پیشنهاد مالی آمریکا در سایه تخریب دیپلماسی

مالک مصدق، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: در حالی که دولت دونالد ترامپ با پیشنهاد سرمایه‌گذاری ۳۰ میلیارد دلاری برای برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران و آزادسازی دارایی‌های مسدودشده، در تلاش برای ازسرگیری مذاکرات است، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، با تأکید بر منافع ملی و تجربه تلخ نقض دیپلماسی توسط آمریکا و اسرائیل، هرگونه گفت‌وگو را به بررسی دقیق شرایط جدید مشروط کرده است. در یک گزاره محتمل، پیشنهاد آمریکا در سایه تخریب دیپلماسی، تلاشی برای بازنویسی قواعد بازی به نفع واشنگتن است. اما ایران، با تکیه بر منطق مقاومت و دیپلماسی فعال، پس از ۱۲ روز تجاوز به کشور، نه‌تنها از حقوق خود عقب‌نشینی نمی‌کند، بلکه با طرح مطالبات جدید، از جمله جبران خسارات، به‌عنوان طلبکار وارد صحنه شده است. این رویکرد، نشان‌دهنده بلوغ استراتژیک ایران است که در میانه ابهام برای آغاز مذاکره، با احتیاط و تمرکز بر منافع ملی پیش می‌رود و اجازه نمی‌دهد فشارهای نظامی یا مشوق‌های مالی، مسیر استقلال آن را منحرف کند.

مشوق‌های مالی برای برنامه هسته‌ای، منهای غنی‌سازی

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در رویکردی جدید برای بازگرداندن ایران به میز مذاکره، بسته‌ای پیشنهادی ارائه کرده که شامل مشوق‌های مالی قابل‌توجهی است. به گزارش شبکه سی‌ان‌ان و به نقل از چهار منبع آگاه، این بسته شامل کمک به تهران برای دسترسی به حدود ۳۰ میلیارد دلار جهت توسعه یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی برای تولید انرژی، کاهش برخی تحریم‌ها و آزادسازی میلیاردها دلار از دارایی‌های مسدودشده ایران در حساب‌های خارجی است. با این حال، شرط اصلی و غیرقابل‌مذاکره این پیشنهاد، ممنوعیت کامل غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران اعلام شده است.

طبق اظهارات مقامات دولت ترامپ، این پیشنهادات هنوز در مراحل اولیه قرار دارند و در حال تکامل هستند. یکی از مفاد کلیدی در پیش‌نویس‌های پیشنهادی، سرمایه‌گذاری ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلاری برای ایجاد یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی در ایران است که قابلیت غنی‌سازی اورانیوم نداشته باشد. یک مقام آمریکایی تأکید کرد که این بودجه مستقیم از سوی ایالات متحده تأمین نخواهد شد، بلکه ترجیحا توسط متحدان عرب آمریکا در منطقه خلیج فارس پرداخت می‌شود. علاوه بر این، امکان لغو برخی تحریم‌ها و دسترسی ایران به حدود شش میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده در حساب‌های خارجی نیز به‌عنوان مشوق‌های دیگر مطرح شده است.

یکی از ایده‌های قابل‌توجه که هفته گذشته مطرح شد، تأمین مالی توسط متحدان خلیج فارس برای ساخت جایگزینی برای سایت هسته‌ای فردو است. با این حال، به گزارش سی‌ان‌ان، هنوز مشخص نیست که آیا ایران اجازه استفاده از این سایت را خواهد داشت یا خیر و میزان جدیت این پیشنهاد نیز نامشخص است. یک منبع آگاه به این شبکه گفت که پیشنهادات متعددی توسط افراد مختلف در حال ارائه است و برخی در تلاش‌اند تا با خلاقیت، راه‌حل‌هایی برای ازسرگیری مذاکرات بیابند. با این حال، هیچ تاریخ مشخصی برای آغاز گفت‌وگوها تعیین نشده است.

