جدید نماید که چشم انداز آن چندان روشن نیست./16