تعادل گاز منطقه در دست ایران است

پروژه خط لوله ناباکو قرار است، گاز دریای خزر را از طریق بالکان و ترکیه به اروپا برساند. این پروژه 30 میلیارد مترمکعب گاز دریای خزر را به اروپا ارسال خواهد کرد اما نیاز اروپا بیش از این است که بخواهد برای تامین گاز خود با ایران وارد معامله نشود. دیپلماسی ایرانی در گفت­و­گو با مهندس منصور دفتریان، رییس هیات مدیره انجمن گاز ایران و رییس انجمن نفت ایران ابعاد مختلف صادرات گاز ایران به اروپا را بررسی کرده است.

آقای مهندس، لطفا در مورد خط لوله ناباکو، اهداف آن و شرایط ایران در این پروژه توضیحاتی بدهید

از اوائل دهه نود میلادی به موازات بحث های گرمایش کره زمین یا Global Warming، ما از طرف انجمن نفت ایران این مسئله را مطرح کردیم که با این امتزاجی که دنیا در حال مصرف انرژی است، اکولوژی کره­ زمین بهم خواهد خورد. بیشتر حمله ما به مصرف ذغال­سنگ بود. از زمانی که ایران در سال 1973 قیمت نفت را بالا برد، کشورهای غربی برای اینکه بتوانند عرضه و تقاضای نفت را بهم بزنند و قیمت را کاهش دهند به سمت مصرف بیشتر ذغال­سنگ روی آوردند.

نتیجه این شد که تقاضا برای نفت کاهش پیدا­ کرد و قیمت نفت نیز به دنبال آن پائین آمد. ولی تبعات آن، این بود که کره­ زمین با مشکل روبه­رو شد.

امروز سوخت نزدیک به 50 درصد از برق ایالت متحده امریکا، معادل حدود 550 میلیارد متر مکعب (نزدیک به TCF 20) گاز در سال، از ذغال­سنگ تامین می­شود و درحال حاضر دو سوم حدود هزار گیگاوات برق در جهان با استفاده از سوخت ذغال­سنگ تولید و از این بابت 4 گیگاتن CO2 در سال متصاعد می­شود.

در نتیجه استفاده فزاینده از ذغال­سنگ در سبد انرژی جهانی میزان گازها ی گلخانه­ای در یونیسفر که به صورت طبیعی برای میلیون ها سال همواره در محدوده لازم برای حفظ گستره مطلوب گرمای کره­زمین ثثیبت می­شد، طی دو دهه اخیر به مقدار قابل ملاحظه­ای افزایش یافته و باعث پدیده گرمایش و بروز مشکلات خارق­العاده و غیر قابل برگشت زیست محیطی کره­ زمین شده­است.

تصویرهای ماهواره­ای یخ­های قطب شمال که به ترتیب در سال­های 1980 و 2003 گرفته شده­است، گویای میزان نگران­کننده تاثیر­گذاری سیاستگزاری­های مصرف انرژی در دو دهه اخیر در اکولوژی کره زمین است و نشان می­دهد که در این مدت بالغ بر 6/1 میلیون کیلومتر مربع از سطح یخ­های قطب شمال کاملا آب شده و مضافا ضخامت یخ­های باقیمانده نیز کاهش یافته­است. (این عکس ها را می­توانید در سایت انجمن مهندسی گاز ایران مشاهده کنید.)

این دو عکس نشان می­دهد که طی بیست سال گذشته 3/1 یخ­های قطب شمال آب شده­است. اینها تبعات استفاده از ذغال­سنگ است. این بحثی که ما در انجمن نفت ایران مطرح می­کردیم، از آنجا که ملاحضات زیست محیطی با منافع اقتصادی کشورهای صنعتی در تضاد بود، مورد استقبال قرار نمی­گرفت. تا اینکه طوفان­هایی در نقاط مختلف دنیا مانند، نیواورلئان و اندونزی اتفاق افتاد و متوجه شدند که اعلام خطر  ها جدی است و تصمیم گرفتند سهم ذغال­سنگ را در سبد انرژی کاهش دهند و به جای ذغال­سنگ حدالمقدور از گاز طبیعی استفاده کنند. گاز طبیعی برای محیط زیست مناسب­تر است. این درحالی است که تولید گاز اروپا در حال کاهش است.

