مذاکره با ایران، التقاط بهار و پاییز است

با وجود اعتراض از سوی نومحافظه کاران و جنگ طلبان در امریکا که ایران را به وقت کشی متهم می کنند، این خرید زمان و یا طول کشیدن مذاکرات ایده چندان بدی نیست. آیا از ماه آوریل تاکنون اتفاقی افتاده است؟ پاسخ هم بله و هم خیر است.

اما دستاوردهای این مذاکرات تا به امروز:  یک طرح کلی و  مبهم  از قرار گرفتن در مسیر موفقیت، نوعی فرایند گام به گام که ممکن است با موافقت ایران با تعلیق تولید غنی سازی 20 درصدی اورانیوم آغاز شود و دیگر، احتمال خارج کردن تمام یا بخش اعظم این اورانیوم در ازای کاهش خفیف و یا نمادین تحریم‌های اقتصادی علیه ایران .

برداشتن گام‌های بیشتر با کاهش تحریم‌های ایران در برابر اقدامات اعتماد ساز غرب نیز میسر است. گام‌هایی  مانند شفافیت بیشتر درباره برنامه تحقیقاتی هسته ای در کنار توافق بر سر مسائل منطقه ای نظیر همکاری در مبارزه با  قاچاق مواد مخدر، موضوع دزدان دریایی و افغانستان .

این مراحل می تواند به یک توافق جامع تر منجر شود که در آن 1+5 رسما حق ایران برای غنی سازی 5 درصدی اورانیوم در خاک خودش را پذیرفته و در مقابل ایران محدودیت در غنی سازی، شفافیت کامل برنامه هسته ای و نامحدود بودن بازرسی از تاسیسات خود توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی، و مصاحبه با دانشمندان برجسته هسته ای خود را متقبل شود. می توان شرح آنچه بر ایران و غرب در این پرونده گذشت را دوباره مرور کنیم:

·         در دور اول که 14-13 آوریل در استانبول برگزار شد در حقیقت فضای خوش بینی حاکم بود. ایالات متحده که رهبری 1+5 را در دور فوق بر عهده داشت به گونه ای سرسختانه پا به میدان مذاکره گذاشت. آنها درخواست بسته شدن فوری تجهیزات غنی سازی فردو، تعلیق کامل غنی سازی 20 درصد و انتقال ذخایر این مواد به کشور ثالث را مطرح کردند. اما غایب مذاکرات فوق ، درخواست صریح امریکا از ایران برای تعلیق غنی سازی حتی تا 5 درصد بود ، ماجرایی که در یک سری از قطعنامه‌های سازمان ملل دقیقا از ایران مطالبه شده بود.

اما بنا بر گزارش‌ها، در پشت پرده، باراک اوباما از طریق ترکیه برای آیت الله خامنه ای رهبر معظم ایران سیگنال‌هایی فرستاده بود با این مضمون که «ایالات متحده برنامه هسته ای غیرنظامی ایران را خواهد پذیرفت در صورتی که رهبر ایران بتواند تضمینی برای سخنرانی اخیر خود که گفته بود ملت ایران هیچ گاه به دنبال سلاح هسته ای نخواهد بود ارائه کند.» پس از مذاکرات، اشتون به صراحت به ماهیت تدریجی که  از آشکار سازی مذاکرات انتظار داشت، اشاره کرد: ما طبق اصل رویکرد گام به گام و مقابله به مثل پیش می رویم.

با وجود تشدید تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، گزارش‌های فراوان از عملیات سایبری خرابکارانه امریکا و اسرائیل علیه برنامه هسته ای ایران و تائید آشکار این که اسرائیل کمپینی را برای ترور دانشمندان هسته ای ایران به راه انداخته است، نه تنها این مذاکرات ادامه داشته بلکه مقامات امریکایی تاکید داشتند که احتمال وقوع یک درگیری نظامی بین ایران و امریکا و یا ایران و اسرائیل به سرعت کاهش می یابد.

