تحولى مهم در ترکيه
ديپلماسى ايرانى: امپراتوری ترک‌های عثمانی نزديک به پنج قرن نمايندگى جهان تسنن را داشته و این امپراطور خود را خليفه مسلمانان تلقى مى‌کرد. فروپاشى عثمانى و ظهور جمهورى ترکیه از خرابه‌هاى آن نه تنها پايانى بر اين ويژگى ترک‌ها بود بلکه آنان با انتخاب سيستم سکولاريسم و برقرارى رژيمى لائيک اين سيستم سياسى را ضد دين ترجمه کردند.
نظام سياسى ترکيه نزديک به هشت دهه به اسلام به عنوان يک خطر نگريست و در بسيارى از اوقات و خصوصاَ در سياست داخلى با آن مبارزه کرد. خطر ظهور و تقويت اسلام گرايى يکى از مهمترين سرفصل‌هايى بود که نظام سياسى ترکيه با آن مبارزه مى‌کرد. در اين رويکرد باتوجه به اینکه حاکمیت در ترکیه، کماکان در دست اهل تسنن ماند، فشار و ترد اقليت شيعى و علوى اين کشور نه تنها ادامه یافت بلکه مضاعف شد.
قتل عام علویان تونجعلی( درسیم) و حوادث سیواس وقهرمان ماراش از جمله مواردی است که در کارنامه به اصطلاح لائیک‌ها ثبت شده است. با ظهور حزب عدالت و توسعه در صحنه سياسى ترکيه و خصوصاَ در دوره دوم اقتدار اين حزب، اين معادله آرام ، آرام در حال تغيير است.
طی سال‌های اخیر دولت ترکيه تحت رهبرى اردوغان با راهبرد رويکرد دمکراتيک اقدام به باز تعريف سياست‌هاى داخلى و خارجى این کشور کرده است. يکى از مسائلى که مى‌توانست (بايد) مشمول اين بازنگرى شود، وضعيت شيعيان و علويان اين کشور بوده و هست. شرکت نخست وزير ترکيه به همراه تعدادى از وزرا و رهبران احزاب در مراسم روز عاشورا را، برای اولين بار در تاريخ جمهوريت، اقدامی در این راستا باید ارزیابی کرد.
مراسم عاشورا هر سال با شکوه و جلوه خاص در محله‌هالکالى در ميدان عاشورا استانبول برگزار مى‌گردد. حضور اردوغان در اين مراسم و سخنرانى پيرامون حادثه کربلا و بزرگداشت آن در جامعه‌اى که اکثريت آن را اهل تسنن تشکيل مى‌دهند تحولى مهم محسوب مى‌شود.
در نگاهى کلى اين اقدام حرکتى در راستاى اقداماتى است که ترکيه تحت عنوان رويکرد دمکراتيک پيگيرى مى‌کند، لیکن در نهان این استراتژی اهدافی فراتر از آنچه مطرح می شود را تعقیب می کند که در بخشی از آن هدف حل معضلات بستر اجتماعی این کشور چون مشکلات کردها، شیعیان و علویان در راستای ملاحظات کلان ترک‌ها است.
در رویکرد دمکراتیک ترکیه، باز تعريف ابعاد مختلف سياست داخلى و خارجى ترکيه نقش محورى دارد. ترکيه اى که در حال تغيير است نمى‌تواند نگرش سنتى خود را نسبت به شيعيان و علویان حفظ کند، لذا اين نگرش نيز بايد دچار بازبينى و تحول شود. هدف اصلى رويکرد دمکراتيک در بعد داخلى ظاهرا ايجاد فضاى آشتى ملى و تقويت وحدت در اين کشور است.
اگرچه شيعيان در ترکيه داراى جمعيت زيادى نيستند ليکن اتصال آنان به علويان که چندان اين اتصال خوشايند حاکميت ترکيه نيست، وزنه آنان را به عنوان یک سوم جمعیت ترکیه نه تنها سنگين، بلکه تاثيرگذار در تحولات سياسى – اجتماعى مى‌نمايد. رويکرد دمکراتيک که التزام عملى آن گشايش فضاى سياسى، اجتماعى و مذهبى است مى‌تواند بسيارى از خواسته‌هاى سرکوب شده گروههاى مختلف را زنده و مطرح کرده و سبب پيگيرى جدى آن شود.( در اين ارتباط تعطيل کردن روز عاشورا نيز در ترکيه مطرح شده و امکان تحقق آن هرچند با ملاحظات سياسى – اجتماعى مختلف وجود دارد.)
ورود اردوغان و حاکميت در ترکيه در اين نقطه از اهميت بسزائى برخوردار است . اين ورود سبب مى‌شود که مشکلی که قرن‌ها سرکوب و نفی شده است مديريت شود. در این رابطه گاهى حتى خواسته‌هایی که بنام شیعیان و علویان جهت پیگیری مطرح می‌شوند، انعکاس نياز‌ها و درخواست‌های واقعى آنان نبوده و در بخشى‌هایی نيز هدف پنهانى پیگیری آن، استحاله موضوع باشد. اين موضوعى است که حداقل بسيارى از علويان ترکيه به آن اعتقاد داشته و مطرح مى‌کند که در رويکرد علوى دولت سعى دارد که زمينه‌هاى استحاله آنان را فراهم کند.
به هر حال رويکرد فعلى اردوغان و به طور کلى نظام سياسى ترکيه درخصوص گروههاى قومى– مذهبى اين کشور مى‌تواند براى طرفین فرصت‌ها و تهديداتى را فراهم کند. موفقيت این رویکرد بيش از بازى‌هاى سياسى، به ميزان صداقت طرفين و خصوصا آنکه اهرم قدرت دردست اوست، بستگى دارد. اردوغان در حالى از ماتم حسين (ع) و ظلم و ستم روا شده بر خاندان پيامبر سخن گفته است که مساجد شيعيان اين کشور عليرغم ميل آنان و با وجود آنکه توسط خود شيعيان ساخته شده است، به اجبار تحت نظارت سازمان ديانت ترکيه در آمده است. همچنین امام جماعات بسيارى از اين مساجد از سوى اين سازمان تعيين مى‌شود.
اين در حالى است که در سازمان ديانت ترکيه شيعيان وعلویان حضور نداشته و اين سازمان به طور کامل در حاکمیت اهل تسنن اين کشور است. فارغ از این، ماليات دهندگان شيعى و علوی در اين کشور از اينکه ماليات مى‌دهند و ماليات داده شده در جهت بر طرف شدن نيازهاى مذهبى آنان استفاده نمى شود، شکايت دارند. به نظر مى‌رسد با توجه به اینکه اردوغان خود از قربانیان فشارهای سیاسی-مذهبی در ترکیه بوده است، شاید بتوان حضور او را در مراسم عاشورا به فال نيک گرفته و آن را اقدامى صرفاَ سياسى تلقى نکرد.
زمان بهترین داور در این باره خواهد بود. اگر جز اين باشد و اهداف ديگری نیز تعقيب شود با توجه به شرايط زمان، بعيد است که این راهبرد موفق شود. اثبات صداقت حاکمیت ترکیه وموفقیت در این باره، محل فشار مضاعف بر کشورهایی در منطقه خواهد شد که هنوز با رعایت حقوق اقلیت‌های قومی و مذهبی فاصله زیادی دارند.
نظر شما :