فصل جدید همکاری فراپادمانی ایران و آژانس

ایران و آژانس برای دومین بار با هدف رفع ابهام ها و مسائل باقی مانده درباره گذشته و حال فعالیت ها و برنامه صلح آمیز هسته یی سند مشترکی را امضا کردند.

 

به گزارش ایسنا، پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران و تغییر دولت، رویکرد جدیدی مبتنی بر تعامل و همکاری اتخاذ و به برداشتن گام هایی بی سابقه، محکم و نتیجه بخش در سیاست خارجی و دیپلماسی هسته یی منجر شد. گفت وگوی تلفنی بی سابقه رییسان جمهور ایران و آمریکا در نیویورک و مذاکرات وزیران خارجه ایران و کشورهای 1+5 درباره موضوع هسته یی سر آغاز این رویکرد بود. این روند با ارائه پیشنهاد جدید از سوی ایران به 1+5 و آغاز گفت وگوهای سازنده و رو به جلو دنبال شد. تحولات در روابط ایران و آمریکا و نیز مذاکرات هسته یی به قدری سریع و اطمینان بخش بود که آژانس بین المللی انرژی اتمی که چندان به تغییر رویکرد با ایران تمایل نداشت، نیز پشت میز مذاکره نشست.

 

سیدعباس عراقچی، معاون وزیر خارجه کشورمان در سفری به وین رویکرد جدید ایران برای همکاری با آژانس در راستای رفع ابهام ها و سوالات را به مدیرکل آژانس ارائه کرد که با استقبال وی مواجه شد. پس از آن دو طرف بر اساس این رویکرد مذاکرات کارشناسی و فنی را آغاز کردند که به نحوی دور جدید مذاکرات میان ایران و آژانس در دولت جدید محسوب می شد. در دور جدید مذاکرات توافق شد آن چه در مذاکرات گذشته تحت عنوان «رویکرد ساختاری» به دست آمده است، کنار گذاشته شود و بر روی چارچوبی جدید مذاکره شود که بر این اساس دو طرف توانستند بر روی بیانیه ای مشترک به تفاهم برسند.

 

علی اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی و یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، 20 آبان در تهران بیانیه مشترک شش بندی امضا کردند که بر اساس آن "ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی در زمینه فعالیت های راستی آزمایی که قرار است آژانس برای حل همه مسائل فعلی و گذشته اتخاذ کند، همکاری بیش تری داشته باشند."

 

در حالی که آژانس در مذاکرات قبلی به طور جدی خواستار بازدید از سایت (نظامی) پارچین و پاسخ ایران به مسایل باقی مانده مربوط به گذشته بود، در تفاهم جدید از این خواسته خود کوتاه آمد و حاضر شد به خواست ایران برای شروع رفع ابهامات و از سوالات ساده و آسان تر تن دهد تا به این ترتیب زمان برای اعتمادسازی نیز فراهم شود.

 

برخی کارشناسان درباره رویکرد آژانس به ایران در دوره جدید معتقدند که "بدون شک آژانس در مواجهه با ایران و عقب نشینی اش از اجرای درخواست هایش از سوی ایران به ویژه در رابطه با "پارچین" تحت تاثیر روند مثبت و رو به جلوی مذاکرات هسته یی و امید به توافق میان ایران و 1+5 است."

 

این کارشناسان بر این نظرند، به همان میزان که در مذاکرات هسته یی دو طرف پیش می روند به همان نسبت مذاکرات فنی با آژانس پیش خواهد رفت و این دو بر یکدیگر تاثیر مستقیم دارند. این دیدگاه که فکر کنیم موضوع هسته یی مستقل از مذاکره سیاسی و اراده کشورهای 1+5 در آژانس قابل حل و فصل است فکری غیرواقعی است.

 

بر اساس بیانیه مشترک میان ایران و آژانس، قرار است ایران ضمن ارایه اطلاعات مربوط به تاسیسات تولید آب سنگین اراک و معدن گچین در بندعباس اجازه دهد تا بازرسی "مدیریت شده" ای از این مراکز توسط بازرسان صورت گیرد.