·         قبل و در حین برگزاری دور دوم مذاکرات در بغداد، کماکان فضای خوش‌بینی حتی در میان مذاکره کنندگان امریکایی ادامه داشت؛ اگرچه مقداری از ان خوش بینی ممکن است در نتیجه این باور غلط باشد که تحریم‌های اقتصادی ایران را وادار به امتیازدهی یک طرفه می کند. در آستانه مذاکرات، آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرد که به توافقی با ایران به منظور بازرسی حداقل برخی از امکانات محرمانه نظامی ایران دست یافته است، اگرچه این توافق بعدا متوقف شد.در این دور از مذاکرات، ایران سیگنال‌های مثبتی برای مصالحه با غرب از خود نشان داد. اگرچه دیپلمات‌های غربی در مورد سختی مذاکرات بغداد شکایت داشنتند، با این حال مذاکرات دقیق و مختص مسائل جزئی بود که برنامه هسته ای ایران را شامل می شود. بار دیگر اشتون اعلام کرد که "زمینه‌های مشترک" برای انجام نشست دیگری در ماه ژوئن به اندازه کافی به وجود آمده است.

بنا بر گزارش‌ها ایران بر روی به رسمیت شناخته شدن رسمی و علنی حق غنی سازی حداقل تا 5 درصد پافشاری داشت. در حالی که پذیرش این حق بدون شک بخشی از یک توافق نهایی خواهد بود و مذاکره کنندگان ایران، از جمله سعید جلیلی، باید به طور کامل درک کرده باشند که آن را در پایان مذاکرات به دست می آورند نه در آغاز آن. از سوی دیگر، شاید 1+5 تحت فشار ایالات متحده پیشنهاد چشم گیری به ایران نداد. اما بنا به گزارش‌ها در عوض برای توافق با ایران برای غنی سازی بحث برانگیزش تا 20 درصد، پیشنهاد تامین قطعات یدکی برای ناوگان هواپیمای غیرنظامی ایران و کمک به امنیت هسته ای ان را ارائه کرده است.

اگر یک گام بیشتر توسط 5+1  برای پذیرش غنی سازی تا 5 درصد به صورت ضمنی در متن مذاکرات ، آن را به طور صریح اعلام نکردند. و در هیچ موردی، با کاهش تحریم‌های اقتصادی پیوند نخورد.

بنا بر گزارش نیویورک تایمز درخواست ایران برای پذیرش غنی سازی 5 درصدی از سوی 1+5 تاکنون به مرحله نگارش نرسیده است. البته این رویکرد قابل تغییر است. اما پس از مذاکرات بغداد، رهبران ایران به اتفاق اعلام کردند که تحت هیچ شرایطی غنی سازی 5 درصدی را متوقف نخواهند کرد. همچنین رئیس تیم هسته ای ایران اعلام کرد که ایران غنی سازی 20 درصدی را هم معلق نمی کند.

·         ماحصل دور سوم مذاکرات که ماه ژوئن در مسکو برگزار شد فقط توافقنامه برای برگزاری یک جلسه دیگر در سطح کارشناسان بر سر مسائل فنی بود.

با وجود گزارشاتی مبنی بر اینکه ایالات متحده و متحدانش برنامه ای را برای تعلیق حداقل یکی از تحریم‌های متعدد ایران یعنی ممنوعیت بیمه نفت کش‌های نفت این کشور در نظر داشتند اما با این وجود چنین معامله ای  از حرف به عمل تبدیل نشد.

با اینکه علی باقری یکی از مذاکره کنندگان ایرانی نشست مسکو را بسیار جدی و سازنده توصیف کرد اما آنها که منتظر اتفاقی خارق العاده در  این مذاکرات بودند ، ناامید شدند.

با توجه به گزارش‌های مختلف که مذاکرات را تمرین‌هایی غیر سودمند دانسته  و معتقد بودند ایران به دنبال تاخیر اندازی و بازی برای خرید زمان بیشتر است و اینکه دولت اوباما احتیاج به بازبینی کلی  استراتژی خود دارد در جمع بندی باید گفت  که فضای حاکم بر این مذاکرات بدبینی صرف بود.

