طرح گام به گام پوست انداخت

اگر بخواهیم نگاهی هسته ای به ماجرا داشته باشیم باید بگوییم که گام اول در طرح گام به گام زیاد مطمئن به نظر نمی رسد. اما آیا این همه سیرت ماجراست؟ می توان به این سوال پاسخی منفی داد؛ چرا که همین گام اول باعث نزدیکی دو کشور پس از شکاف نسبتا عمیقی شد که از اواخر سال 88 به این سو میان دو دولت به وجود آمده بود. از آن زمان معامله روسیه با غرب که در نفروختن موشک های اس 300 به ایران و حمایت آنها از فشارهای غرب بر تهران متبلور شده بود، کم کم دو کشور شمالی و جنوبی خزر را از هم دور کرد و حتی کار به مجادله لفظی میان مقام های دو کشور نیز کشید. اما از شش هفت ماه پیش که تغییرات بنیادین در خاورمیانه و شمال آفریقا آغاز شد و حضور غرب را در منطقه پررنگ تر از گذشته کرد، روسیه که می دید از تحولات پیرامونی خود عقب افتاده است، بر آن شد تا دوباره برخیزد و جولانی منطقه ای آغاز کند و نقش ها و فرصت های از کف رفته را از راه های دیگر بازستاند.

روسیه می تواند از اختلاف نظر ایران و غرب بر سر سوریه و نیز اختلافات ایران و اعراب بیشترین بهره را ببرد و ائتلاف های دو نفره یا چند نفره ای را علیه قدرت گیری غرب در منطقه به وجود بیاورد. از صحبت های علی اکبر صالحی و سرگی لاوروف پس از مذاکرات طرح گام به گام می توان اینطور برداشت کرد که هر دو طرف مایل اند تا مذاکرات ایران و روسیه به بهانه طرح هسته ای ادامه پیدا کند و از رهگذر آن درباره سایر مسائل منطقه ای و اقتصادی گفتگو شود.

وزیر خارجه روسیه در مورد حل مساله هسته‌ای ایران به هیچ تاریخ مشخصی اشاره نکرده و وزیر خارجه ایران نیز تاکید کرده که می بایست روی طرح گام به گام بررسی های لازم صورت بگیرد. اما نقطه مشترکی که در سخنان هر دو به چشم می آید و خرسندی و رضایت خاطرشان را توجیه می کند، استقبال آنها از گسترش همکاری های دو کشور در زمینه های مختلف است. وزیر خارجه‌ روسیه با اشاره به تقویت همکاری‌های دوجانبه‌ در حوزه‌های اقتصادی و تجاری گفت: امیدواریم ماه آینده در تهران نهمین نشست کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی و بازرگانی را برگزار کنیم و همه‌ موضوعات مربوط به همکاری اقتصادی و تجاری را در این نشست مورد گفتگو قرار دهیم.

در نشست خبری صالحی و لاوروف اعلام شد که دو طرف به توافق رسیده اند که در قالب مناسبات دوجانبه و تلاش‌های بین‌المللی با یکدیگر مذاکره و همکاری کنند و درباره سرنوشت کشورهای دستخوش تغییر و دخالت های غرب در امور داخلی این کشورها نیز مواضعی شرق محور اتخاذ کنند. خطرات ناشی از تحولات پیش آمده در منطقه از یکسو و تمایل روسیه برای رقابت با امریکا و اروپا و حتی ترکیه از سوی دیگر باعث شده است تا مقام های ایرانی گرم شدن دوباره روابط تهران و مسکو را فصلی جدید در روابط ایران و روسیه بخوانند. با این وصف می توان گفت بی دلیل نبود که اروپا و امریکا واکنشی به ابتکار هسته ای روس ها نشان نداده و منتظر نتایج گفتگوها و مواضع طرفین نشسته بودند.

علاءالدین بروجردی که می داند طرح هسته ای گام به گام فرصتی برای مذاکرات طولانی مدت با همسایه قدرتمند شمالی است گفته است: روسیه با توجه به تحولات منطقه و بین‌المللی و اینکه ایران همسایه بزرگ و مهمی برای روسیه است، علاقه‌مندی خود را برای گسترش روابط با ایران اعلام کرده است. ما نیز اعلام کرده‌ایم که همواره از این‌گونه اقدامات استقبال می‌کنیم و این‌بار نیز که روس‌ها این گام جدی را برداشته‌اند، طبیعی است که استقبال می‌کنیم.

