ژنو تازه آغاز راه بود، نه یک مصالحه

دیپلماسی ایرانی: در هفته گذشته، هم بحران بودجه در دولت آمریکا به طور موقت حل شد و هم برای نخستین بار در سال های اخیر مذاکرات هسته ای مفیدی بین هیات مذاکره کننده هسته ای ایران و گروه 1+5، در ژنو انجام شد.

باتوجه به پیچیدگی های مساله هسته ای ایران، ایران نخستین آزمون را اکنون پشت سر گذاشته است. اما ژنو ، تازه آغاز راه دشوار حل مجادله هسته ای جمهوری اسلامی است که بیش از یک دهه از عمر آن می گذرد و میلیاردها دلار هزینه ناشی از اعمال تحریم ها را به همراه داشته است. به بیان دیگر نباید تصور کرد اظهار نظرهای مثبت و لبخندهای پی در پی مذاکره کنندگان هسته ای در ژنو به معنی یک مصالحه است. واشینگتن و تهران نهایتا راهی را برای برون رفت از بن بست هسته ای پیدا کرده اند، اما تفاوت مواضع و سیاست های داخلی هر طرف، حاکی از آن است که راه پیش رو برای حصول توافق نهایی، بسیار ناهموار است.

باتوجه به تاریخ مساله هسته ای ایران، این یک نکته غافلگیر کننده به شمار نمی رود. هیچ عقل سلیمی در انتظار یک توافق جامع از نشست ژنو نبود. این در حالی است که حسن روحانی، رئیس جمهور جدید ایران از هفته ها قبل از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری 24 خرداد، از تمایل به حل مساله هسته ای و بهبود روابط با غرب سخن می گفت.

با این وجود اکنون موانعی در راه پیشرفت مذاکرات وجود دارد که از جمله آنها می توان به نارضایتی کنگره آمریکا اشاره کرد. برخی در کنگره به اوباما توصیه می کنند تحریم های بیشتری را علیه ایران اعمال کند و این در حالی است که کاخ سفید پروژه آزادسای اموال بلوکه شده ایران را بررسی می کند. مدیریت این اختلاف ها از جمله چالش های پیش روی مذاکرات به شمار می رود.

اخبار محدودی که از مذاکرات ژنو به بیرون درز کرده، حاکی از آن است که احتمالا پذیرش پروتکل الحاقی بخشی از بسته پیشنهادی ایران در این مذاکرات است. برخی رسانه ها نیز از کاهش کمیت و کیفیت غنی سازی سخن می گویند. اما در نهایت مذاکره کنندگان ایران و غرب توافق کرده اند که محتوای مذاکرات را محرمانه نگاهدارند.

برخی کارشناسان می گویند کاهش شمار سانتریفوژها و تعطیلی راکتور اراک از موضوعاتی است که آمریکا و متحدان اش در مذاکرات به دنبال آن هستند. با این وجود در مذاکرات دو روزه ژنو یک کارشناس تحریم نیز از خزانه داری آمریکا حضور داشت، که نشان می دهد احتمال تعدیل برخی تحریم ها در مقابل برخی اقدامات اعتمادساز از سوی تهران، وجود دارد.

اما تمامی این نشانه ها به منزله یک گام بزرگ رو به جلو نیست. البته در مقایسه با رویکرد ایران در سال های اخیر، روندی مثبت و رو به جلو محسوب می شود. از سوی دیگر سرمایه شخصی محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران و مسئول مذاکرات هسته ای نیز یک نشانه مثبت است. ظریف با وجود کمردرد شدید به ژنو سفر کرد و ملاقات های دوجانبه مهمی را انجام داد. سرمایه سیاسی و تعاملی ظریف و انتخاب او برای هدایت مذاکرات، نشانه دیگری از تمایل جدی دولت روحانی به حل مجادله هسته ای است.

نشانه هایی از این دست زیاد است. برای مثال هیات ایرانی برای نخستین بار و بدون نیاز به مترجم در مذاکرات به زبان انگلیسی سخن گفت. یکی از مذاکره کنندگان ایرانی در حاشیه این نشست با نماینده آمریکا ملاقات کرد و یک بیانیه پایانی مشترک نیز از مذاکرات ژنو منتشر شد.

همچنین این نکته حائز اهمیت است که باوجود بازگشت تیم مذاکره کننده هسته ای به ایران، هنوز هیچ خبر موثقی از محتوای مذاکرات و بسته پیشهادی به رسانه ها درز پیدا نکرده است. حتی برخی تندروها نیز از استراتژی روحانی و تیم اش حمایت می کنند. از سوی دیگر مقامات آمریکایی نیز به تعهد خود برای محرمانه نگاهداشتن محتوای مذاکرات؛ پایبند مانده اند. تحلیلگران می گویند یکی از نشانه های جدی بودن مذاکرات این است که محتوای آن به رسانه ها درز پیدا نکند.

اما همچنان باید توجه داشت که اختلاف های زیاد و عمیقی بین ایران و غرب وجود دارد و اگر این اختلافات نبود، مساله هسته ای مدت ها پیش حل شده بود. تفاوت ها به اندازه ای گسترده است که حتی نحوه برگزاری نشست ژنو را نیز تحت تاثیر قرار داد. در این نشست یک پوشش سفید روی مجسمه مرد برهنه اثر میکل آنژ قرار گرفت که در مقر سازمان ملل و همجوار کاخ ملل قرار دارد. حتی پوشش کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در مذاکرات ژنو، همخوانی بیشتری با موازین اسلامی داشت که هیات مذاکره کننده هسته ای ایران به آن متعهد هستند. به نظر می رسد با ادامه مذاکرات، هماهنگی بیشتری از سوی طرف های حاضر در گفت و گو ها ایجاد شود. تمامی این تلاش ها و هماهنگی ها به این منظور انجام می شود که ایران به باشگاه هسته ای ملحق نشود.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10