مهار داعش در گرو حل بحران های منطقه ای است

دیپلماسی ایرانی: طی روزهای گذشته گروه داعش با حمله به سامرا، حادثه سال 2006 را تکرار کرد. در همین حال ارتش طی درگیری هایی با این گروه توانست تعداد قابل توجهی از اعضای داعش را به هلاکت برساند. اما این گروه از سمت سامرا به موصل حرکت کرده و دامنه فعالیت های خود را علاوه بر فلوجه به سامرا و موصل نیز کشانده است. با این حال نوری مالکی درصدد است تا با برخوردهای نظامی جدی، فعالیت های این گروه  را متوقف و از بین ببرد. اقدامی که به گفته کارشناسان با زمان حل اختلافات سیاسی داخلی و همچنین مسایل منطقه ای محقق نخواهد شد. از سویی دیگر برخوردهای ارتش با داعش و به هلاکت رساندن آن و همچنین پیشروی هایی که در استان الانبار داشته، این گمانه را مطرح می کند که مالکی درصدد نشان دادن اقتدار امنیتی- نظامی خود به منظور بهره برداری پست نخست وزیری است. اما این هدف نیز به دلیل خلاءهای موجود در نیروهای امنیتی کمی دور از دسترس است. ترکیب نیروهای امنیتی- نظامی عراق در مقابل ترکیب اعضای داعش که هر دو از نیروهای بعث بهره می برند، موجب بروز حفره های امنیتی شده است. رویدادهای پیش آمده در سامرا و موصل و اقدامات دولت برای برخورد با داعش زمینه گفت وگو با علی اکبر اسدی، تحلیلگر مسائل خاورمیانه شد که در ادامه می خوانید:

گروه داعش دست به حملاتی در شهر سامرا و موصل زده است. اقدامی که پیشتر در سال 2006 از سوی نیروهای القاعده شاهد بودیم. تکرار چنین وقایعی در چه مسایلی ریشه دارد؟

تحرکات اخیر که از طرف گروه داعش صورت گرفته پیش از تحولات سوریه طی سال های 2005-2006 هم رخ داده بود. در آن تاریخ ما شاهد اوج فعالیت های این طیف بر اساس استراتژی جدیدی تحت عنوان دولت اسلامی عراق بودیم. با توجه به نگرش سنی های عراق نسبت به این گروه، تا حدودی فعالیت این گروه کنترل شد. این گروه توانستند بعد از تحولات سوریه تحت عنوان دولت اسلامی عراق و شام به فعالیت خود ادامه داده و به لحاظ جغرافیایی نیز مناطق وسیع تری را در اختیار داشته باشند. علت این مساله نیز گسترش رقابت ها و منازعات بین بازیگران منطقه ای و همچنین حمایت های مالی برخی کشورهای عربی بوده که سبب تقویت این گروه شد. درعین حال موضوعات شیعی – سنی در عراق زمینه تقویت این گروه را فراهم کرد به نحوی که داعش توانست در استان الانبار با به دست گرفتن شهرهایی مانند فلوجه و رمادی کنترل قابل توجهی از بخش های این منطق را به خود اختصاص دهد. در ادامه گروه داعش استراتژی خود را مبنی بر قلمروهای تحت کنترل گسترش داده و با پیوندی که با برخی نیروهای عشایر سنی ایجاد کرد، توانست مناطق عملیاتی خود را توسعه دهد. از این رو در چند روز گذشته شاهد گسترش عملیات آنها در سامرا بودیم که علت اصلی نیز تنگ تر شدن دایره محاصره آن در استان الانبار و شهر فلوجه است.

هرچند گفته شده درگیری های سنگینی میان ارتش و این گروه صورت گرفته و تعداد بسیار زیادی از اعضای گروه داعش به هلاکت رسیدند، اما نکته این است که حرکت آنها به سمت موصل و عملیات های آنها در مناطق گوناگون که مورد توجه شیعیان بوده، به نوعی نشان دهنده این است که دولت عراق دارای خلا نظامی – امنیتی است؟

