ایران و ترکیه هیچ وقت دشمن هم نمی‌شوند

دیپلماسی ایرانی: روابط ترکیه اسلامی سنی سکولار با جمهوری اسلامی ایران ذهن دو دنیای عربی و اسلامی را به خود مشغول کرده است. اکثریت کشورهای گروه اول، کشورهای عربی، از زمان‌های قدیم به دلیل ترس شدید از قدرت گرفتن ایران، آن را نخستین تهدید برای خود می‌دانسته‌اند و به فکر رویارویی با جمهوری اسلامی ایران بوده‌اند. اما ترجیح می‌داده‌اند که این رویارویی غیر مستقیم باشد. اما هنگانی که ایرانی‌ها موفق شدند که به تکنولوژی صلح‌آمیز هسته‌ای دست یابند کشورهای عربی احساس کردند که این خطر به نقطه ویرانگری برای آنها رسیده است ولی نه می‌توانند و نه توانایی آن را دارند که در برابر توانایایی‌های ایران بایستند. از این رو به دو شیوه برای کاهش قدرت ایران و به انزوا کشاندن آن روی آورده‌اند. اول، افتادن در آغوش ایالات متحده و غرب برای جلب حمایت آنها در برابر ایران که البته به آن هم با توجه به تحولاتی که در جهان عرب روی داد و برخورداری‌شان از ثروت نفتی که جهان تشنه آن است، رسیده‌اند. دوم، تحریک و حمایت از تحرکات ضد ایرانی با ابزارهای طایفه‌ای یا مذهبی چه در داخل خود منظومه عربی و چه در میان کشورهای همسایه مثل عراق که ایران بیشترین و قدرتمندترین نفوذ را در آن دارد. بهار عربی این امکان را برای کشورهای عربی ایجاد کرد که فرصتی بیابند تا رو در روی ایران بایستند از این طریق که از تظاهرکنندگان سوری در برابر نظام سوری هم‌پیمان ایران حمایت کنند تا بدین ترتیب ایران را در موقعیت تدافعی قرار دهند.

در این میان در سال‌های اخیر راه سومی نیز نمایان شده و اکثرهای کشورهای عربی را به این باور رسانده که می‌توانند از این راه در برابر مخاطرات ایران بایستند، آن هم ترکیه اسلامی است که می‌تواند نقش منطقه‌ای بزرگی با توجه به امکانات و توانایی‌های نظامی و اقتصادی و ارتباطی که با جامعه جهانی دارد و عضویتش در پیمان آتلانتیک شمالی و همچنین برخورداری از اکثریت سنی، ایفا کند. بیشتر این کشورها بر این باورند که ترکیه می‌تواند از اعراب سنی در برابر ایرانی‌های شیعی حمایت کند.

اما آیا کشورهای عربی می‌توانند به آنچه آرزو می‌کنند، برسند؟

کشورهای حامی امریکا و اروپای غربی می‌گویند که نباید در برابر ایران هسته‌ای و سیاست‌های خاورمیانه‌ای آن سکوت کرد. از این رو مدتی است که تحریم‌های سنگینی را علیه ایران اعمال کرده‌اند. آنها حتی اگر ببینند که ایران از تصمیم خود عقب‌نشینی نکرده یا نمی‌خواهد وارد گفت‌وگوهای جدی برای تامین مصالح آنها شود به گزینه نظامی نیز پناه خواهند آورد. هر کشور عربی‌ای از انقلاب مردم سوریه علیه نظام اسد که مورد حمایت اکثریت کشورهای عربی و اکثر کشورهای جهان است، حمایت می‌کند. آنها همچنین از سنی‌های عراق حمایت می‌کنند تا در برابر ایران و هم‌پیمانان شیعی‌اش بایستند و در نهایت همه تلاش خود را به کار می‌گیرند تا ایران را از مرزهای کشورهای نفت‌خیز خلیج فارس دور نگه دارند.

اما درباره ترکیه، کشورهای عربی همچنان به آن اعتماد دارند، به‌ویژه که در طول مذاکراتشان با دولت اسلامی آن دریافتند که آمادگی کامل دارد که به خصوص در سوریه همکاری از نوع غیر نظامی داشته باشد. ترکیه هم از طریق کمک‌های انسانی و شاید هم غیرانسانی ولی اعلام نشده‌، به مخالفان نظام اسد نشان داد که در کنار آنها ایستاده است. کشورهای عربی شرط‌ بسته‌اند که به کمک کشورهای دیگر یک درگیری میان ایران – ترکیه ایجاد می‌شود که همه حتی آنهایی که لیاقت موفقیت ندارند، از آن سود خواهند برد.

قطعا ترکیه دشمن ایران نمی‌شود ولی هم‌پیمان آن نیز نخواهد شد. آنها دو کشور بزرگ همسایه هم هستند که هر کدام می‌خواهد نقشی بزرگ در این منطقه گسترده ایفا کند. هر کدام از آنها هم خوب می‌داند که تا چه اندازه می‌تواند در این منطقه پهناور نقش داشته باشد. به استناد اطلاعات دیپلماتیک فراوانی که وجود دارد میان آنکارا و تهران تماس دائمی برقرار است و تصمیم نهایی رهبران هر دو کشور بر این اصل استوار است که به هیچ وجه به سمت جنگ با یکدیگر یا کشتن هم حرکت نکنند و روابطی دو جانبه و بسیار خوب داشته باشند. طبیعتا تهران به آنکارا فهمانده که اسد تا چه اندازه برایش مهم است و از آن خواسته است که این موضوع را بفهمد و به آن توصیه کرده که درگیر جنگ مستقیم با آن نشود. آنکارا نیز به تهران توصیه کرده که اگر چه نظام حاکم بر کشورش سکولار است ولی اکثریت مردم آن مسلمانان سنی هستند و برای همین نمی‌تواند تحمل قلمع و قمع در کشوری که اکثریت با سنی‌ها است و ایران بر آن تاثیرات مستقیم می‌گذارد، داشته باشد. همچنین این حقیقت را روشن کرده است که اگر عراق برای ایران مهم است برای ترکیه نیز اهمیت دارد، نه فقط برای این که ترکمن و سنی‌های عرب دارد بلکه برای این که یکی از کشورهای مهمی است که می‌تواند میان آن با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس رابطه برقرار کند. این را هم پنهان نمی‌کند که اگر ایران به طور مستقیم یا غیر مستقیم بیشتر با آن هم‌مرز شود احساس خطر می‌کند. قطعا ترکیه پذیرفته است که ایران به تکنولوژی صلح‌‌آمیز هسته‌ای دست یابد ولی قطعا رد می‌کند که ایران به یک قدرت نظامی هسته‌ای تبدیل شود، این را هم می‌داند که موشک‌های ایران می‌توانند حتی فراتر از استانبول هم بروند. بر کسی پوشیده نیست که ترکیه در عین حالی که می‌داند قدرتمند است، از امکانات متنوعی برخوردار است و هم‌چنین هم‌پیمانی‌های بین‌المللی و عربی دارد و عضو پیمان آتلانتیک شمالی است از آینده منطقه نگران است و می‌خواهد خاورمیانه باثبات و پایدار باشد.