این پیشنهادها در حالی مطرح می‌شوند که به گفته منابع، طی دو هفته گذشته، بازیگران کلیدی از آمریکا و خاورمیانه، حتی در بحبوحه درگیری‌های اخیر میان تهران و تل‌آویو، به‌صورت پشت‌پرده با مقامات ایرانی گفت‌وگو کرده‌اند. این گفت‌وگوها پس از توافق بر سر آتش‌بس شکننده میان ایران و اسرائیل در هفته جاری نیز ادامه یافته است. با وجود این، سابقه تخریب مذاکرات توسط رژیم صهیونیستی با حمایت ضمنی آمریکا، پیچیدگی‌های دیپلماتیک را افزایش داده است. به گفته منابع، رژیم صهیونیستی با چراغ سبز آمریکا، مذاکرات غیرمستقیم پیشین را با حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران مختل کرد، که این موضوع اعتماد ایران به فرایند دیپلماتیک را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.

 از ادعای لغو برخی تحریم‌ها تا تکاپو برای مذاکره

البته پیش از ادعای سی‌ان‌ان، استیو ویتکاف، نماینده دونالد ترامپ، در مصاحبه با شبکه فاکس‌نیوز مدعی انجام مذاکرات غیرمستقیم و مستقیم اولیه با ایران برای آغاز دوباره مذاکرات هسته‌ای شد. او ادعا کرده بود که «ما مستقیم و از طریق میانجیگران با ایران در حال مذاکره هستیم، مذاکرات ما با طرف ایرانی امیدوارکننده است. ما خوش‌بین هستیم. اکنون زمان آن است که با ایرانی‌ها بنشینیم و به توافقی صلح‌آمیز و فراگیر دست یابیم». ویتکاف با تکرار ادعاهای گذشته آمریکا افزود «ما در توافقی که با ایران دنبال می‌کنیم، اجازه غنی‌سازی اورانیوم نخواهیم داد». نماینده ترامپ سپس در ادعایی برخلاف برآوردهای امنیتی آمریکا گفت که «احیای برنامه هسته‌ای ایران تقریبا غیرممکن خواهد بود و سال‌ها طول خواهد کشید».

ویتکاف» همچنین در گفت‌و‌گو با سی‌بی‌اس با تأیید اینکه دولت آمریکا اقدام به برداشتن برخی تحریم‌ها علیه ایران در ۲۵ ژوئن (چهارم تیرماه) ۲۰۲۵ کرده است، آن را پیامی از سوی رئیس‌جمهور ترامپ برای چین و ایران توصیف کرد. او تصریح کرد که این، سیگنالی از طرف رئیس‌جمهور آمریکا به چینی‌ها مبنی بر این است که ما می‌خواهیم با شما همکاری کنیم و تمایلی به آسیب‌زدن به اقتصاد شما نداریم. ما مایل به همکاری با یکدیگر هستیم. ویتکاف ابراز امیدواری کرد که این اقدام، همچنین سیگنالی به ایرانی‌ها باشد. مقام ارشد آمریکایی افزود که این یک تصمیم فوق‌العاده بود. من مطمئن نیستم که چنین انتظاری وجود داشت، اما من به این نتیجه رسیده‌ام که رئیس‌جمهور ترامپ مایل است کار‌هایی انجام دهد که وقتی دیگران به آن نگاه می‌کنند، تعجب کنند. کار‌هایی که برای اقتصاد خوب است. وی همچنین نسبت به حصول یک توافق صلح جامع با ایران ابراز امیدواری کرد.

مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا نیز در ادبیاتی مشابه تصریح کرد که «ما خواهان مذاکرات مستقیم با ایران هستیم و ممکن است هفته آینده با ایرانی‌ها تماس بگیریم». وی ادامه داد که «رئیس‌جمهور ترامپ به صلح علاقه دارد و ما می‌خواهیم با همه کشورها روابط صلح‌آمیز برقرار کنیم». دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا ادعا کرد مقامات آمریکایی و ایرانی هفته آینده با هم مذاکره خواهند کرد و به گفت‌وگویی که به دلیل جنگ اخیر بین اسرائیل و تهران متوقف شده بود، ادامه خواهند داد. رئیس‌جمهوری آمریکا روز چهارشنبه به وقت محلی در یک نشست خبری در اجلاس ناتو در هلند اطلاع داده بود که «ما هفته آینده با آنها، با ایران، صحبت خواهیم کرد. ممکن است توافقی امضا کنیم».