در حال حاضر اروپا 530 میلیارد متر­مکعب گاز در سال مصرف می­کند. در سال 2015 که فاصله زیادی هم با آن نداریم، میزان مصرف اروپا به 700 میلیارد متر­مکعب خواهد رسید. البته مصرف کلی انرژی (total energy) که در اروپا مصرف می­شود، تغییر زیادی نخواهد کرد. انواع سوخت تغییر می­کند و سهم گاز بیشتر می­شود. اروپا از این 530 میلیارد متر مکعب گازی که مصرف می­کند، 228 میلیارد متر­مکعب آن را خودش تامین می­کند و مابقی آن را (302 میلیارد متر­مکعب در سال) را وارد می­کند.

در این فاصله تولید گاز اروپا از 228 میلیارد متر­مکعب در سال به 175 میلیارد متر­مکعب در سال کاهش پیدا خواهد کرد. چرا که تولید مخازن قدیمی گاز اروپا کاهش پیدا خواهد کرد. از یک طرف تقاضایش برای گاز بیشتر می­شود و از طرف دیگر سهم تولید داخل نیز کاهش پیدا می­کند، بنابراین میزان واردات گاز به اروپا که در حال حاضر 302 میلیارد متر مکعب در سال است، در سال 2015، به 525 میلیارد متر­مکعب در سال افزایش پیدا خواهد کرد.

یعنی اروپا طی 6-7 سال آینده به 222 میلیارد متر­مکعب گاز اضافی در سال نیاز پیدا خواهد کرد که باید این مقدار را وارد کند.

به این منظور پروژه­ای وجود دارد به نام جریان شمالی (North Stream) که قرار است خط لوله آن از روسیه به آلمان از زیر دریای بالتیک کشیده شود. این خط لوله 50 تا 55 میلیارد متر­مکعب گاز از نیاز 222میلیارد متر مکعب اروپا یعنی حدود 25 درصد از آن را تامین خواهد کرد. بقیه نیاز اروپا نیز باید تامین شود. آنها فکر کرده­اند که حدود 40 میلیارد متر­مکعب آن را از کشورهای افریقایی مانند الجزیره و لیبی تامین کنند و بقیه آن را باید از ایران و آسیای میانه تامین کنند، که در مورد آسیای میانه شک و تردید وجود دارد. در آسیای میانه عمدتا ترکمنستان مطرح است که روسیه ترجیح می­دهد آن را در مسیر خود نگه دارد و گاز ترکمنستان را بخرد و خودش بفروشد. از همین رو قیمت گاز آنها را نیز کمی بالا برده است تا ترکمنستان از روسیه جدا نشود. اما در هر صورت یکی از گزینه­های آنها ترکمستان است. گزینه­های دیگر دریای خزر و ایران است.

از آنجا که زمان نیاز اروپا به گاز نزدیک است، و از طرفی می­بینند که این پتانسیل در این سمت وجود دارد، تصمیم گرفتند خط لوله­ای را که ما به ترکیه کشیدیم و تا آنکارا رفته­است را ادامه دهند و به اتریش وصل کنند و از آنجا به دروازه اروپا متصل کنند.

نام این خط لوله را ناباکو گذاشته­اند و این خط لوله­ای است که قرار است از دریای خزر، آسیای مرکزی و ایران یا از همه اینها گاز را به اروپا برساند. اما به دلایل تحریم­هایی که علیه ایران وجود دارد، مقداری گفتمانشان را به شرایط مناسب­تری موکول کرده­اند و هنوز منبع تامین انرژی مشخص نیست اما برای احداث این خط لوله در حال یرنامه ریزی هستند.

