سوریه،نخستین پروژه همکاری منطقه ای ایران - ترکیه

دیپلماسی ایرانی : نخستین مساله قابل ذکر این است که گفتمان نو عثمان گرایی، دکترین عمق استراتژیک و ناکامی سیاست نگاه به غرب باعث شد تا ترکیه سیاست نگاه به شرق را در دستور کار سیاست خارجی خود قرار دهد. براساس سیاست نگاه به شرق تلاش شد تا مناسبات همه جانبه ترکیه  با کشورهای خاورمیانه تعمیق و تقویت گردد. به گونه­ای که تنش در روابط ترکیه  و همسایگان به صفر کاهش یابد. تحولات جهان عرب و بیداری اسلامی در ابتدا زمینه­ساز نقش­آفرینی بیشتر ترکیه در خاورمیانه شد. اما مواضع ترکیه در قبال این تحولات، به ویژه سوریه، سیاست منطقه­ای این کشور و در قبال همسایگان را به محاق برد. به طوری که در بحران سوریه، ترکیه به تقابل با ایران پرداخت. از این رو، آنچه قرار بود نقطه قوت سیاست خارجی اسلام گرایان ترکیه باشد به نقطه ضعف آنان تبدیل شد.

2. یکی از مهمترین اولویت­های سیاست خارجی ترکیه توسعه و ارتقای جایگاه اقتصادی این کشور در نظام بین­الملل بوده است. رهبران ترکیه ادعا و انتظار داشتند و دارند که این کشور تا سال 2020 در زمره شانزده اقتصاد برتر جهان قرار گیرد. برای تأمین و تحقق این هدف یک سیاست خارجی تعاملی و توسعه گرا لازم است. سیاست خارجی ای که بر پایه دکترین عمق استراتژیک داود اوغلو مبتنی­بر به صفر رسیدن تنش در روابط خارجی ترکیه تعریف و تعقیب گردید. اما تحولات جهان عرب، به ویژه بحران سوریه، این سیاست را به بن بست کشاند که هزینه­های اقتصادی بسیاری برای ترکیه در برداشته است.
3. روابط سیاسی و اقتصادی متعادل ترکیه با جمهوری اسلامی ایران در سه دهه گذشته نقش تعیین کننده­ای در توسعه اقتصادی و سیاسی ترکیه داشته است. به گونه­ای که ترکیه در این سال­ها سهم قابل توجهی در بازار ایران داشته که کمک شایانی به شکوفایی اقتصادی آن کرده است. حتی تحریم­های بین­المللی و یک جانبه آمریکا و اروپا علیه ایران نیز به نوعی دیگر به اقتصادی ترکیه نفع رسانده است. ولی تردیدی نیست که با رفع و لغو تحریم­ها و در شرایط عادی، منافع اقتصادی و سیاسی ترکیه بیشتر و بهتر تأمین می­شود. از این رو، اکنون که نسیم سیاست درهای باز از جانب ایران وزیدن گرفته است، اردوغان به تهران آمد تا سهم سنتی خود از اقتصاد ایران را تضمین نماید. تأمین انرژی و صادرات گاز ایران به ترکیه در راس اهداف اقتصادی این سفر قرار دارد.
4. بنابر این توسعه و تعمیق روابط ترکیه با ایران پس از یک دوره تنش و تقابل هر دو دسته از اهداف سیاسی و اقتصادی راهبردی این کشور را برآورده می­سازد. اول، همکاری و همگرایی ترکیه با ایران، به تنش­زدایی این کشور با همسایگانش کمک می­کند. در واقع برای به صفر رساندن تنش ترکیه در روابط با همسایگان، ایران نقش کلیدی ایفا می­کند. دوم، نزدیکی آنکارا به تهران می­تواند به ناکامی­های سیاست یک جانبه گرایی ترکیه در خاورمیانه که هزینه­ هنگفتی بر این کشور تحمیل کرده است پایان دهد. سوم، ترکیه از طریق نزدیکی به ایران می­تواند نقش سازنده­ای در مدیریت بحران سوریه و پیرو ان در خاورمیانه ایفا کند. ایران و ترکیه دو ضلع لازم برای مدیریت نظم منطقه ای در خاورمیانه هستند. چهارم، افراط گرایی سلفی و تجزیه­طلبی قومی، هویت دینی و ملی ترکیه را تهدید می­کند؛ همکاری ترکیه با ایران برای مقابله با این تهدید مشترک، که ثبات و امنیت ان را تهدید می کند، ضرورت راهبردی دارد.

   پنجم، بین دو کشور ایران و ترکیه وابستگی متقابل اقتصادی وجود دارد. از این رو، همکاری و نزدیکی دو کشور به تأمین اهداف و منافع اقتصادی مشترک آنان کمک می­کند. از یک سو، ایران می­تواند با کمک ترکیه تحریم­های تحمیلی بین المللی علیه خود را تضعیف و حتی خنثی سازد. از سوی دیگر،  ترکیه ضمن استفاده از بازار گسترده ایران می­تواند از صادرات گاز ایران با قیمت مناسب بهره­مند شود. ترکیه دروازه ایران به اروپاست. از این رو، روابط حسنه با ترکیه طلیعه عادی سازی روابط با اروپاست. ایران نیز گذرگاه ترکیه به شرق و جنوب غرب اسیاست که از طریق ان می تواند از منابع و بازار کشور های اسیایی استفاده کند.

بنابراین، سفر نخست وزیر ترکیه به تهران اهداف و اثاری بسیار فراتر از روابط دو جانبه و حتی چند جانبه در سطح منطقه دارد که در چگونگی تنظیم مناسبات دو کشور در سطح جهانی نیز تجلی می یابد. اما بی گمان اولین و مهمترین پیامد این سفر دیپلماتیک در چگونگی مدیریت بحران سوریه نمودار خواهد شد.

انتشار اولیه: یکشنبه 13 بهمن 1392 / باز انتشار: سه شنبه 15 بهمن 1392