معرفی کتاب
افغانستان؛ چکیده‌ای از تاریخ، جغرافیا و ساختار سیاسی
دیپلماسی ایرانی: افغانستان، با ترکیبی پیچیده از اقوام و ماحصل انباشت تاریخی سنت‌ها و فرهنگ‌های گوناگون است که در نهایت این اقوام و سنن در ترکیبی جالب توجه گرد هم آمده‌اند؛ از قوم پشتون که از جهت نژاد یکی از اقوام ایرانی است تا اقوام مغول و تا بقایای لشکر اسکندر مقدونی که با چهره‌هایی کاملاً اروپایی در افغانستان حضور دارند (عموماً در مناطق نورستان) و قرن‌های متمادی کنار هم زیسته‌اند. گروهی از محققان، افغانستان را موزه‌ای از اقوام و نژادهای گوناگون می‌دانند که در این موزۀ بزرگ، ساکنان اولیه در کنار تازه واردان سکونت دارند.
افغانستان تقریباً از دویست سال قبل از میلاد تا قرن پنجم میلادی از اصلی‌ترین مراکز آیین بودا در جهان بوده و آیین بودا از این مسیر به آسیای مرکزی، سپس چین و سایر نقاط شرق آسیا، صادر شده است. در واقع تا پیش از اسلام، وجود حکومت‌هایی مانند کوشانیان، کیداریان، هپتالیان، یونایانِ باختر و نیز آیین بودا تا حدی تاریخ خاص و متمایز از قسمت مرکزی و غربی ایران، به این سرزمین داده است. با درخشیدن نور اسلام در این سرزمین، فرهنگی غنی‌تر از پیش در این محدوده شکل گرفت و مردم حول آیین اسلام به زندگی خود سامان دادند و از پایان عصر خلافت تا پیش از حملۀ مغول، حکومت‌های مختلفی مانند صفاریان، سامانیان، غوریان، غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان و ... بر این جغرافیا حکم راندند.
این جغرافیا در دوران حکومت‌های مغول، ایلخانی و آل‌کَرت (643 الی 783 هـ .ق) چندان رونقی نداشت اما در عصر تیموری (749 الی 885 هـ .ش)، هرات به مرکز بزرگ تمدن اسلامی و محل تجمع عرفا، شعرا و ... تبدیل شد. قبل از سال 1707 م. در جغرافیای فعلی افغانستان دو قدرت ایران و هند حضور داشتند و بخش اعظمی از جغرافیای افغانستان کنونی و بخش کوچکی از پاکستان کنونی در سیطرۀ سیاسی حکومت ایران بود. در آن مقطع در محدودۀ جغرافیایی سیاسی افغانستان، حکام محلی مسلط بودند و بارها و بارها قیمومیت حکومت مرکزی ایران را تهدید کردند. به موازات تشکیل دولت صفویه در ایران و تثبیت تشیع در ایران و در نهایت قیام هوتکی‌ها علیه پادشاه صفوی، عملاً جامعۀ افغانستان به هویتی مجزا از ایران دست یافت و نهایتاً در قرن دوازده هجری با قیام احمد شاه درانی، افغانستان کنونی از منظر جغرافیایی پی‌ریزی شد.
این کشور با مساحت تقریبی 652 هزار کیلومتر مربع و جمعیت تقریبی 33 میلیون نفر، در مرکز آسیا قرار دارد و دارای اقلیم عمدتاً کوهستانی است. افغانستان کشوری محصور در خشکی است و به آب‌های آزاد راه ندارد. این محاط بودن در خشکی، در کنار رویدادهایی مانند حملۀ اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحدۀ آمریکا، درگیری‌های داخلی، آشفتگی‌های سیاسی، خشونت‌ها، ناامنی‌ها و بی‌ثباتی چندین دهه‌ای، سبب شده تا زیر ساخت‌های بازرگانی، تجارت و صنعت افغانستان توسعه نیابد و این کشور در مقایسۀ با همسایگان، دسترسی کمتری به بازارهای بزرگ دنیا داشته باشد.
در همسایگی شرقی ج.ا.ایران، کشور افغانستان با مشخصات فوق قرار دارد که به‌دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی‌اش همواره در تاریخ حیات خود، آبستن تحولات و دگرگونی‌های خواسته و ناخواسته بوده و طی چهار دهۀ گذشته نیز این کشور به‌عنوان یک کانون ناآرام، متشنج و پرآشوب در سطح منطقه و جهان مطرح بوده است.
تحولات افغانستان به دلایل متعدد اعم از سیاسی (حدود 925 کیلومتر مرز مشترک)، نظامی- امنیتی (قاچاق انسان، سلاح و مواد مخدر)، اقتصادی (مراودات تجاری) و فرهنگی- اجتماعی (مهاجرین، قرابت‌ها و اشتراک‌های زبانی و تاریخی) همواره بر ایران اثرگذار بوده است لذا شناخت عمیق از افغانستان برای پژوهشگران این حوزه ضروری به‌نظر می‌رسد.
بر اساس اهمیت‌های ذکر شده، اینجانب کتاب «افغانستان؛ چکیده‌ای از تاریخ، جغرافیا و ساختار سیاسی» را به رشته تحریر درآوردم. اهمیت و وجه تمایز این کتاب در آن است که با تجمیع داده‌های میدانی، داده‌های دانشگاهی و ... می‌تواند چراغ راهی را فراروی شناخت بهتر افغانستان، اهمیت ژئوپلیتیکی آن و نیز شناخت و فهم عمیق‌تر حکّام فعلی آن، یعنی امارت اسلامی، روشن کند. نگارش این کتاب که در اختیار خوانندگان محترم قرار دارد، در مرداد 1404 پایان یافته و مطالب آن تا این تاریخ، قابلیت استناد دارد.
انتظار می‌رود بهره‌برداران این کتاب در فصل اول به‌طور اجمالی با تاریخ افغانستان، در فصل دوم با جغرافیای طبیعی، در فصل سوم با جغرافیای انسانی، در فصل چهارم با جغرافیای سیاسی و در فصل پنجم با ساختار سیاسی افغانستان آشنا شوند. امید است انتشار این کتاب بخش بسیاری از نیاز پژوهشی به این حوزه را رفع کند و انگیزه‌ای برای جان گرفتن پژوهش‌ها و مطالعات اساسی باشد.
در پایان لازم است از تمام پژوهشگران و کارشناسان حوزۀ افغانستان که اینجانب را در تهیه و تدوین این کتاب یاری کردند، کمال تقدیر و تشکر را به عمل آورم.
نظر شما :