نکته قابل توجه در مورد داعش، موجودیت امنیتی جدیدی است که در مورد آنها مطرح می شود. نیروهای داعش ترکیبی از نیروهای تکفیری خارج از عراق، تکفیری های داخل عراق هرچند کمتر و بعثی های سابق است. به عبارتی ترکیب نیروهای داعش عراق، ترکیب خاص نسبت به دیگر کشورهایی است که گروه های تکفیری در آنجا فعالیت می کنند. این ویژگی خاص به اضافه بسترهای خاص عراق موجب شده که این گروه از پتانسیل قابل توجهی برخوردار باشند و بتوانند در عراق قدرت مانور بالایی به دست آورند. در کنار این موارد، حمایت  برخی کشورهای عربی به لحاظ مالی و تسلیحاتی نیز وجود دارد. از طرفی بحث های طایفه گرایی و شیعه و سنی درعراق نیز بستری برای افزایش فعالیت این گروه فراهم کرده است. اما اینکه دستگاه امنیتی- نظامی عراق دچار خلاء بوده باید گفت که نیروهای عراق با وجود تقویت ساختار خود به لحاظ آموزش، امنیت و تسلیحات، اما همچنان با مشکلات و نقصان هایی مواجه هستند. از جمله این چالش ها، موضوعات اطلاعاتی است. در عین حال وجود حفره های نفوذ در میان نیروهای نظامی و امنیتی است که برخی نیروها آنگونه که باید و شاید عمل نمی کنند و حتی برعکس به عنوان یک پتانسیل اطلاعاتی برای نیروهای مخالف فعالیت می کنند. مجموعه این عوامل موجب شد که ارتش نیز نتواند وظایف خودش را به پیش ببرد. کمبود تسلیحات هم مزید بر علت است. هرچند که عراق به تسلیحات خاص نیاز دارد اما آمریکایی ها تا به امروز نسبت به تجهیز ارتش به تسلیحات مورد نیاز، بر اساس توافقات، تردید داشته است.

درگیری هایی که بین ارتش و گروه داعش صورت گرفته است  این گمانه را مطرح می کند که نوری مالکی در صدد نشان دادن قدرت خود برای مقابله با چالش های داخلی به منظور ایجاد ائتلاف و بهره برداری آن برای ابقای خود بر سمت نخست وزیری است. تا چه حد با چنین تعبیری موافق هستید؟

تلاش آقای مالکی طی سال های گذشته بر این بوده که کارآمدی نظامی- امنیتی دولت را گسترش دهد. اقدام کنونی ارتش در برخورد با گروه داعش در سامرا نیز همانند اقدامات گذشته است.  اینکه یک مورد خاص و در یک مقطع خاص باشد، نیست. در هر دوره ای که آقای مالکی بتواند به لحاظ امنیتی کارنامه خوبی از خود نشان دهد، به طور حتم می تواند در بحث چانه زنی های سیاسی به منظور تشکیل دولت، با اقتدار بیشتری عمل کند. یکی از دلایلی که ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی توانسته بیشترین سهم را در پارلمان به دست آورد، این است که تلاش کرده اقتدار امنیتی را به نمایش بگذارد. این یکی از معیارها و مسایلی است که آقای مالکی مد نظر قرار می دهد.

با توجه به اینکه در داخل سیستم ارتش افرادی از حزب بعث هم وجود دارند، این امکان وجود دارد که ارتش بتوانند در ادامه برخوردها موفق باشد؟

به احتمال زیاد در ماه های آینده نیز موفقیت های ارتش ادامه خواهد داشت. همانطور که در فلوجه نیز شاهد هستیم ارتش توانسته به پیش روی خود ادامه داده و موفقیت های را به دست آورد. به همین دلیل به نظر می رسد، پیروزی های ارتش به صورت نسبی و تدریجی ادامه پیدا کند. زیرا ارتش توانسته تجارب بیشتری را کسب کند. در عین حال که تسلیحات و آموزش های جدیدی را نیز به دست آورده است. اما این بدان معنا نیست که فعالیت گروه هایی مانند داعش در عراق را طی ماه های آینده خاتمه یافته تلقی کنیم. چراکه این موضوع به مباحث سیاسی و اختلافات سیاسی گروه های سنی با دولت مرکزی عراق مرتبط است و مهم تر آنکه موضوعات منطقه ای وجود دارد که بر این مساله اثرگذار است.

انتشار اولیه: یکشنبه 18 خرداد 1393/ باز انتشار: پنجشنبه 22 خرداد 1393