فقر و نظام ملوک الطوايفى دو عامل اصلى رشد القاعده در يمن

دیپلماسی ایرانی: یمن، خبرساز شده است. در شمال آن دولت مرکزی با کمک عربستان سعودی علیه شیعیان الحوثی می‌جنگد. یمنی‌ها و عربستانی‌های مدعی‌اند که ایران از شیعیان الحوثی حمایت می‌کند.

از سوی دیگر شبکه‌‌ تروریستی‌القاعده که متشکل از جهادی‌های سنی عموما وهابی است در جنوب این کشور پایگاه تأسیس کرده است. جایی که افرادی نظیر عمر فاروق عبدالمطلب در آن آموزش می‌بینند تا مثلا یک هواپیمای مسافربری امریکایی را در دیترویت منفجر کنند.

این‌که القاعده در یمن پایگاه و آموزشگاه تأسیس کرده، خبر تازه‌ای نیست. از ابتدای بالا گرفتن تروریسم دینی‌ای که القاعده در راس آن بوده، این موضوع روشن بوده که بسیاری از تروریست‌ها از یمن می‌آیند. کسانی از اهالی عربستان که از تروریست‌ها حمایت می‌کنند به مجرد شناخته شدن به یمن می‌گریزند. مخارج پایگاه‌های القاعده در یمن عمدتا با پولی تأمین می‌شود که از عربستان سعودی می‌آید.

دولت مرکزی در چند ساله گذشته ضعیف شده است. درگیری‌های درون حکومتی و بی‌توجهی به آنچه در میان طوایف در آن سوی محدوده‌ کوچک صنعا، پایتخت کشور جریان دارد باعث شده تا نظام حاکم بر این کشور پس رفته داشته باشد و روز به روز نیز ضعیف‌تر شود.

یمن فقیرترین کشور عربی است. ۲۴ میلیون جمعیت دارد. درآمد سرانه آن ۱۱۵۰ دلار در سال است. رشد اقتصادی در سال ۲۰۰۹ برابر با ۸ /۳ درصد بوده است که با نظر به رشد بالای جمعیت پیشرفتی را نشان نمی‌دهد. یک منبع مهم درآمد کشور گاز است که توانایی برای صدور آن رو به کاهش است. یمن زمانی بی‌نیاز از وارد کردن مواد غذایی اساسی بود، اما اکنون ۷۵ درصد مواد غذایی لازم را از خارج تهیه می‌کند.

در یمن بیش از پیش امروزه نظام ملوک الطوایفی تقویت شده است. طوایف اکنون بیشتر از گذشته به صورتی خودمختار عمل می‌کنند.

از این وضعیت القاعده بهره گرفته است. سران طوایف گرایش ایدئولوژیک خاصی به بنیادگرایان تروریست ندارند، اما از پولی که از معامله با آنان به دست می‌آورند خرسندند. آنها با همه حاضر به معامله هستند تا با دولت به شرطی که به آنها پول خوبی داده شود. طایفه‌ عبیده اخیرا به ازای امتیازهایی که از دولت دریافت کرده، از القاعده فاصله گرفته و متعهد شده که به اعضای این جریان پناه ندهد. هنوز مشخص نیست که این امتیازها چه بوده‌اند.

شبکه‌ القاعده در یمن هنوز چندان به بزرگی افغانستان و پاکستان نشده است. روزنامه‌ فرانکفورتر آلگماینه در گزارشی با عنوان جهادی‌ها زیر حمایت طوایف می‌نویسد، کارشناسان تعداد کادرهای جهادی را حداکثر 10 نفر تخمین می‌زنند. کار آنها تهیه پول و جذب نفرات است. تعداد نفرات جذب شده نیز که عمدتا از اهالی یمن و عربستان هستند آن قدرها قابل توجه نیست. توانایی ویژه‌ شبکه در این است که می‌تواند در درون سیستم ملوک‌الطوایفی تحرک داشته باشد و هر گاه حمایت طایفه‌ای را از دست داد به طایفه‌ای دیگر پناه برد.

اما نفوذ شبکه‌ القاعده آن قدر هست که در یمن پایگاه آموزشی ایجاد کند و کسانی را از کشورهای مختلف برای آموزش در این کشور اقامت دهد.

هم اکنون 10 اسلام‌گرای افراطی از آلمان در یک مدرسه‌ دینی در شمال غربی یمن در حال تعلیم گرفتن هستند. 6 تن از آنان از مسیحیت به اسلام گرویده و جذب جریان‌های افراطی اسلامی شده‌اند. مدارس دینی در پاکستان، افغانستان و یمن از مراکز اصلی جذب نیرو برای شبکه‌ القاعده هستند.

شنبه گذشته علی عبدالله صالح در تلویزیون یمن گفت: «در مبارزه با تروریسم مصمیم و ما آماده‌ایم با کسانی که از خشونت و تروریسم دست می‌کشاند، به تفاهم برسیم. گفت‌وگو بهترین راه است ... حتی با القاعده، به شرطی که سلاحشان را زمین بگذارند و سر عقل بیایند.»

این سخنان در خارج ایجاد نگرانی می‌کند. انتظار از دولت یمن، ندادن امتیاز به تروریست‌ها و استفاده از کمک‌های خارجی برای کاهش فقر، رسیدگی به امور طوایف و مناطق دور از مرکز است. این نگرانی وجود دارد که دولت صنعا نیروی اصلی خود را به سرکوب شیعیان اختصاص دهد و خطر القاعده را دست کم بگیرد.