کارولین لویت، سخنگوی کاخ سفید نیز در نشست خبری شامگاه پنجشنبه پنجم تیر ۱۴۰۴، در دفاع از اقدامات تجاوزکارانه آمریکا علیه ایران ادعا کرد: «با حمله به ایران، خطری جهانی را از بین بردیم. ایران فقط چندین هفته تا ساخت یک بمب هسته‌ای فاصله داشت». این ادعا در حالی مطرح شد که سرویس اطلاعاتی آمریکا بارها تأیید کرده که ایران هرگز به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نبوده است. لویت همچنین مدعی شد رئیس‌جمهور ترامپ در مسیر دیپلماتیک با ایران قرار دارد و همراه با فرستاده ویژه‌اش، ویتکاف، در حال رایزنی با ایران و شرکای عربی برای رسیدن به توافق است. او افزود که «اتحاد ما با اسرائیل در قوی‌ترین حالت خود قرار دارد و ما خواستار صلحی درازمدت در منطقه هستیم».

لویت در پاسخ به سؤالی درباره ادعای ترامپ مبنی بر مذاکرات قریب‌الوقوع با ایران در هفته آینده، اظهار کرد «تا این لحظه مذاکراتی برنامه‌ریزی نشده است، اما از طریق میانجیگرانی مانند قطر در ارتباط نزدیک با ایران هستیم. امیدواریم به توافقی با ایران دست یابیم که در آن ایران با برنامه هسته‌ای غیرنظامی بدون غنی‌سازی اورانیوم موافقت کند». او همچنین ادعا کرد که حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران «کاملا موفقیت‌آمیز» بوده و این تأسیسات «به کل نابود شده‌اند»، ادعایی که با اظهارات مقامات ایرانی و گزارش‌های بین‌المللی مغایرت دارد.

 واکنش محتاطانه ایران؛ منافع ملی در اولویت

سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری صدا و سیما در شامگاه پنجشنبه پنجم تیر ۱۴۰۴، به این پیشنهادات و اظهارات کاخ سفید واکنش نشان داد. او با تأکید بر اینکه هیچ توافق یا وعده‌ای برای ازسرگیری مذاکرات با آمریکا صورت نگرفته، اظهار کرد: «اینکه به مذاکره با آمریکا برگردیم یا نه، در حال بررسی است. منافع ملی برای ما مهم است. مذاکره یک امر مقدس نیست و پدیده‌ای است که با محاسبه هزینه و فایده درباره آن تصمیم‌گیری می‌شود».

عراقچی در پاسخ به ادعای ترامپ درباره مذاکرات قریب‌الوقوع، گفت: «صحبت‌های ایشان را خیلی جدی نگیرید. هیچ توافقی برای شروع مذاکره صورت نگرفته، نه صحبتی، نه قول و قراری در این زمینه شده است». او با اشاره به سابقه مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا، تأکید کرد که رژیم صهیونیستی با حملات خود «میز مذاکره را نابود کرد» و سپس آمریکا نیز با اقدامات خود این روند را مختل کرد. عراقچی پرسید: «وقتی می‌گویند برگردیم به میز مذاکره، باید مشخص کنند منظورشان دقیقا کدام میز است و با چه مشخصاتی؟ شرایط تغییر کرده و این طبیعی است».

وزیر خارجه ایران به گفت‌وگوهای اخیر خود با اروپا نیز اشاره کرد و دیدار با وزرای خارجه سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) و کایا کالاس، نماینده اتحادیه اروپا در امور سیاست خارجی، در ژنو را «صریح، چالشی، اما مفید» توصیف کرد. او توضیح داد که این گفت‌وگوها پس از یک تماس تلفنی یک‌ونیم‌ساعته با وزرای خارجه این کشورها ترتیب داده شد و به پیشنهاد اروپایی‌ها در ژنو برگزار شد. عراقچی افزود که به دلیل بسته‌بودن حریم هوایی ایران، این سفر به‌صورت زمینی و با استفاده از هواپیماهای ایرانی در ترکیه انجام شد. او تأکید کرد که منطق ایران در این گفت‌وگوها چنان قوی بود که طرف‌های اروپایی پاسخی نداشتند و نتوانستند در حضور او درباره غنی‌سازی صحبت کنند. عراقچی به اروپایی‌ها یادآوری کرد که در سال ۲۰۱۵، آنها خود بخشی از توافق برجام بودند و آن را «بهترین دستاورد دیپلماسی» خواندند، اما اکنون مواضع متفاوتی اتخاذ می‌کنند.

