درباره روابط ایران و آلمان

نویسنده: دکتر محمد بیدگلی، دکترای علوم سیاسی و کارشناس مسائل ایران 

دیپلماسی ایرانی: در طول بیش از چهار ‎دهه گذشته از حیات جمهوری اسلامی ایران رابطه با آلمان همواره از اولویت های سیاست خارجی ایران بوده است. رمزگشایی از علت تداوم روابط تاریخی و اقتصادی عمیق و ریشه دار دو کشور همواره از دغدغه های اندیشمندان علوم سیاسی و روابط بین‌الملل بوده است. نداشتن سابقه استعماری در ایران، هم ریشه بودن دو ملت و مسائلی از این دست، باعث شده است تا آلمان‌ها وجهه‌ای مثبت نزد افکار عمومی ایرانیان داشته باشند. 

روابط دیپلماتیک آلمان و ایران از سال ۱۸۵۰ دوره سلطنت ناصرالدین شاه، آغاز شد. در سال ۱۸۵۷ اتحادیه گمرکات آلمان با ایران قرارداد دوستی و تجارت امضا کرد و سپس دولت آلمان در شهرهای تهران، تبریز، مشهد و بوشهر کنسولگری تاسیس کرد. گسترش روابط خارجی آلمان با ایران در نیمه اول قرن بیستم میلادی را می توان در سه مرحله بیان کرد:

مرحله اول که از پیش از جنگ جهانی اول آغاز شده بود و در نتیجه جنگ و معاهده ورسای از هم پاشید موفقیتی نداشت. 

مرحله دوم که واجد اهمیت بود از حدود سال ۱۳۰۳ شروع شد و مشخصه آن انتصاب لیندنبلات به سمت مدیر بانک ملی ایران، انتصاب همکارش، اشنیویند به سمت مشاور مالی دولت ایران، بستن قرارداد با شرکت‌ها و کنسرسیوم‌های آلمانی برای احداث راه آهن سرتاسری ایران، برقراری مجدد روابط تجاری بین آلمان و ایران و اعطای امتیازات همه‌جانبه پرواز در ایران به شرکت یونکرس بود.

سومین مرحله رابطه ایران و آلمان از دستاوردهای قرارداد تجاری سال ۱۳۱۴ بود. در این مرحله آلمان به شریک تجاری عمده ایران بدل شد که تا تجاوز روسیه و بریتانیا به ایران در سال ۱۳۲۰ به طول انجامید. 

آلمان در پنجاه سال گذشته همواره جزء بزرگترین شرکای تجاری ایران بوده است. بسیاری از صنایع ایران از جمله داروسازی، غذایی، نفت و گاز، نیروگاهی و آب بر پایه صنایع آلمان ساخته شده است. 

کالاهای صادراتی ایران به آلمان شامل تولیدات کشاورزی و مواد غذایی همچون زعفران، خاویار، انواع خشکبار و میوه‌های تازه، داروهای گیاهی، مواد معدنی، سوخت‌های معدنی نظیر زغال سنگ، منسوجات (فرش و قالی)، مواد مصنوعی پلاستیکی، فولاد و آهن آلات و محصولات شیمیایی است. مهمترین اقلام صادراتی آلمان به ایران را نیز ماشین‌آلات، محصولات الکترونیکی، دارو و تجهیزات پزشکی، انواع خودرو، مواد مصنوعی پلاستیکی، کالاهای فولادی و آهنی تشکیل می‌دهند.

جمهوری اسلامی ایران با موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد خود در قلب تقاطع ارتباطی غرب آسیا، آسیا و اروپا و به واسطه بهره‌مندی از ترتیبات نظام‌مند در حوزه تجارت منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای، گمرک، مالیات و سرمایه گذاری به کشوری قدرتمند مبدل شده است. 

به نظر می‌رسد کشورهای اروپایی و در راس آنها کشور آلمان نقش ایران را در سطح منطقه‌ای نیک می‌دانند. سرمایه سیاسی کشورمان در منطقه دیگر قابل کتمان نیست. جمهوری اسلامی ایران بر اساس احترام متقابل و با تاکید بر اقتدار خود در صحنه بین‌المللی از بهبود رابطه با این کشورها استقبال می کند. 

با توجه به نقش موثر جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جایگاه آلمان در اروپا، دو کشور می‌توانند همکاری‌های سازنده‌ای در سطوح مختلف و به‌ویژه منطقه غرب آسیا ایفا کنند. 

نقطه ثقل سیاست های آلمان در قبال غرب آسیا از جمله جمهوری اسلامی ایران ثبات، امنیت و بهره‌برداری اقتصادی بوده است.