سفر پزشکیان به اسلام‌آباد چقدر مهم است
روابط ایران و پاکستان بر مدار تعمیق و گسترش
نویسنده: محمدمهدی خزاعی، کارشناسی ارشد مطالعات شبه قاره هند، دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه
دیپلماسی ایرانی: مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، در روزهای تابستانی ۱۱ و ۱۲ مرداد، سفری رسمی به جمهوری اسلامی پاکستان انجام داد؛ همسایه شرقی که به «ایرانی‌ترین همسایه ایران» شهرت دارد. ایران و پاکستان هر دو در حدود دو ماه گذشته، دو جنگ را پشت سر گذاشته‌اند. اما پرسش این است که اهمیت این سفر رئیس‌جمهوری اسلامی ایران را چگونه می‌توان ارزیابی کرد؟ در پاسخ، می‌توان روابط ایران و پاکستان را در مقطع کنونی از سه منظر بررسی کرد.
از منظر روابط دوجانبه:
این سفر نشان می‌دهد که در چارچوب سیاست همسایگی، حسن همجواری و همچنین تداوم و گسترش روابط با همسایگان، به‌ویژه پس از پشتیبانی پاکستان از ایران در جریان تجاوز اخیر رژیم صهیونیستی و ایالات متحده، سفر به پاکستان در دستور کار سیاست خارجی رئیس‌جمهوری قرار گرفته است. همچنین بر اساس اعلام رسمی دولت، این سفر در پاسخ به سفر چندی پیش شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، انجام شده است. در واقع در فاصله یک سال پس از سفر شهید رئیسی به پاکستان در اردیبهشت ۱۴۰۳ و پس از دو سفر شهباز شریف به تهران در اردیبهشت ۱۴۰۳ و خرداد ۱۴۰۴، بار دیگر مقام ریاست جمهوری ایران سفری رسمی به پاکستان انجام داده است که گذشته از ملاقات‌های دوجانبه در سطح سران و وزرای امور خارجه که بیشتر در حاشیه اجلاس‌هایی مانند سازمان همکاری اسلامی یا سازمان همکاری اقتصادی (اکو) صورت می‌گرفت، افزایش رفت‌وآمدهای سطح بالا میان دو کشور فی‌نفسه نشانه‌ای از سطح بالای روابط محسوب می‌شود؛ به‌گونه‌ای که می‌توان روابط ایران و پاکستان را دست‌کم در سطح سیاسی «رو به جلو» ارزیابی کرد.
یکی از وجوه متمایز این سفر نسبت به سفرهای پیشین رؤسای‌جمهوری ایران به پاکستان، تأکید ویژه بر روابط اقتصادی و تجاری بود. در میان دیدارهایی که برای پزشکیان در اسلام‌آباد تدارک دیده شده بود، نشست با تجار و فعالان اقتصادی پاکستان، هم از نظر تعداد مهمانان و هم سطح جلسه، قابل توجه بود. همچنین حضور وزرای «صنعت، معدن و تجارت» و «راه و شهرسازی» به همراه دیگر مقامات اقتصادی در هیأت ایرانی، در کنار وزرای امور خارجه و دفاع، نشان‌دهنده وزن بالای اقتصادی این سفر و تمایل تهران برای گسترش روابط عملگرایانه به‌ویژه در حوزه تجارت با اسلام‌آباد است. افزون بر این، اعلام هیأت‌های تجاری دو طرف درباره توافق برای ایجاد «منطقه آزاد مشترک» در مرز ریمدان و هدف‌گذاری برای رساندن سطح تجارت دوجانبه به ۱۰ میلیارد دلار، نشان از عزم دو کشور برای توسعه روابط اقتصادی دارد. نکته مهم این است که تهران و اسلام‌آباد بر این باورند که توسعه اقتصادی مناطق مرزی می‌تواند در بلندمدت پیشران اصلی خشونت و تروریسم مرزی، یعنی نیازمندی اقتصادی، را متوقف کند. با این همه، برای رویارویی فوری با تروریسم و تأمین امنیت مرزها، هماهنگی‌ها و مشورت‌های بیشتر نیز در دستور کار این سفر بوده است.