 

هم چنین ایران نسبت به ارائه اطلاعات درباره همه راکتورهای تحقیقاتی جدید، شناسایی شانزده سایت برای ساخت نیروگاه های هسته یی، شفاف سازی اظهارات درباره تاسیسات غنی سازی اضافی و شفاف سازی بیش تر ایران در زمینه فن آوری غنی سازی لیزری در چارچوب این بیانیه متعهد شد.

 

همکاری های فراتر از تعهدات پادمانی از سوی ایران امر تازه ای نیست و در 10 سال گذشته در مقاطع مختلف دور و نزدیک با آژانس این همکاری وجود داشته است. اما هر بار این همکاری ها در قالبی مشخص و ضابطه مندانجام شده است. از این جمله می توان به همکاری ایران با آژانس از 2003 و در قالب بیانیه های مورد توافق میان ایران و سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) و مدالیته 2007 که به حل شش موضوع مطرح درباره گذشته فعالیت های هسته یی ایران منجر شد، اشاره کرد.

 

این در حالی است که به گفته علی اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی کشورمان آژانس تاکنون "سه بار" در دوره ریاست آقازاده و عباسی در سازمان از این تاسیسات (تولید آب سنگین و معدن گچین) بازدید کرده است.

 

بر اساس اعلام آژانس، آخرین بار بازرسان در تاریخ 17 اوت 2011 از تاسیسات تولید آب سنگین بازدید کرده اند.

 

نکته قابل توجه در صدور اجازه بازرسی از تاسیسات فوق، بازرسی از نوع "مدیریت شده" است.

 

این نوع بازرسی امری تازه و صرفا متعلق به آژانس بین المللی انرژی اتمی یا موضوع هسته یی ایران نیست، بلکه در کنوانسیون ممنوعیت سلاح های شیمیایی به این مساله اشاره و در بازرسی ها نیز کاربرد داشته است. بازدید مدیریت شده یعنی ایران حق دارد که مکان ها و موارد مرتبط با موضوع مورد بازرسی را صرفا در اختیار بازرسان قرار دهد. بنابراین این بازرسی مشابه بازرسی های سرزده در قالب پروتکل الحاقی نیست.

 

به گزارش ایسنا ، پس از امضای بیانیه مشترک میان ایران و آژانس در تهران در برخی رسانه های داخلی و خارجی به اشتباه تصور شد که ایران اجازه بازرسی از راکتور آب سنگین اراک (IR-40) را به آژانس داده است. در حالی که موضوع مورد اشاره در بیانیه مشترک، تاسیسات تولید آب سنگین اراک است که آژانس چند سالی است اصرار دارد از این تاسیسات و میزان تولیدات این کارخانه و مرکز انبار آب سنگین در تاسیسات اصفهان با وجود این که ایران تعهدی برای این کار ندارد، بازرسی کند.

 

شایان ذکر است کارخانه تولید آب سنگین اراک در 75 کیلومتری اراک به سمت خنداب واقع شده است. راه اندازی این کارخانه از نیمه دوم سال 1382 با راه اندازی واحد تامین تصفیه آب "دمین" آغاز و بقیه واحد های سرویس های جانبی به ترتیب اولویت راه اندازی شدند. ظرفیت تولید آب سنگین این کارخانه در حال حاضر 16 هزار تن است.

 

آب سنگین به آبی گفته می شود که هیدروژن های مولکول آن از نوع هیدروژن سنگین یا "دوتریم" است. آب سنگین کاربرد هایی از جمله کند کنند گی و خنک کنند گی راکتورهای "کندو" را دارد. هم چنین در زمینه تشخیص میزان آب بدن، پایدار کردن مولکول های آلی، ویروس ها و واکسن هایی که نسبت به دما حساس هستند و تهیه سایر ترکیبات دوتریم دار به کمک میکروارگانیسم ها کاربرد دارد.

 

ایران برای دومین بار قرار است به ابهامات و سوالات باقی مانده آژانس به طور رسمی و در قالب یک تفاهم نامه، فراتر از تعهدات پادمانی اش فصل جدیدی از همکاری ها را آغاز کند که با توجه به پیشرفت در مذاکرات سیاسی ایران و 1+5، امیدها برای رفع ابهامات و سوالات آژانس را افزایش داده است.

