بمب نفتی سعودی

۰۳ دی ۱۳۹۳ | ۱۳:۱۸ کد : ۱۹۴۲۲۴۴ سرخط اخبار
«این یکی از اشتباهات عده یی است که تصور می کنند با موضوع نفت می توانند مسائل مهم و استراتژیک منطقه را تغییر دهند. ما ایرانی ها شرایط بسیار سخت تر از شرایط فعلی را نیز تحمل کرده ایم. در زمان جنگ تحمیلی تمام کشورهای بلوک غرب و شرق و منطقه عربی علیه ما بودند و ما در آن زمان نفت را به قیمت بشکه یی ٧ و ٨ دلار می فروختیم اما هم جنگ و هم کشورمان را اداره کردیم. ما روش ها و سناریوهای مختلفی را برای اداره کشور در شرایط مختلف داریم اما این بار فراموش نمی کنیم که چه کشورهایی در زمینه کاهش قیمت نفت توطئه کردند.»

این جملات بخش هایی از سخنان علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی در جریان سفر یک روزه وی به کشور سوریه و در نشست مشترک خبری با محمد جهاد اللحام، همتای سوری اش بود. رییس مجلس شورای اسلامی در این اظهارات اشاره مستقیمی به هیچ کشور تولید کننده نفت و تصمیم گیر در اوپک نکرد اما عاقل را اشارتی کافی است. ریشه سخنان لاریجانی و بسیاری از موضع گیری هایی که در یک ماه و نیم گذشته از سوی بسیاری از چهره های سیاسی در خصوص بهای نفت شاهد بودیم به ماه اکتبر و تصمیم غافلگیر کننده عربستان سعودی بازمی گردد. در سمیناری در نیویورک در ماه اکتبر بود که نماینده عربستان سعودی در اوپک، با جملات خود شرکت کنندگان و همتاهای خود از سایر کشورهای عضو را شوکه کرد. وی به صراحت اعلام کرد که کشورش به دنبال حمایت از رویه کاهش بهای نفت است. این سیاست در حالی از سوی آل سعود علنی شد که عربستان سعودی در چند دهه گذشته همواره طرفدار پر و پاقرص افزایش بهای نفت و کاهش تولید جهانی بوده است.

 پیام شفاهی نماینده عربستان سعودی در آن سمینار یک ماه بعد در تاریخ ٢٧ نوامبر در نشست رسمی اوپک در وین جامه عمل پوشید. عربستان در نشست اخیر اوپک با راضی کردن سایر اعضا به ثابت نگه داشتن میزان تولید، بهای نفت را به سراشیپی افت سوق داد. بهای نفت بر اساس این تصمیم عربستان از بشکه یی حدودا ١٠٠ دلار در تابستان به حدود ٦٠ دلار سقوط کرد، هرچند که وزیر نفت ایران به صراحت اعلام کرد تصمیم اخیر اوپک چیزی نبود که ایران از آن رضایت داشته باشد اما نوک پیکان حرکت عربستان سعودی بی هیچ شک و تردیدی به سمت دو کشور ایران و روسیه نشانه رفته بود. نه تنها مقام های ایران و روسیه که بسیاری از تحلیلگران هم در تحلیل های خود از شرایط به وجود آمده، اذعان داشتند که آنچه در پشت پرده حرکت عربستان سعودی نهفته است همکاری با متحد قدیمی خود ایالات متحده امریکا برای اعمال فشار بر تهران و مسکو است؛ دو کشوری که یکی به دلیل برنامه هسته یی اش و دیگری به بهانه دخالت در پرونده اوکراین مورد شدید ترین تحریم های غرب قرار گرفته اند. کاهش قیمت نفت یا ممانعت از بالا رفتن بهای آن نه تنها به اقتصاد نفت محور ایران و بازار در حال نزول روسیه صدمه های اقتصادی وارد می کند بلکه می تواند ژئوپولتیک منطقه خاورمیانه را هم دچار تغییرهای مورد پسند امریکا کند، هر چند علی النعیمی، وزیر نفت عربستان در کنفرانسی که روز شنبه در ابوظبی برگزار شد منکر وجود هرگونه توطئه یی از سوی این کشور در کاستن از قیمت نفت شد و ادعا کرد که تصمیم عربستان برای کاهش قیمت نفت بر اساس «اقتصاد» بوده است و به دنبال فلج کردن اقتصاد روسیه و ضرر به ایران نیست اما تحلیل هایی که در یک ماه اخیر از سوی بسیاری از رسانه های منطقه یی و فرامنطقه یی منتشر شده همچنان ایران و روسیه را اصلی ترین هدف ریاض از این بازی جدید نفتی می داند.

