ایران در عراق چه می خواهد و چرا؟

دیپلماسی ایرانی: گاهی اوقات مشکلات عراق و حتی خاورمیانه به ایران و نوع نقش آفرینی این کشور در منطقه ارتباط داده می شود. مانند هر کشور دیگری، ایران نیز از پیامد طوفانی که در چند سال اخیر خاورمیانه را درنوردیده؛ در امان نیست و نمی تواند انکار کرد که دیگر کشورهای منطقه نیز در برهه هایی از تاریخ معاصر عملکردی مشابه ایران داشته اند. مصر به دنبال ملی گرایی عربی و سوسیالیسم بود، عراق با حکومت بعثی ها دست و پنجه نرم کرد و عربستان سعودی نیز الگوی اسلام وهابی خود را ارایه می دهد. این کشورها هر یک به دنبال افزایش نفوذ منطقه ای خود هستند. به بیان دیگر رقابت برای نفوذ بیشتر یک واقعیت در عرصه روابط بین الملل است.

از زمان پیروزی انقلاب اسلامی و پس از جنگ ایران و عراق، یکی از دغدغه های همیشگی تهران حفظ امنیت مرزها و در امان ماندن از آشوب های منطقه ای بوده است. ایران در دوران جنگ با عراق هزینه انسانی و مادی بسیار هنگفتی پرداخت کرد و این یکی از دلایلی است که ایران می خواهد از تکرار تجربه های مشابه جلوگیری کند.

روابط متلاطم

به دلیل روابط متلاطم ایران و عراق در گذشته، ایجاد ثبات در این روابط برای تهران حائز اهمیت است. از زمانی که عراق پس از سقوط امپراطوری عثمانی به عنوان یک کشور مستقل ظاهر شده، روابط ایران و عراق مرحله های متعددی را سپری کرده است اما اغلب این مراحل پرتنش بوده اند. در دهه هایی که مجر به استقلال عراق شد، روابط ایران با این کشور تحت سلطه حضور انگلیس ر عراق و سیاست های منطقه ای گسترده تر لندن بود.

زمانی که مجلس ایران با تواققنامه ایران – انگلیس(1919) مخالفت کرد،لندن سیاست حامی اعراب و ضد ایرانی را در عراق و دیگر کشورهای منطقه در پیش گرفت. اوضاع با سقوط حکومت پادشاهی در عراق(1958) تغییر کرد و این تحول برای تهران نگران کننده بود. اما پس روی کار آمدن عبدالسلام عارف(1963) در عراق طی یک کودتا، روابط دوجانبه بهتر شد. اما باز هم پس از انقلاب اسلامی روابط رو به وخامت رفت و صدام حسین به ایران حمله کرد.

ایران به عنوان یک قدرت

سرانجام پس از 8 سال بین ایران و عراق آتش بس اعلام شد و در سال 2003 نیز حکومت صدام حسین با حمله نیروهای آمریکایی به عراق، سقوط کرد. روابط ایران با عراق پس از صدام نیز آسان نبود. اما پس از اینکه دولت شیعه عراق از سوی حکومت های سنی منطقه منزوی شد، روابط تهران – بغداد نیز بهتر شد. هرچند که هنوز هم چهره های سنی در عراق مخالف نزدیکی روابط تهران و بغداد هستند.

باتوجه به چنین سابقه تاریخی، ایران همواره ترجیح می دهد یک دولت غیر دشمن در عراق بر سر کار باشد.

دیگر اولویت ایران در عراق، به موضوعات اقتصادی و زیست محیطی مربوط می شود. ایران باید در زمینه مقابله با طوفان های شن در عراق و کشورهای عرب منطقه با آنها همکاری کند. تا کنون عراق تلاش چندانی برای مقابله با این مشکل انجام نداده است.

از سوی دیگر ایران هم می خواهد مانند ترکیه سهمی بزرگ در اقتصاد عراق داشته باشد. از سوی دیگر ایران نگرانی هایی در مورد آینده اماکن مقدس در عراق دارد. گروه های تکفیری سنی و تندرو در عراق به دنبال سرکوب شیعیان و آسیب رساندن به این اماکن مقدس شیعیان هستند.

در مجموع و باوجود تمامی این چالش ها ایران می خواهد وجهه خود را به عنوان یک قدرت منطقه ای حفظ کند. ایران نیز مانند هر کشور دیگری به دنبال بسط نفوذ خود است. به بیان دیگر دستاوردهای منطقه ای ایران که اغلب در مورد آنها مبالغه صورت می گیرد، نه نتیجه اقدامات تهران، بلکه محصول سیاست های دیگر کشورها و اشتباه های آنهاست.

گزینه های سیاسی

اکنون با تحولاتی که در عراق پدید آمده ، چه باید کرد؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت که واقعیت های موجود در عراق نباید فراموش شود. ساختار پس از عثمانی در عراق هم ناعادلانه است و هم غیر واقع بینانه .این ساختار شاخصه های اقلیت های قومی و مذهبی در این کشور را نادیده می گیرد. هرگونه تلاشی برای بازسازی این مدل می تواند خطرناک باشد. این یک واقعیت است که شیعیان عراق می خواهند روابط خوبی با ایران داشته باشند تا توازنی در جهان اعراب سنی ایجاد کنند. اما این به این معنی نیست که شیعیان عراق  با سپردن تمامی امور به ایران موافقت می کنند زیرا آنها قبل از همه چیز عرب هستند و عراقی و حس ملی گرایی نیز در آنها زیاد است.

دوم، سیاست اعراب و غرب برای مقابله با نقش آفرینی ایران در منطقه که هم در دوره پهلوی و هم پس از آن دنبال شد، کارآمد نیست. برای ایجاد امنیت درخاورمیانه، قدرت های منطقه ای و غربی باید نگرانی های امنیتی ایران را درک کنند و به این کشور به عنوان یک بازیگر مهم توجه کنند. برقراری یک روابط دوستانه ابتدایی بین ایران و اعراب هم منافع عراق را تامین می کند و هم منافع منطقه را.

در نهایت، سیاست های منطقه ای غرب بر مبنای مقابله با ایران طراحی شده است و این یک اشتباه است. این سیاست غرب تا کنون به حل مشکلات عدیده منطقه کمکی نکرده است. بنابراین یک نیاز فوری برای دستیابی به یک پارادایم جدید وجود دارد که سیاست های غرب را در جهت منطقه و ایران تنظیم کند و عراق می تواند نقطه آغازین آن باشد.

منبع: لوب لاگ / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: یکشنبه 1 تیر 1393/ باز انتشار: جمعه 6 تیر 1393