هدف استقرار سپر دفاع موشکى چيست؟
ديپلماسى ايرانى: ايالات متحده امريکا در نشست اخير سازمان ناتو به ترکيه پيشنهاد داده است که سپر دفاع موشکى امريکا را در ترکيه مستقر کند. ترک‌ها هنوز به اين پيشنهاد ايالات متحده پاسخى نداده اند اما در صورتى که اين پيشنهاد از طريق ناتو مطرح شود، ترکيه ناچار از پذيرش است.
گفتارى از دکتر رحمان قهرمان پور، مدير گروه خلع سلاح مرکز تحقيقات استراتژيک برای دیپلماسی ایرانی.
به نظر مى‌رسد بحث استقرار خود سپر دفاع موشکى به معناى کلى در خاک ترکيه مطرح نيست و بحث استقرار رادارها در خاک ترکيه مطرح است. البته به اين دليل که اخبار زيادى درباره اين مسئله منتشر نشده است نمى‌توان به طور قطع گفت که منظور از استقرار سپر دفاع موشکى در ترکيه چيست. سپر دفاع موشکى که امريکا قصد داشت در چک و لهستان مستقر کند، از سه عنصر تشکيل شده است: يکى خود موشک‌هاى رهگير است که اين موشک‌ها توانايى دارند موشک‌هاى پرتاب شده را نابود کنند به علاوه دو سامانه رادار باند ايکس که اصطلاحا 360 درجه امکان چرخش دارند.
خود موشک‌ها قرار بود در چک و لهستان مستقر شوند. بحث اين بود که اين دو رادار ديگر در کجا قرار بگيرند؟ امريکايى‌ها با پيشنهاد روسيه مبنى بر استقرار اين رادارها در آق قلا آذربايجان مخالفت کرد به اين دليل که اطلاعات از اين رادارها به طور مستقيم به روسيه فرستاده مى‌شد. ظاهرا يکى از اين رادارها در اسرائيل مستقر شده است اما هيچ منبع موثقى اين مسئله را تاييد نکرده است.
بحث اين بود که رادار دوم در کجا مستقر شود، به نظر مى‌رسد منظور از پيشنهاد اخير ناتو به ترکيه در خصوص استقرار سپر دفاع موشکى، همين رادار دوم باشد. اما به دليل اين که اخبار دقيقى در رابطه با چند و چون اين پيشنهاد در دست نيست نمى‌توان گفت که منظور اين رادار بوده يا کل سپر دفاع موشکي. اگر به پيشنهاد امريکا به روسيه مبنى بر انتقال کل سپر دفاع موشکى، هم توجه داشته باشيم ترديد در اين باره بيشتر هم مى‌شود.
پذيرش يا عدم پذيرش ترکيه
تصميم گيرى در اين باره به چند دليل براى ترکيه بسيار سخت است. يکى اين که امريکايى‌ها در پى اين هستند که از اين طريق ترکيه را در مقابل ايران قرار دهند. ترک‌ها تمايل چندانى به اين مسئله ندارند. شرطى که بعضى‌ها در ترکيه براى پذيرش اين پيشنهاد مطرح کرده اند اين است که اين پيشنهاد در قالب پيشنهاد ناتو و حتى سازمان ملل مطرح شود. چون بر اساس قانون اساسى ترکيه،اين کشور ملزم است که به پيشنهادات ناتو عمل کند. اما پيشنهاداتى که دو جانبه هستند، مثل اين پيشنهاد امريکا، مى‌تواند از طرف ترکيه رد شود.
لذا به نظر مى‌رسد ترکيه در پى اين است که از اين راه براى نپذيرفتن اين پيشنهاد استفاده کند. يعنى از ناتو در خواست کند که به طور رسمى‌اين پيشنهاد را مطرح کند. که ارائه چنين پيشنهادى از طرف ناتو بعيد است.
بنابراين ترکيه در شرايطى نيست که دست به چنين عملى بزند. افکار عمومى‌داخلى ترکيه هم خيلى طرفدار استقرار سپر موشکى يا حداقل رادارهاى آن در خاک ترکيه نيستند. بنابراين به نظر مى‌رسد با توجه به شرايط موجود يعنى پيشنهاد امريکا و بدون پيشنهاد رسمى‌ناتو، احتمال پذيرش اين طرح توسط ترکيه کم است مگر اين که اتفاق جديدى بيفتد.
ترکيه بايد نه تنها اعتراض ايران بلکه اعتراض ديگر کشورهاى منطقه را در صورت پذيرش اين طرح پاسخ گو باشد و ترک‌ها در حال حاضر نمى‌خواهند چالش جديدى را در منطقه ايجاد کنند.
اما اگر اين پيشنهاد از سوى ناتو به ترکيه داده شود، ترکيه بر اساس قانون اساسى خود ناگزير از پذيرش آن است. چون ترکيه عضو ناتو است و در قانون اساسى اين کشور تصريح شده است که اکر ناتو خواهان ارسال نيروهاى خود از طريق خاک ترکيه شود، ترکيه متعهد است که بپذيرد. اما خارج از اين ترکيه تعهدى نداده است. يعنى اگر اجلاس ناتو در نشست ليسبون به اين جمع بندى برسد و ترکيه را ملزم به پذيرش اين طرح کند، در اين صورت ترکيه چاره اى ندارد و بايد بپذيرد.