نفت، ابزاری برای تنبیه روسیه
در همین راستا وین مدسن، خبرنگار امریکایی که به تهیه گزارش های تحقیقی شهرت دارد در تازه ترین گزارش خود در خصوص دلایل کاهش قیمت نفت از نقش سازمان سیا سخن گفته و تاکید کرده است که اصلی ترین اهداف امریکا در کمک به عربستان سعودی در این مسیر، ایران، روسیه و ونزوئلا هستند. مدسن در این گزارش نوشته است که سازمان جاسوسی سیا مهندسی عرضه بیش از حد نفت به بازار را برای شکست «ولادیمیر پوتین» رییس جمهور روسیه و «نیکولاس مادورو» رییس جمهور ونزوئلا و البته ایران برنامه ریزی کرده است.

بر اساس این گزارش، «جان برنان» رییس فعلی سیا که پیشتر در عربستان سعودی حضور داشت و هم اینک نیز با کمک عوامل خود در امور نفتی این کشور دخالت دارد، شرکت نفتی «آرامکو» عربستان سعودی را مجاب کرد که برای افزایش استخراج نفت از روش «شکست هیدرولیکی»استفاده کند. نویسنده با اشاره به اقدامات ایذایی سیا در روسیه و ونزوئلا و تلاش های این دو کشور برای مقابله با حمله اقتصادی در این مسیر به موضع ایران پرداخت و نوشت: «ایران در این بین سال ها است که زیر فشار تحریم های اقتصادی غرب بابت برنامه های هسته یی خود است و در بین کشورهای یاد شده بهترین کشور است که می تواند با کمک تجربیاتش از این وضعیت نجات یابد. ایران از لحاظ کالاهای اساسی، خطوط ارتباطی و زیر ساخت های صنعت نفت تا حد نسبتا زیادی متکی به تولید داخلی است و قادر است از فشار تحریم ها خلاصی یابد.

در شرایطی که روسیه عزم خود را برای کاستن از میزان تولید روزانه نفت اعلام کرده اما بسیاری از مخالفان سیاست های آرام باراک اوباما در قبال این کشور اعتقاد دارند که عربستان سعودی با پایین نگاه داشتن بهای نفت در حقیقت اشتباهات اوباما در برابر روسیه را جبران کرده است. یکی از این مخالفان سرسخت، سناتور جمهوریخواه جان مک کین است. وی اخیرا در مصاحبه با شبکه سی ان ان با تاکید بر عدم اقدام جدید باراک اوباما در قبال تحولات اوکراین و ضعف وی در برابر روسیه، از عربستان سعودی به دلیل پایین نگهداشتن قیمت نفت قدردانی کرد. جان مک کین با انتقاد از مواضع اوباما در بحران اوکراین گفت: هیچ کدام از اقدامات پرزیدنت اوباما نشانی از قدرت و عزم جدی در برابر ولادیمیر پوتین نداشته است. پرزیدنت اوباما و ما باید از سعودی ها تشکر کنیم چرا که قیمت هر بشکه نفت را به حدی رسانده اند که سبب صدمه زدن به اقتصاد ولادیمیر پوتین شده است».

جان مک کین در حالی از ضربات وارده به روسیه در نتیجه کاهش بهای نفت سخن می گوید که وزیر انرژی روسیه اخیرا از طرح کشورش برای کاهش تولید نفت در راستای مهار مشکلات اقتصادی خبر داده است. الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه در خصوص جزییات این طرح گفت: انتظار می رود که در سال ٢٠١٥، تولید نفت به ٥٢٥ میلیون تن برسد و در مجموع وزارت نفت روسیه نمی خواهد در شرایط اقتصادی کنونی خطر کند؛ شرایطی که ممکن است حجم تولید باز هم کمتر شود.