البته هیچ کدام از آنها واقعیت نداشت؛ از انجایی که همه با مذاکرات آشنا هستند درک می کنند که حل مسئله ای به پیچیدگی برنامه هسته ای ایران نیازمند تعداد زیادی جلسه در یک بازه زمانی طولانی است. در حقیقت تصمیم برای فرستادن مذاکرات به فاز کارشناسان تصمیم خوبی بود زیرا این کار روند مذاکرات را از نگاه رسانه‌ها دور خواهد کرد. به گزارش واشنگتن پست ، در مذاکرات فنی که در تاریخ‌های  3-4 جولای در استانبول برگزار شد به مسائل پایه ای پرداخته شد.

·         برخی از آن موارد خاص و ویژه در تاریخ 3 جولای در نامه ای توسط نماینده ایران در سازمان ملل به گروهی از کارشناسان ایران ارائه شد که شامل مواضع سخت و خاصی بود از جمله پیشنهاد اجرای مذاکرات متناوب هر سه ماه و یک برنامه "اعتمادسازی و گام‌های متقابل."

با به پایان رسیدن اخرین دور مذاکرات-  بنا بر اسناد موجود-  ایران بر پذیرش حق غنی سازی خود از سوی 1+5 اصرار داشته و خواهان اعلام رسمی این موضع بود.

بر طبق اسناد ایران درخواست‌های دیگری هم در این مذاکرات داشته است:

ایران درخواست کرده است که 1+5 تحریم‌های یکجانبه و چند جانبه که خارج از چارچوب کاری شورای امنیت سازمان ملل است را لغو کند. مثلا تحریم‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا که به طور خاص مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل نیست. سپس انتظارها فراتر خواهد رفت: «به منظور اعتماد سازی از نیات، 1+5 تحریم‌ها را لغو و پرونده ایران را از دستور کار شورای امنیت خارج خواهد کرد.»نیازی به گفتن نیست، این‌ها اتفاقاتی که در انتهایی ترین نقطه مذاکرات خواهد افتاد. البته ایالات متحد باید خیلی صریح اعلام کند که از حق ایران برای غنی سازی 5 درصدی تحت شرایط درست  حمایت  می کند  اما واقعیت سیاسی در امریکایی که در یک سال منتهی به انتخابات ریاست جمهوری قرار دارد، مانع از این مساله شد.

اولین مسئله ای که در فرایند گام به گام مورد نظر بسیاری از تحلیلگران است بحث غنی سازی 20 درصدی ایران است. سند 3 جولای دلایلی برای اینکه ایران به غنی سازی 20 درصد ادامه می دهد را ارائه می دهد؛ از جمله احتیاج به تامین 4 راکتور دیگر علاوه بر راکتور تحقیقاتی تهران و یک مساله  دیگر به نام حق جمهوری اسلامی ایران برای فروش مجموعه‌های سوختی به دیگر کشورها.

اما در مورد تجهیزات فردو نشانه‌هایی وجود دارد که ایران ممکن است به دنبال احیای برخی از مفاد توافق نامه اکتبر 2009 در مورد غنی سازی 20 درصدی اش باشد. در این سند در یک مورد تحت عنوان "مراحل اعتماد سازی" آمده است: جمهوری اسلامی ایران برای تهیه سوخت غنی شده مورد نیاز راکتورتحقیقاتی تهران با 1+5 همکاری خواهد کرد."

در گزارشی در نشریه کریستین ساینس مانیتور نقل قولی از یک مقام ایرانی بعد از دور فنی مذاکرات استانبول آمده است با این مضمون:

برداشت اولیه من این است که فضایی برای خوش بینی وجود دارد و البته حفظ آرامش از واجبات است  زیرا در غیر اینصورت وضعیت از کنترل خارج می شود...ما گفتیم مسئله غنی سازی 20 درصد می تواند موضوع مباحثه قرار بگیرد وقتی نتیجه نهایی اعلام شد، اگر آنها بگویند در عوض آن چه چیزی عاید ما خواهد شد؟ لغو کامل تحریم‌ها؟ ما به آنها گفتیم که این باید بخش به بخش انجام شود

بخش به بخش یا  گام به گام یا هر نام دیگری که به این پروسه بدهیم ، بی شک  این فرایند نیازمند زمان طولانی و صبر است.

ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/20