چالش‌‌های ترکیه برای نشست لیسبون

این روزها جهان شاهد توافقات نظامی‌‌‌بسیاری میان کشورهای مختلف است. اوباما اخیرا تمایل بسیاری بار تصویب پیمان استارت جدید توسط سنای امریکا نشان داده است. در سوی دیگر کشورهای عضو ناتو در لیسبون دور هم جمع می‌‌‌شوند تا درباره پیشنهاد این سازمان برای استقرار سپر دفاع موشکی در خاک ترکیه تصمیم گیری کنند. رحمان قهرمان پور، رئیس کمیته مطالعات خلع سلاح مرکز تحقیقات استراتژیک این مسائل را برای خوانندگان دیپلماسی ایرانی بررسی کرده است.

تمایل اوباما برای تصویب استارت جدید

پیمان استارت جدید، پیمانی میان امریکا و روسیه است. مشکل اصلی در داخل امریکا و در سنای این کشور است و به این دلیل که نیاز به دو سوم آرای سنا دارد، تصویب آن به تعویق افتاده است. برخی در داخل سنای امریکا و به ویژه جمهوری خواهان معتقدند که این پیمان توان بازدارندگی هسته‌ای استراتژیک امریکا را کاهش می‌‌‌دهد. آن‌‌ها در مخالفت با پیمان استارت استدلال می‌‌‌کنند که امریکا در این پیمان بیش از آن که امتیاز بگیرد، امتیاز داده است.

موافقت امریکا برای کاهش سلاح‌‌های هسته‌ای استراتژیک و کلاهک‌‌های استراتژیک سه گانه زمینی، که در ایستگاه‌‌های پرتاب موشک در زمین مستقر هستند، بیشتر به نفع روسیه است. چرا که به طور طبیعی بعد از ده سال، کلاهک‌‌های هسته‌ای و سلاح‌‌های استراتژیک روسیه خود به خود دچار فرسودگی می‌‌‌شود و کهنه خواهد شد. از طرفی روسیه امکان نوسازی این سلاح‌‌ها را ندارد.

امریکا در پیمان جدید استارت پذیرفته است که امریکا هم، هم زمان با روسیه، سلاح‌‌های هسته‌ای خود را در ایستگاه‌‌های پرتاب موشک کاهش دهد. با توجه به این که برتری استراتژیک روسیه در حوزه سیلوهای پرتاب موشک است و نه در حوزه دریایی و بمب افکن‌‌های هسته‌ای، برخی جمهوری خواهان معتقدند که این توافق امریکا، بیش از آن که به نفع امریکا باشد، به نفع روسیه بوده است. یعنی اگر هم امریکا قبول نکند که سلاح‌‌های هسته‌ای خود را کاهش دهد، روسیه به مرور زمان، به طور طبیعی به دلیل مشکلات مالی، نمی‌‌‌توانست سلاح‌‌های خود را به روز کند.

پیمان استارت جدید این امکان را به روسیه می‌‌‌دهد که از بابت به روز شدن سلاح‌‌های هسته‌ای امریکا نگرانی نداشته باشد. این مسئله‌ای است که جمهوری خواهان با آن مخالفند.

البته تصویب پیمان استارت جدید برای اوباما بسیار مهم است. چون به نظر می‌‌‌رسد پیمان استارت جدید، شروع فرایندی جدید میان روابط امریکا و روسیه بود و بعد از آن بود که بحث سپر دفاع موشکی به نحوی به نفع روس‌‌ها کنار رفت و روسیه در برنامه هسته‌ای ایران با امریکا همراهی بیشتری نشان داد.

لذا به نظر می‌‌‌رسد که پیمان استارت جدید برای اوباما و روابط روسیه و امریکا و سیاست اوباما در قبال روسیه بسیار اهمیت دارد. البته باید منتظر ماند و دید که با توجه به این که جمهوری خواهان در مجلس نمایندگان پیروز شدند، آیا اوباما هم چنان خواهد توانست پیمان استارت جدید را به تصویب سنا برساند یا نه؟

ارتباط پیمان استارت جدید و نشست لیسبون ناتو

روسیه اخیرا روی خوشی به ناتو نشان داده است و برای همکاری در افغانستان اعلام آمادگی کرده است. ضمن این که می‌‌‌توان حدس زد که روسیه مایل است که در توافق‌‌های ناتو حضور داشته باشد و به نوعی مسئله استارت و سپر دفاع موشکی را هم در چارچوب ناتو مطرح کند. اما ارتباط وثیقی میان پیمان استارت جدید و نشست آتی ناتو دیده نمی‌‌‌شود.

دستور کار نشست لیسبون

قرار است در نشست لیسبون پیشنهاد استقرار سپر دفاع موشکی در ترکیه بررسی شود. اما چهار پیشنهادی که ترکیه مطرح کرده است، وضعیت را برای ناتو و امریکا سخت‌تر می‌‌‌کند و بعید به نظر می‌‌‌رسد که اعضای ناتو در این جلسه درباره استقرار با عدم استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در ترکیه به جمع بندی مشخصی دست پیدا کنند. اما برای ترکیه بسیار مهم است که چگونه در نشست لیسبون، فشاری که از طرف غرب به این کشور به دلیل نزدیکی به ایران وارد می‌‌‌شود را مدیریت کند. باید منتظر ماند و دید که سیاست ترکیه چیست؟

چالش‌‌های ترکیه برای ناتو

هدف از سپر دفاع موشکی، آن گونه که امریکایی‌‌ها بیشتر به دنبال آن هستند و ناتو کمتر، مقابله با تهدیدات موشکی است. اگر قرار باشد که هدف استقرار این سامانه مقابله با تهدیدات موشکی باشد، باید در جای خاصی مستقر شود. آن‌‌ها اصرار دارند که این سامانه در نزدیکی مرزهای ایران باشد. اما پیشنهاد ترکیه این است که این سامانه در صورت استقرار در تمام خاک ترکیه پراکنده شود. وقتی این سامانه پراکنده شود، از نظر هماهنگی و کارآمدی، تحت الشعاع قرار می‌‌‌گیرد. چون سامانه سپر دفاع موشکی باید در جایی مستقر شود که بتواند در زمان مناسب پرتاب شدن موشک را به رادار و مرکز گزارش دهد تا موشک‌‌های رهگیر پرتاب شوند. از نظر فنی، اگر این سامانه در نقطه ای دیگر مثلا در مرکز ترکیه مستقر شود، کارایی لازم را نخواهد داشت.

نکته دیگر مسئله مدیریت سامانه سپر دفاع موشکی است که ترکیه خواهان آن است. زمانی که امریکایی‌‌ها مسئله استقرار سپر دفاع موشکی در چک و لهستان را مطرح کرده بودند، مقامات چک هم این درخواست را داشتند که مدیریت آن در دست چک باشد. در آن زمان امریکایی‌‌ها مخالفت کردند، البته نه به صورت قطعی، ولی گفتند که باید این مسئله را بررسی کنیم. بنابراین بعید به نظر می‌‌‌رسد که امریکایی‌‌ها و ناتو با مدیریت رادار‌‌ها و اطلاعات سپر دفاع موشکی توسط ترکیه موافقت کنند.

بنابراین به نظر می‌‌‌رسد این دو پیشنهاد، پیشنهاداتی است که قبول آن برای ناتو و امریکا سخت است و می‌‌‌تواند کل موضوع استقرار سپر دفاع موشکی در خاک ترکیه را زیر سوال ببرد و از حیز انتفاع ساقط کند.