راهی برای مهار ایران
ایران و روسیه در چند سال اخیر در پرونده سیاسی سوریه در کنار هم ایستادند و به نظر می رسد که در حال حاضر با توجه به در جریان بودن مذاکرات هسته یی ایران با ١+٥ و تلاش جهانی برای پایان دادن دیپلماتیک به اختلاف ها، این دو کشور در بحران نفتی ایجاد شده هم دوشادوش هم ایستاده اند. عربستان سعودی در جریان بحران سوریه نتوانست از سرمایه گذاری های سیاسی و اقتصادی خود برای پایین کشیدن بشار اسد از اریکه قدرت به نتیجه مطلوب برسد و جریان های تروریستی هم که به وسیله این کشور ایجاد و ارتزاق کردند در حال حاضر به تیر به خودی و تهدیدی برای امنیت ملی عربستان تبدیل شده اند، در نتیجه نفت در شرایط فعلی منطقه یی و در حالی که ایران در سایه دولت یازدهم سیاست جدیدی برای کاستن از تنش ها با همسایگان را در پیش گرفته تنها ابزار در اختیار ریاض برای ممانعت از بازگشت ایران به روزهای اوج در منطقه است.

فارن پالیسی در تازه ترین تحلیل خود نگاهی به دلایل کاهش شدید بهای نفت در بازارهای جهانی داشته و اصلی ترین هدف ریاض از این اقدام را «تضعیف ایران» می داند. در بخش هایی از این گزارش با اشاره به اینکه عربستان سعودی در راستای رقابت منطقه یی با ایران همواره از اهرم نفت استفاده کرده است، آمده است: «بازارهای نفت، از مهم ترین حوزه های رقابت و کشمکش سعودی- ایرانی برای تسلط و غالب شدن بر امور خلیج فارس باقی مانده است». فارن پالیسی در ادامه به سرمقاله یی اشاره می کند که مشاور امنیتی بندر بن سلطان، سفیر وقت عربستان در امریکا و وزیر سابق اطلاعات این کشور در نوامبر ٢٠٠٦ در واشنگتن پست منتشر کرده و در آن نوشته بود که اگر عربستان سعودی تولید نفت را افزایش داده و بهای آن را به نصف (میزان کنونی) کاهش دهد، این موضوع برای ایران ویرانگر خواهد بود.

پرونده هسته یی و رویکرد دستگاه دیپلماسی ایران در یک سال گذشته چرخش های استراتژیک بسیاری را تجربه کرده است. ایران و ١+٥ در نوامبر سال ٢٠١٣ پس از ١٢ سال مذاکره فشرده موفق شدند توافقنامه موقت ژنو را به عنوان نقشه راهی برای پایان دادن به بحران غرب ساخته هسته یی ایران امضا کنند و دو طرف در یک سال و یک ماه گذشته تمام عزم سیاسی خود را برای تبدیل کردن این توافقنامه موقت به توافق جامع هسته یی به کار گرفته اند. مذاکرات ایران و ١+٥ هرچند در موعد مقرر نوامبر ٢٠١٤ به سرمنزل مقصود نرسید اما اراده سیاسی موجود به مذاکرات هفت ماه بیشتر فرصت داد تا شاید در پایان ماه ژوئن سال ٢٠١٥ طرفین بتوانند توافقنامه یی فنی و سیاسی را به امضا رسانده و پرونده هسته یی ایران را از روند سیاسی به روند حقوقی راستین بازگردانند. در کنار موفقیت دیپلماسی هسته یی دولت یازدهم که از حمایت های قاطع مقام معظم رهبری هم برخوردار است، تحرکات دیپلماتیک مثبت ایران در یک سال و نیم گذشته در منطقه اندک اندک از نگاه بدبینانه یی که به ایران در چند سال گذشته وجود داشت، کاسته است.

 رهبران منطقه که در سال های واپسین دولت دهم چندان رغبتی به رفت و آمد دیپلماتیک با ایران نداشتند به کرات به تهران سفر کرده و وزیر امور خارجه ایران و معاون های وی نیز در طول یک سال و نیم گذشته چندین بار به کشورهای منطقه سفر کرده اند. با این همه عربستان سعودی همچنان حلقه مفقوده در بهبود روابط دیپلماتیک ایران با کشورهای همسایه است. هرچند معاون وزیر امور خارجه ایران در جریان آخرین سفر خود به ریاض از تلاش ها برای مهیا شدن مقدمات سفر محمد جواد ظریف به عربستان خبر داد، اما ظاهر امر حاکی از این است که هنوز مقدمات سیاسی برای انجام این سفر فراهم نشده است.