او به خوبی می داند که روسیه نیز در شرایط حاضر ترجیح می دهد کانون های مخالف را در منطقه احیا کرده و از ظرفیت های بالقوه و بالفعل آنها علیه غرب استفاده کند و مجال مانوردهی و ترکتازی را در منطقه از غرب بگیرد. حتی خبر رسیده است که قطار حامل کیم جونگ ایل رهبر کره شمالی وارد شهر کازان روسیه شده و پیونگ یانگ نیز با درک نیات رقابتی روسیه درصدد تحکیم جبهه مخالفین غرب با محوریت مسکو است.

اما در مورد ایران و روسیه باید گفت که بخش های مهمی از گفتگوهای انجام شده میان دو طرف، حال و هوای هسته ای نداشته است. این نکته شاید از موضوع صادرات نفت و گاز هم برای ایران مهم تر باشد. صالحی درباره دیدار با دبیر شورای امنیت ملی روسیه در تهران و گفتگوی سه ساعته‌اش با لاوروف در مسکو گفته است: ما گفتگوهای صریحی در مورد موضوعات مختلف از جمله مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی داشتیم. ما احساس کردیم روس‌ها با نیت خیرخواهانه و با علاقه‌مندی در صدد هستند روابط خود را با ایران در زمینه‌های مختلف تعمیق بخشند.

صالحی تاکید کرده است: "همگرایی بین روسیه و ایران به ویژه در موضوعات مهم منطقه‌ای مثل افغانستان، تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا روشن بوده و موجب شده است ما زمینه‌های بیشتری با یکدیگر پیدا کنیم." این اظهارات نزدیک به همان تحلیلی است که می گوید یکی از منویات مهم روسیه در ارائه طرح گام به گام در شرایط موجود، مهار ترکتازی های غرب و متحدانش در منطقه و افزایش یا حفظ نفوذ این کشور در منطقه برای مین گذاری و مانع تراشی در برابر غرب است.

صالحی در نشست خبری اش گفته است: قرار شد رایزنی‌های مداومی در رصد کردن تحولات و همکاری در زمینه تداوم صلح و ثبات و امنیت داشته باشیم زیرا دو طرف اصرار دارند از مداخله دیگران در منطقه و مسائل منطقه جلوگیری شود تا برخی کشورها از تحولات جاری سوءاستفاده نکنند و به حاکمیت کشورها احترام بگذارند و نگذارند استقلال این کشورها دستخوش اختلال شود و اینکه مردم و دولت‌های کشورها خود به نحوی موضوعات‌شان را حل و فصل کنند.

وزیر خارجه ایران با استقبال از نشست خود با لاوروف و نزدیکی مجدد تهران و مسکو و قطعا با درک امتیازات طرح گام به گام گفته است: "ما با روح طرح و اینکه حرکت گام به گام جدیدی داشته باشیم موافقیم اما گام‌ها باید متقابل برداشته شود." شاید نه روسیه و نه ایران در چشم انداز خود از مذاکرات تازه هسته ای، امیدی به فرجام مطلوب ندارند و نیک می دانند که جز با هماهنگی 1+5 و جلب رضایت امریکا و اروپا گامی موثر و نتیجه بخش در زمینه هسته ای برداشته نخواهد شد. اما هم روسیه و هم ایران بر این نکته واقف اند که ادامه مذاکرات دو طرف به بهانه واکاوی طرح هسته ای، فرصتی مساعد برای همکاری های اقتصادی و نظامی و سیاسی (منطقه ای) را در اختیار دو طرف خواهد گذاشت تا از اهرم طرف مقابل برای فشار به رقبای مشترک و کسب امتیازهای مادی و معنوی ویژه استفاده کنند. روسیه نشان داده که استاد این گونه چرخش هاست. در شرایطی که تهران از ترکیه دلزده شده و نشان داده رفاقت با سوریه را با هیچ چیز عوض نمی کند، موضع گیری ضد غربی مسکو در قبال حوادث سوریه می تواند دل از ایران ببرد و مواضع دو کشور را به هم نزدیک کند و طرح گام به گام هسته ای را هم سیرتی دیگر ببخشد.