موقعيت ايران در صورت پيشنهاد ناتو
حال اگر ناتو اين پيشنهاد را به ترکيه ارائه کند در صورتى که منظور از سپر دفاع موشکى،رادار باند ايکس باشد که توانايى چرخش 360 درجه را دارد، کاربرد اين رادار شناسايى موشک‌هاى پرتاب شده در مرحله اوليه يعنى 5-10 ثانيه اول پرتاب است. يعنى اين رادار بايد امواج را دريافت کنند و مرکز را مطلع کنند که چنين موشکى در حال پرتاب است تا موشک‌هاى رهگير فعال شوند. اثر اين رادار بيشتر اطلاع رسانى است و تهديد مستقيمى‌عليه جمهورى اسلامى‌به حساب نمى‌آيد.
اما اگر خود سپرهاى موشکى يعنى موشک‌هاى رهگير باشد، اين بحث ديگرى است، چون خود اين تاسيسات گسترده اى مى‌خواهد. البته اگر قصد اين باشد که چنين سامانه اى در ترکيه مستقر شود، امريکا مى‌تواند از پايگاه نظامى اينجرليک استفاده کند. اگر چنين چيزى باشد بسيار خطرناک است. چرا که به طور مستقيم ايران را تهديد مى‌کند. و در صورتى که در وضعيت استثنايى موشکى از ايران پرتاب شود، با اين سپر رهگيرى و منفجر خواهد شد.
درست به همين خاطر بود که روس‌ها با استقرار اين سامانه در مرز روسيه مخالفت کردند، چون در ادبيات استراتژيک اين موشک‌ها توانايى بازدارندگى موشک‌هاى استراتژيک را پايين مى‌آورند. يکى از قابليت‌هاى موشک، قابليت غافل گيرانه آن است.
بنابراين سپر موشکى بحثى است که اگر استقرار کل آن در ترکيه مطرح باشد، به احتمال زياد اين کشور با رايزنى سعى مى‌کند که اين مسئله را نپذيرد اما توافقى که امريکايى‌ها با روس‌ها داشتند اين بود که سپر دفاع موشکى به شکل ديگرى در قالب ناتو مستقر کنند. بنابر اين معلوم نيست اين سپر دفاع موشکى که اين روزها درباره آن بحث مى‌شود، همان سپر دفاع موشکى است که امريکا مى‌خواست در چک و لهستان مستقر کند يا يک سپر موشکى جديد است. چون سپرهاى موشکى انواع مختلفى دارند و توان بازدارندگى و رهگيرى اين موشک‌ها با يکديگر متفاوت است.
البته اين نکته هم نبايد فراموش کرد که کارايى موشک‌هاى رهگير صد در صد نيست. يعنى مى‌توان اين سامانه را فريب داد. ولى با شرايط موجود منطقه و روابط ترکيه با ايران و روسيه بعيد به نظر مى‌رسد که سپر موشکى که تهديد کننده منطقه باشد را بپذيرد.
اهداف سپر دفاع موشکى
درباره اهداف سپر دفاع موشکى ابهامات زيادى وجود دارد. امريکايى‌ها همواره به روس‌ها گفته اند که استقرار اين سامانه براى مقابله با توان موشکى ايران است. ولى نکته اين جاست که ايران چنين موشک‌هاى استراتژيکى ندارد. اين جا بحث موشک‌هاى قاره پيما و بالستيک مطرح مى‌شود. ايران چنين موشکى ندارد. امريکايى‌ها مى‌گويند که ايران در آينده به چنين موشکى دست پيدا مى‌کند. در اين خصوص بايد گفت که دکترين دفاعى ايران در صورت دست يابى به چنين موشک‌هايى از آن‌ها استفاده تهاجمى‌نخواهد کرد.
به همين دليل روس‌ها استدلال امريکايى‌ها مبنى بر تهديد موشکى ايران را نپذيرفتند و معتقدند هدف امريکايى‌ها از استقرار اين موشک‌ها کاهش قدرت بازدارندگى متقابل است. فعلا درباره هدف نهايى استقرار اين سپر موشکى ابهام وجود دارد. درست است که در ظاهر هدف بازدارندگى ايران مطرح شده است اما واقعيت‌ها نشان مى‌دهد که بيشتر هدف روسيه است تا ايران. به دليل همين ابهام در اهداف، روس‌ها معتقدند که هدف اين سپر موشکى روسيه است. به خاطر همين بود که ايران به اين مسئله واکنش جدى نشان نداد.
بنابر اين به نظر مى‌رسد مطرح کردن توان موشکى ايران بحث تبليغاتى است. ضمن اين که به لحاظ مکان استقرار اين موشک‌ها، مکان‌هاى پيشنهادى همواره دور روسيه بوده است. لذا هنوز ابهام وجود دارد در اهداف اين اقدام و معلوم نيست که امريکا دنبال استقرار اين سامانه است يا ناتو؟
اگر ناتو در پى استقرار سپر دفاع موشکى است، تهديداتى که ناتو تعريف کرده شامل اين نوع تهديدات نمى‌شود. در کل بايد گفت که ابهام جدى درباره اين که چرا امريکايى‌ها مى‌خواهند اين سامانه در خارج از خاک امريکا مستقر شود وجود دارد.
نظر شما :