در این فضا تقلای عربستان بر کاهش بهای نفت هم به خودی خود بر سیاهی ابر خاکستری که رابطه تهران – ریاض را در سایه خود قرار داد، افزود. کاهش بهای نفت بی شک می تواند بر اقتصاد تحت تحریم ایران تاثیرات منفی بسیاری بگذارد. در حال حاضر قیمت نفت از ٦٠ دلار هم در بازارهای جهانی کمتر است و این در حالی است که در لایحه بودجه ٩٤ که به تازگی از سوی دولت یازدهم تقدیم مجلس شورای اسلامی شده است، قیمت نفت ٧٢ دلار پیش بینی شده است. بهای نفت در بودجه سال ٩٣، ١٠٠ دلار در نظر گرفته شده بود و این در حالی است که عربستان سعودی از یک ماه پیش عزم خود را برای پایین نگاه داشتن بهای نفت به هر قیمت ممکن جزم کرده است. در لایجه بودجه ٩٤، میزان تولید و صادرات نفت خام مشابه سال گذشته در نظر گرفته شده است.

در شرایطی که ایران از ماه نوامبر گذشته تا به امروز و طبیعتا تا پایان مدت هفت ماه که مذاکرات هسته یی در جریان است از معافیت از برخی تحریم ها برخوردار است، کاهش بهای نفت می تواند اثراتی مخرب تر از تحریم های سازمان ملل بر اقتصاد ایران بگذارد. عربستان سعودی که به شدت نگران نزدیک شدن غرب و تنش زدایی از رابطه میان ایران و امریکا در یک سال اخیر است، در حال حاضر با اهرم نفت درصدد طولانی تر کردن زمان بازگشت ایران به بازارهای جهانی و احیای جایگاه دیپلماتیکش است. البته این نخستین بار نیست که عربستان سعودی با بازی در سایه بها و تولید نفت به دنبال تصاحب دست آوردهای سیاسی برای خود است. در سال ١٩٧٧ نیز، عربستان ناگهان تولید خود را از روزانه هشت میلیون بشکه به ٨/١١ میلیون بشکه رساند که منجر به شوک در بازار نفت جهانی شد. این تجربه نشان می دهد که شاید ایران و عربستان سعودی در سال های پس از انقلاب اسلامی در حالت رقابت بیشتری قرار گرفته اند اما خصومت ورزی ریاض با تهران به عنوان یک قدرت منطقه یی به سال های دور و حتی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی هم بازمی گردد.

بر همین اساس است که حسن روحانی، رییس جمهور کشورمان تصمیم عربستان سعودی برای تولید روزانه ١٠ میلیون بشکه را سیاسی می خواند. در شرایطی که در بسیاری از تحلیل رفتارهای عربستان سعودی این واقعیت به چشم می خورد که در سایه افزایش رقابت در منطقه، ریاض از اهرم نفت برای بالا بردن وزنه قدرت در برابر ایران استفاده می کند اما بی شک با توجه به موج انقلاب های به راه افتاده در منطقه از سه سال پیش تا به امروز و جرقه هایی از نارضایتی که در میان جمعیت شیعه عربستان زده شده است، ریاض با جمعیت شیعه ١٥ درصدی که در دل خود جا داده است نمی تواند ایران را به عنوان قدرتی منطقه یی نادیده بگیرد.

بر هیچ کس پوشیده نیست که این ترس عربستان سعودی از روی کار آمدن شیعیان در بحرین در جریان خیزش های مردمی سال ٢٠١١ بود که ریاض را به اعزام نیرو به منامه وادار کرد. زمانی که سعود الفیصل در میانه مذاکرات فشرده ایران با ١+٥ در وین ناگهان به فرودگاه این شهر رسید و در هواپیما با جان کری همتای امریکایی خود دیداری خصوصی داشت، فرمان بسیاری از تحلیل ها به این سمت چرخید که عربستان سعودی نگرانی های خود در خصوص تاثیر نتیجه این مذاکرات بر بازار انرژی را به امریکایی ها گوشزد کرده و با زبان بی زبانی نارضایتی خود از عادی سازی رابطه ایران با غرب را عیان کرده است. نگاه بدبینانه یی که در آن زمان هم در میان تحلیل ها به چشم می خورد این بود که ریاض نقشی غیرمستقیم در به نتیجه نرسیدن مذاکرات ایران و ١+٥ در زمان مقرر داشته است. برخی زمزمه های سیاسی حاکی از این است که امریکا و ریاض با کاهش بهای نفت و ثابت نگاه داشتن میزان تولید خود و ممانعت از کاهش آن در حقیقت به دنبال سلب قدرت اقتصادی ایران، روسیه و ونزوئلا برای مانورهای اقتصادی و بازی کردن با اهرم نفت هستند.