لاهور، پایتخت فرهنگی پاکستان، نخستین مقصد پزشکیان در این سفر دو روزه بود. رئیس‌جمهوری اسلامی ایران با حضور بر مزار علامه اقبال لاهوری، ضمن ادای احترام به این شخصیت برجسته فرهنگی و فکری پاکستان، با ذوق ادبی و شعرخوانی خاص خود، توجه‌ها را به این سفر جلب کرد. در ادامه، پزشکیان در اسلام‌آباد با جمعی از علمای شیعه و اهل سنت دیدار و گفت‌وگو کرد؛ دیداری که پیام روشنی از سوی جمهوری اسلامی ایران درباره اهمیت پیوندهای دینی، اشتراکات فرهنگی و ضرورت تقویت وحدت اسلامی در روابط دوجانبه به همراه داشت. در مجموع، می‌توان گفت که این سفر، ضمن تأکید بر لایه‌های فرهنگی روابط دوجانبه، تاکید مضاعفی بر گسترش روابط اقتصادی و تجاری دربرداشته است.
از منظر روابط منطقه‌ای:
همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، سفر رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به پاکستان، در فاصله کوتاهی پس از تجاوز رژیم صهیونیستی و ایالات متحده به تمامیت ارضی ایران صورت گرفت. در جریان این تحولات، پاکستان از جمله حامیان جدی و صریح مواضع جمهوری اسلامی ایران در محکومیت این تجاوز و عاملان آن بود. اسلام‌آباد، چه در تماس‌های تلفنی مقامات عالی‌رتبه این کشور با رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه ایران، چه در سطح دولت، پارلمان ملی و پارلمان‌های ایالتی، و چه در نهادهای بین‌المللی مانند شورای امنیت سازمان ملل متحد، سازمان همکاری اسلامی، سازمان همکاری شانگهای و سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، این اقدام را به‌صراحت محکوم کرده است. از سوی دیگر، پس از تبادل آتش میان هند و پاکستان در اردیبهشت‌ماه سال جاری، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در چارچوب یک دیپلماسی فعال و هوشمندانه، بلافاصله به اسلام‌آباد و سپس دهلی‌نو سفر کرد و ضمن ابراز همدردی با طرفین، آمادگی ایران را برای میانجی‌گری و کمک به برقراری آتش‌بس اعلام نمود. افزون بر این، بر اساس اعلام رسانه‌های رسمی، دکتر پزشکیان در روزهای آینده سفری به افغانستان خواهد داشت. زمان‌بندی سفر رئیس‌جمهور به پاکستان پیش از سفر به افغانستان، می‌تواند نشانه‌ای از هماهنگی‌های منطقه‌ای و مشورت‌های بیشتر و فشرده‌تر با اسلام آباد درباره وضعیت افغانستان باشد. در مجموع، آن‌چه از این رویدادها و تحرکات دیپلماتیک برمی‌آید، وجود نگاه و درک مشترک میان ایران و پاکستان نسبت به تحولات منطقه‌ای و همچنین ضرورت مشترک برای هماهنگی و رایزنی مستمر میان دو کشور است؛ ضرورتی که می‌تواند بستر گسترش همکاری‌های عمیق‌تر و هدفمندتر منطقه‌ای میان تهران و اسلام‌آباد را فراهم سازد.
از منظر روابط بین‌المللی:
در جریان این سفر رسمی، حضور کنونی پاکستان به‌عنوان عضو غیر دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد که در ماه ژوئیه نیز ریاست این شورا را برعهده داشته، دارای اهمیت بوده است. در واقع، پشتیبانی قاطعانه پاکستان از جمهوری اسلامی ایران در جریان تجاوز رژیم صهیونیستی و ایالات متحده، به‌ویژه در جلسات شورای امنیت، نقش مؤثری در تثبیت حقانیت موضع ایران و محکومیت این تجاوز در سطح بین‌المللی ایفا کرد. بر همین اساس، به نظر می‌رسد که موضوع نقش و جایگاه پاکستان در شورای امنیت، و نیز هماهنگی‌های دیپلماتیک با این کشور با هدف جلوگیری از شکل‌گیری اجماع در این شورا برای فعال‌سازی سازوکار موسوم به «مکانیزم ماشه» و بازگشت قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران که بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ لغو شده بودند، از محورهای مورد بحث در سطح دیپلماتیک و در گفت‌وگوهای میان سران دو کشور بوده باشد.
و سرانجام آنکه، به نظر می‌رسد سفر رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به پاکستان، دارای دستورکارهایی مشخص و هدفمند در سه سطح دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است؛ دستورکارهایی که با پیگیری مشترک دو کشور دوست و برادر، ایران و پاکستان، می‌تواند به تقویت و تعمیق همکاری‌ها و رایزنی‌های مستمر میان دو طرف منجر شود.
نظر شما :