عراقچی همچنین به حذف اروپا از مذاکرات اخیر با آمریکا اشاره کرد و گفت: «این خواست ما نبود، بلکه تصمیم آمریکایی‌ها بود که اروپا را کنار گذاشتند. این برای اروپا خوشایند نبود و به‌نوعی تحقیرشان کرد. ما مانعی برای گفت‌وگو با آنها نمی‌بینیم و اگر بتوانند نقش سازنده‌ای ایفا کنند، از نظر ما اشکالی ندارد».

 دیپلماسی ایران در سایه جنگ و آتش‌بس شکننده

عراقچی در بخش دیگری از سخنان خود به تغییر شرایط دیپلماتیک پس از حملات اخیر رژیم صهیونیستی و برقراری آتش‌بس شکننده اشاره کرد. او گفت: «شرایط قبل و بعد از جنگ متفاوت است و دیپلماسی باید خود را با این واقعیات منطبق کند. مردم ایران جانانه مقاومت کردند و این خود یک عامل است که نمی‌توان به قبل بازگشت». به گفته او، مقاومت مردم ایران منطق جدیدی را در دیپلماسی این کشور ایجاد کرده و موضوع خسارت‌های ناشی از تخریب تأسیسات، به‌ویژه تأسیسات هسته‌ای، به یک بحث جدی تبدیل شده است.

وزیر خارجه ایران به حمایت بی‌سابقه کشورهای منطقه از ایران در برابر تجاوزات اخیر اشاره کرد و گفت که ۵۷ کشور عضو سازمان همکاری اسلامی (OIC) در قطع‌نامه‌ای، حملات رژیم صهیونیستی و آمریکا را به شدت محکوم کردند. او افزود که شورای همکاری خلیج فارس، سازمان همکاری شانگهای و بریکس نیز بیانیه‌های مشابهی صادر کردند که نشان‌دهنده موفقیت دیپلماسی ایران در جلب حمایت بین‌المللی است. عراقچی تأکید کرد این حمایت‌ها نتیجه تلاش ایران برای اثبات حقانیت خود در مجامع جهانی بوده و منطق ایران در گفت‌وگوهای دیپلماتیک با وزرای خارجه کشورهای مختلف، یا با پذیرش مواجه شده یا با سکوت مخالفان.

درباره ادعای آمریکا مبنی بر نابودی کامل تأسیسات هسته‌ای ایران، عراقچی اظهار کرد سازمان انرژی اتمی در حال ارزیابی خسارات است و این موضوع در تصمیم‌گیری‌های آینده ایران نقش مهمی خواهد داشت. او تأکید کرد قضاوت درباره امکان مذاکره هنوز زود است و ایران با توجه به تجربه تلخ نقض دیپلماسی توسط آمریکا و اسرائیل، با احتیاط عمل خواهد کرد. عراقچی افزود: «ما منطق جدیدی داریم و مواضع جدیدی مطرح خواهد شد. طلبکاری‌های جدید شکل گرفته و بحث خسارت یک بحث جدی است».

در مجموع، پیشنهاد دولت ترامپ برای ازسرگیری مذاکرات با ایران، با وجود ارائه مشوق‌های مالی کلان، با واکنش محتاطانه ایران مواجه شده است. عراقچی تأکید کرده که هرگونه تصمیم‌گیری در این زمینه براساس منافع ملی ایران و با در نظر گرفتن شرایط جدید پس از حملات اخیر و نقض آتش‌بس‌های پیشین توسط طرف‌های مقابل انجام خواهد شد. سابقه تخریب دیپلماسی توسط آمریکا و اسرائیل، اعتماد ایران به مذاکرات را کاهش داده است و دیپلماسی ایران در این گرگ و میش مذاکره، با دقت و هوشیاری پیش خواهد رفت./شرق