در آخرین نشست در بوداپست هم ایران را دعوت نکرده بودند. اما ما نباید نگران باشیم چرا که اروپا در آخر به ما احتیاج خواهد داشت. نباید نشان دهیم که از عدم دعوت خوشحال و یا ناراحتیم. چراکه اعداد و ارقام نشان می­دهد که اروپا مقدار قابل ملاحظه­ای گاز احتیاج دارد که این گاز را روسیه نمی­تواند تامین کند، یعنی 55 میلیارد مترمکعب گازی که روسیه می­تواند به اروپا صادر کند، در شرایط موجود حداکثر میزانی است که می­تواند صادر کند و حتی اگر بخواهد این گاز را از پروژه­های بسیار گران قیمت تامین کند این عدد می­تواند به 70 یا حداکثر 80 میلیون مترمکعب گاز در سال برسد. بنابراین اروپا در نهایت مجبور است که گاز خود را از ایران تامین کند.

برای ما اروپا شاید یکی از بهترین مشتری­ها باشد. چراکه هم وضع مالی خوبی دارد و می­تواند تعهداتش را پرداخت کند و هم اینکه اگر گازمان به اروپا وصل شود از نظر امنیتی هم برای ما اهمیت دارد.

این بازار مال ماست. در حال حاضر هم ما شرایط مناسبی در معاملات جهانی نداریم و از نظر عقلانی به صلاح است که عجله نکنیم و اجازه بدهیم که خود آنها به سراغ ما بیایند و تا به موقع معامله کنیم.

بعد از اینکه ایران را در نشست بوداپست دعوت نکردند روزنامه­ها ابراز نگرانی کردند. جایی برای نگرانی نیست. چراکه تعادل گاز منطقه در دست ما است و هیچ عجله ای برای صادرات گاز نداریم. در حال حاضر بسیاری از پروژه­های گاز خودمان اولویت دارد که روی آنها کار می­کنیم. عجله­ای نداریم و می­دانیم که آنها بالاخره به سراغ ما خواهند­آمد، بخصوص با توجه به تبعاتی که استفاده از ذغال­سنگ برای آنها به همراه داشت، می­دانند که دیگر راه گریزی به جز تغییر نوع سوخت خود از ذغال­سنگ به گاز طبیعی ندارند.

گفته می شود که منابع مالی این پروژه چندان شفاف نیست و این خط لوله برای اروپا توجیه مالی ندارد، یکی از دلایل تاخیر در انجام این پروژه هم این است.

اولا که پروژه با تاخیر مواجه نشده­است و قرار است که در سال 2011 اولین فاز احداث آن شروع شود. بنابراین پروژه­ای نیست که با تاخیر مواجه شده باشد. در ثانی منابع مالی آن هیچ مشکلی ندارد، چراکه کشورهایی که در این پروژه شریک هستند و زمینه­سازی­هایی که انجام شده برای اینکه این پروژه را در میان پروژه­های مطرح اروپا قرار دهند، سبب شده­است تا از هر جهت پشتیبانی داشته باشند و هیچ مشکل مالی و تاخیر ندارد.

آیا مسائل سیاسی بر مسائل تجاری در این پروژه غلبه کرده است. آیا مسائلی مانند دعوای روسیه و اوکراین بر روی این پروژه تاثیر گذار بود؟

اینها درست نیست. اروپا قسمت عمده گاز خود را از روسیه تامین می­کند. این دو سال­ها با یکدیگر مماشات داشته اند و باید در آینده هم به این روند ادامه دهند. این تعبیر برخی از مفسرین کم اطلاع است. اینکه اروپا می­خواهد به دنبال منابعی به غیر از روسیه برود، به این دلیل نیست که با هم اختلاف دارند، به این دلیل است که روسیه نمی­تواند تمامی نیاز گاز اروپا رااز منابع توسعه یافته خود تامین کند. روسیه دارای منابع غنی است اما برخی از این منابع در محل­های غیر اقتصادی است و برخی در محل­هایی است که از نظر اقتصادی گران است. یعنی اگر بخواهد برود در نقاطی که توسعه آنها بسیار مشکل است قیمت گاز بالا می­رود. بنابراین منطق اقتصادی حکم می­کند، که روسیه همین 55 میلیارد مترمکعب گازی را که می­خواهد از طریق خط لوله جریان شمالی به صادرات خود به اروپا اضافه کند، حداکثر میزانی باشد که توانایی صادرات آن را در گستره منطقی بازار دارد، اما اروپا 4 برابر این مقدار گاز نیاز دارد و باید به سراغ منابع دیگر برود که یکی از این منابع ناباکو است. البته افریقا را هم در نظر می­گیرند. ایران را هم مجبورند که در نظر بگیرند.