 

ایران در توافق 2007 (مدالیته) با آژانس شش موضوع مورد مناقشه را حل و فصل کرد، اما آژانس با فشار برخی کشورها ادعاهایی را در حد مطالعه تحت عنوان "مطالعات ادعایی" در مدالیته گنجاند و با وجود ارایه بیش از صد صفحه اطلاعات درباره این مساله، باز هم آژانس قانع نشد.

 

با این حال "مطالعات ادعایی" که در ابتدای امر صرفا یک "مطالعه" و "ادعا" درباره برنامه و فعالیت های گذشته و حال ایران محسوب می شد و با وجود این که مدیرکل وقت آژانس اسناد مربوط به این مطالعات و ادعاها را "نامعتبر" خواند به قوت خود باقی ماند و در سال های بعد آژانس و برخی کشورهای مدعی اسناد مورد تاکید در مطالعات ادعایی، آرام آرام تلاش کردند تا از انتقاد ها نسبت به "اعتبار" اسناد مورد اشاره بکاهند و بر همین اساس "مطالعات ادعایی" جای خود را به "ابعاد احتمالی نظامی" در گزارش های آژانس داد؛ این روند هم زمان بود با تغییر مدیریت در دبیرخانه آژانس بین المللی انرژی اتمی.

 

روند اتهام زنی و نگه داشتن فضای ابهام درباره برنامه و فعالیت های هسته یی ایران در دوره یوکیا آمانو بیش از پیش حفظ و تشدید شد، به گونه ای که گزارش های آژانس با ادبیاتی نه چندان مثبت و انتشار جزییات همکاری ها و فعالیت های هسته یی منتشر می شد. با وجود انتقاد های ایران به رویکرد مدیرکل، آژانس در اقدامی غافلگیرانه در نوامبر 2011، ضمیمه ای 12 صفحه ای را به گزارش دوره یی اش درباره ایران سنجاق کرد. این ضمیمه جزء به جزء و خط به خط سوالات و ابهامات آژانس از گذشته تاکنون درباره ایران را طرح کرد.

 

کارشناسان معتقدند برخورد های تند آژانس از 2007 تا 2010 ناشی از تغییر سیاسی مدیرکل آژانس، سیاست ها و رویکردهای اتخاذ شده در ایران از یک سو و بن بست در مذاکرات هسته یی از سوی دیگر بوده است.

 

در حالی که انتظار می رفت ایران وارد بازی طراحی شده آژانس و قواعد (ضمیمه 12 صفحه ای) آن نشود اما مقامات و دیپلمات های وقت کشور تصمیم به مذاکره با آژانس در همین فضا و زمینه گرفتند. از این رو از 2010 تا سه ماه گذشته، 10 دور مذاکره میان ایران و آژانس در وین و تهران با این هدف که دو طرف بتوانند به چارچوبی برای همکاری دست یابند برگزار شد و در نهایت به چارچوبی تحت عنوان «رویکرد ساختاری» دست یافتند اما این رویکرد نهایی و اجرا نشد.

 

عمده ترین اختلاف نظر میان ایران و آژانس در رویکرد ساختاری مساله بازدید از سایت پارچین بود. ایران اعلام کرده بود تا زمانی که چارچوبی مشخص و روشن برای پاسخ به سوالات و ابهامات به دست نیاید حاضر نیست، درخواست های آژانس از جمله بازدید از برخی مراکز هسته یی به ویژه سایت (نظامی) پارچین را به اجرا بگذارد و از سویی آژانس خواستار بازکردن درهای پارچین به روی بازرسان در اولین گام از سوی ایران بود.

 

به گزارش ایسنا ، به نظر می آید تحولات صد روز گذشته در مذاکرات ایران با 1+5 و آژانس علاوه بر دلایل سیاسی و اقتصادی داخلی و بین المللی، متاثر از تغییر استراتژی دولت و تیم مذاکره کننده هسته یی مبنی بر این که حل و فصل مساله هسته یی از طریق مذاکره ، تفاهم و تعامل با دنیا و به ویژه کشورهای 1+5 امکان پذیر است و نمی توان به حل موضوع از مسیر آژانس بدون توجه به مذاکرات هسته یی یا بالعکس پرداخت.