شاید هم امریکا به عنوان اصلی ترین مذاکره کننده مقابل ایران در مذاکرات هسته یی این امیدواری را دارد که تداوم وضعیت نفتی موجود به فشار اقتصادی بیشتر بر ایران منتهی خواهد شد و در نتیجه این کشور پشت میز مذاکره برای پایان دادن به تحریم های هسته یی خود دست بسته تر خواهد شد. با این همه خبرگزاری رویترز در گزارشی درباره بودجه سال ۱۳۹۴ ایران نوشت که بعید است فشار بودجه یی باعث تغییر اهداف هسته یی تهران شود. در این گزارش آمده است که کاهش بهای نفت می تواند تلاش ایران در بهبود شرایط زندگی را با مشکل مواجه کند اما این مشکل اقتصادی مانعی در برابر مذاکرات هسته یی و کمک به هم پیمانان ایران مانند سوریه نخواهد بود چرا که اینها مواردی هستند که از دید دولتمردان ایران، ایده هایی استراتژیک محسوب می شوند و از سویی بودجه هسته یی را دولت پرداخت نمی کند.

ریسک نفتی عربستان
تداوم قیمت فعلی می تواند در دراز مدت به تیر به خودی برای سعودی ها هم تبدیل شود. برخی از کارشناسان اقتصادی در عربستان سعودی به صراحت از تصمیم دولت این کشور برای کاهش بهای نفت انتقاد می کنند و آن را ضربه یی برای اقتصاد کشور می دانند. وابستگی ٩٠ درصدی بودجه عربستان به نفت می تواند در دراز مدت برای این کشور با بهای فعلی نفت دردسرساز شود. علی بن ابراهیم النعیمی، وزیر نفت این کشور در پاسخ به این انتقادها اعلام اطمینان کرد که وضعیت قیمت نفت در بازار جهانی بهبود پیدا خواهد کرد. این مقام عربستان تاکید کرد که کاهش قیمت جهانی نفت بر اقتصاد کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و عربستان تاثیر منفی نخواهد گذاشت. این در حالی است که کارشناسان اقتصادی بازار بورس عربستان روز سه شنبه گذشته را با توجه به سقوط بی سابقه شاخص بورس عربستان به کمترین میزان خود در شش سال گذشته «سه شنبه سیاه» نامیدند.

در پی کاهش قیمت نفت و هراسان شدن سرمایه گذاران عربستانی، شاخص بورس عربستان با ٧٣/٧ درصد کاهش به ٣/٧٣٣٠ واحد رسید. وی پیش از این نیز در گفت وگو با «خبرگزاری عربستان»، درباره وضعیت بازار نفت، گفته بود شخصا فرد خوشبینی است و می داند که کندی رشد اقتصاد جهانی و افزایش عرضه نفتی از سوی کشورهای خارج از سازمان اوپک که به این ترتیب تقاضا را برای نفت از آنچه انتظار می رفت کمتر کرده بر بروز بحران کنونی بازار نقش دارد.

با وجود این اظهارات وزیر نفت عربستان سعودی روزنامه «رای الیوم» چاپ لندن در مقاله یی به موضوع کاهش عمدی قیمت نفت از سوی برخی کشورهای عرب خلیج فارس پرداخت و نوشت که روزهای سخت این دولت ها به خاطر مساله مذکور کم کم آغاز شده و آنها باید منتظر آزمایش سختی در این زمینه باشند. رای الیوم افزود: کاهش ٥٠ درصد از قیمت نفت در هفته های اخیر باعث شده است این کشورهای عربی سالانه ٣٥٠ میلیارد دلار ضرر کنند و بورس آنها با ضرر ٥٠ میلیارد دلار در سال سقوط کند. امری که منجر به کاهش ٥٠ درصدی هزینه ها خواهد شد و کشورهای مذکور را وادار می کند که از صندوق های ذخیره ارزی با ذخیره ٢٥٠٠ میلیارد دلار روی بیاورند.
 
منبع: روزنامه اعتماد

کلید واژه ها: عربستان سعودی ریاض کاهش بهای نفت


نظر شما :