مباحث سیاسی که اروپا با ایران دارد که عمدتا به اسراییل و مسئله فلسطین باز می­گردد، مقداری بر روی مسئله تاثیر می­گذارد، اما اروپا همین طور که در این شرایط تحریم از ایران نفت می­خرد، گاز هم می­تواند بخرد. منتها به دلیل اینکه می­خواهد مراعات برخی از ملاحظات امریکا و اسراییل را داشته باشد، مقداری از مذاکرات خود را به تعویق می­اندازد.

هم اروپا مشتری خوبی است و هم ما به تعهداتمان تاکنون عمل کرده­ایم. ایران 100 سال است که به دنیا انرژی صادر می­کند و همه می­دانند که ما به تعهداتمان وفادار هستیم. انقلاب کردیم، جنگ کردیم اما به تعهدات صادرات انرژی خود وفادار بودیم و هرگز انرژی را اهرمی برای منافع سیاسی خود قرار ندادیم. هم آنها ما را می­شناسند و می­دانند که ما انسان­های متعهدی هستیم و هم ما آنها را می­شناسیم و می­دانیم که آنها متعهد هستند.

آیا آذربایجان می­تواند یکی از منابع تامین کننده گاز خط لوله ناباکو باشد؟ اعلام شده است که منابع گازی آذربایجان محدود است و این منابع تا سال 2020 به اتمام خواهد رسید.

هر نقطه­ای که تولید کننده گاز باشد، می­تواند به این خط لوله گاز برساند. این خط لوله از مرز ترکیه آغاز می­شود و به اروپا می­رود. هرکسی می­تواند یک لوله وصل کند و گاز خود را به اروپا بفرستد. آذربایجان و سایر نقاط مقدار گازی که دارند در یک مخزن ممکن است که تمام شود ولی شاید مخزن جدیدی پیدا کنند. این مباحث اصلا مطرح نیست. اما عددهای عمده­ای که اروپا برای گاز خود نیاز دارد، در ایران وجود دارد. منابع عمده­ای که قادر به تامین گاز اروپا است، یکی ایران است، یکی قطر و دیگری منبع جدیدی است که اگر درست باشد، در ترکمنستان کشف شده­است. قطر پروژه­های بعدی گاز خود را برای امریکا تخصیص داده است. بالاخره آنها باید با ایران مذاکره کنند، اگر ارمنستان و آذربایجان هم در این پروژه باشند صدمه­ای به ایران نمی­زند. از طرفی هم ما در حال حاضر نفت صادر می­کنیم و عجله­ای در صادرات گاز نداریم. هر وقت که مناسب باشد این کار را خواهیم کرد.

ما به عنوان بزرگترین منابع گازی بعد از روسیه - که در آینده هم با توجه به اطلاعات زمین­شناسی منابع ما بیشتر هم خواهد شد -  مطرح هستیم. مطالعات زمین­شناسی ایران نشان می­دهد که در آینده منابع ما افزایش پیدا خواهد کرد.

پس در واقع خط لوله ناباکو احداث می­شود تا گاز ایران را به اروپا برساند؟

نه الزاما، خط لوله ناباکو قرار است 30 میلیارد متر مکعب گاز به اروپا برساند. 30 میلیارد رقمی است که اروپا می­تواند خارج از ایران هم آن را تامین کند. ولی اینکه از ایران گاز به اروپا منتقل شود 100% اجرا خواهد شد. ممکن است خط لوله جدیدی که در حال حاضر با عنوان Persian Pipeline روی آن کار می­شود جداگانه کشیده شود. ولی از ایران به اروپا مسلما گاز ارسال خواهد شد.