از دیپلماسی تا گاز

برای مثال فروش گاز به ترکیه یا هند از جمله اقداماتی است که مقامات تهران به منظور به رخ کشیدن این پتانسیل در ارتقاء روابط خود با دیگر کشور‌ها، انجام داده‌اند. اما در شرایط کنونی خاورمیانه که کشور‌های عرب حوزه خلیج فارس دستخوش تغییرات شگرفی شده‌اند و در زمانی که اعراب و غرب با حساسیت روابط ایران با متحدان منطقه‌ای اش را زیر نظر دارند، اعلام خبر فروش گاز به سوریه توجه جوامع بین‌المللی را به خود جلب کرده است.

ایران و سوریه از 3 دهه قبل به دنبال انقلاب اسلامی ایران روابط نزدیکی داشته‌اند و این روابط در حوزه‌های مختلف از سیاست گرفته تا همکاری‌های اقتصادی توسعه یافته است. ایران علاوه بر کمک‌های مالی به سوریه نفت ارزان‌قیمت در اختیار این کشور قرار می‌دهد و سرمایه‌گذاری‌های کلانی در صنایع خودرو سازی این کشور انجام داده است.

جواد اوجی، رئیس شرکت ملی گاز ایران اخیرا اعلام کرده است که تهران به زودی قراردادی را با دمشق به منظور فروش گاز به این کشور امضاء خواهد کرد. این در حالی است که به تعبیر شماری از تحلیلگران این تنها آغازی برای سرک کشیدن منابع گازی ایران به منطقه مدیترانه به شمار می‌رود. در حال حاضر حضور استراتژیک ایران در این منطقه از طریق همکاری سوریه کاملا مشهود است.

نیروی دریایی ایران در بنادر سوریه در آب‌های مدیترانه مستقر است و این نخستین نشانه‌های حضور ایران در مدیترانه پس از سال‌ها کناره‌گیری از این منطقه محسوب می‌شود. مقامات تهران در مقابل واکنش‌ها بر سر گسیل نیرو‌ها به مدیترانه از طریق سوریه این نکته را خاطرنشان کردند که مدیترانه از اهمیت ویژه‌ای برای ایران برخوردار است.

اکنون به موازات استقرار نیرو‌ی دریایی جمهوری اسلامی در این منطقه، سرازیر شدن منابع گازی نیز می‌تواند در تقویت موقعیت ایران موثر باشد. وزیران نفت ایران و سوریه در ژانویه اعلام کردند در صدد انتقال گاز ایران به مدیترانه از طریق احداث خط لوله‌ای با مشارکت عراق هستند. با این حال در آن زمان موضوع احداث خط لوله تنها به عنوان یک پیشنهاد مقدماتی مطرح بود.

در سال‌های اخیر شماری از کشور‌ها پروژه‌های متعددی را برای احداث خطوط لوله به منظور انتقال گاز خلیج فارس به بازار‌های اروپایی و شرق دور مطرح کرده‌اند. با این حال به سرانجام رسیدن پروژه‌ای مانند نابوکو برای انتقال گاز خاورمیانه به اروپا یا خط لوله صلح برای انتقال گاز ایران به پاکستان و هند بسیار دشوار است.

درگیری‌های منطقه‌ای امکان برقراری امنیت برای این خطوط لوله که از منطقه حساس خاورمیانه عبور می‌کند را با چالش مواجه کرده است. اوضاع نابسامان عراق و افغانستان از جمله این موانع محسوب می‌شود. از سویی دیگر سرمایه کلانی برای اجرای پروژه احداث خط لوله مورد نیاز است و با توجه به تحریم‌های غرب علیه ایران و سوریه و شرایط شکننده عراق، امکان اجرایی پروژه انتقال گاز ایران به مدیترانه با مشارکت عراق و سوریه در ابهام قرار دارد.

با این حال اوجی می‌گوید تفاهمنامه سه جانبه در مورد این پروژه تدوین شده و نخستین قرار داد رسمی به زودی آماده امضاء خواهد بود. رئیس شرکت ملی گاز ایران ادامه داد هدف از اجرای این پروژه انتقال گاز ایران از پارس جنوبی و از طریق عراق به بازار‌های سوریه، لبنان ، مدیترانه و اروپا است. این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که نفوذ سیاسی ایران در لبنان نیز همانند سوریه بسیار قابل توجه است و غرب و اسرائیل همواره این نفوذ را با نگرانی زیر نظر داشته‌اند.

باید گفت میدان گازی پارس جنوبی بزرگترین میدان گازی شناخته شدن در جهان محسوب می‌شود که استفاده از آن بین ایران و قطر به اشتراک گذاشته شده است. اما در فقدان حضور شرکت‌های غربی و تکنولوژی روز سهم قطر با سرمایه‌گذاری‌های کلان در این سال‌ها در برداشت از ذخایر گازی پارس جنوبی به مراتب بیش از ایران بوده است.

از سویی دیگر ایران باوجود در اختیار داشتن این ذخیره گازی تا کنون در هیچ شبکه بین‌المللی انتقال گاز حضور نداشته است و با توجه به اعمال تحریم‌ها برای ممنوعیت سرمایه‌گذاری‌های کلان در صنعت نفت و گاز جمهوری اسلامی، نام ایران از پروژه نابوکو خط خورد. علاوه بر این طبق برآورده‌ها اوجی اعلام کرده است که برای احداث این خط لوله سرمایه‌ای 6 میلیارد دلاری مورد نیاز است و مشخص نیست با توجه به اعمال تحریم‌ها علیه ایران و سنگین‌تر شدن سایه تحریم‌ها علیه سوریه تامین مالی این پروژه چگونه امکان‌پذیر است. به هر ترتیب فارغ از موضوع امکان اجرایی این پروژه، طرح چنین موضوعاتی در روابط ایران با سوریه از تلاش برای توسعه چشم‌انداز روابط و همکاری‌های دوجانبه خبر می‌دهد.

جمهوری اسلامی می‌کوشد تا نفوذ خود را در سوریه برای تسلط بیشتر بر اوضاع منطقه حفظ کند و این در حالی است که اعراب و آمریکا ایران را به دخالت در امور سوریه متهم می کنند. در شرایط کنونی ادامه ریاست جمهوری بشار اسد با مذهب شیعه و وابستگی‌های آشکار به تهران به دلیل مخالفت های جامعه سنی سوریه در معرض تهدید قرار گرفته است.

برخی بر این گمانند که حتی در صورت باقی ماند بشار اسد وی ناگزیر خواهد بود تا به منظور تلطیف افکار عمومی و بهره‌برداری از حمایت همسایگان عرب، روابط خود را با ایران با احتیاط بیشتری دنبال کند که دراین صورت مشوق‌های اقتصادی و تامین انرژی و البته حمایت همه جانبه تهران در تغییر محاسبات استراتژیک اسد نقش خواهد داشت. در صورت افزایش دامنه تحریم‌ها علیه سوریه، این کشور برای تامین منابع انرژی مورد نیاز از کشور‌هایی که روابط نزدیکی با آمریکا دارند، از جمله عربستان دچار مشکل خواهد شد و در چنین شرایطی ایران در دسترس‌ترین گزینه خواهد بود.