برجام هدف نیست، وسیله است

الدار ممدوف

دیپلماسی ایرانی: بیش از دو سال پیش وقتی گروه 1+5 و ایران بر سر برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) توافق کردند امید آن می رفت که به گفته خود محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، این توافق پایه ای مستحکم در روابط جدید ایران با غرب باشد و نه یک سقف. بعد از گذشت دو سال این تفکر دست خوش تغییرات شدیدی شد به ویژه به خاطر استراتژی های جدید آمریکا در قبال ایران که ادامه همان رویکرد آمریکا قبل از برجام است که تاکید اصلی آن اعمال فشار به ایران از طریق کشور های عضو است. دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا مکررا مخالفت خود را با برجام و قصد خود برای خروج از آن را اعلام کرده است. وی بر خلاف رای آژانس بین المللی انرژی اتمی بر اساس نه گزارش حاصله مبنی بر پایبندی ایران بر تعهد، از تایید موافقتنامه در ماه اکتبر امتناع کرده و از کنگره درخواست اعمال مجدد تحریم های اتمی را داشته است. با این وجود کنگره آمریکا هنوز تصمیمی نگرفته است. البته هنوز جای نگرانی وجود دارد. اینکه ترامپ تعلیق تحریم های ایران بر اساس برجام را می خواهد ادامه دهد یا خیر مشکل بعدی است. وی تا کنون دو بار تحریم ها را به حالت تعلیق نگه داشته است. اما عدم تأیید قرارداد هسته ای در ماه اکتبر، شبهات بیشتری در خصوص مهلت مقرر بعدی در اواسط ماه ژانویه به وجود آورده است.

با وجود این رویکردهای آمریکا در قبال ایران، تضمین منافع اقتصادی ایران که یکی از نتایج برجام بود نیز متزلزل خواهد شد.

در نتیجه چنین اقداماتی، نگرانی اصلی حامیان برجام بیش از آنکه سرمایه گذاری روی آن باشد، حفظ بقای آن است. این موضوع در سخنرانی 12 دسامبر فدریکا موگرینی در پارلمان اروپا مشخص بود. جلسه به ابتکار قانونگذاران اروپایی که نگران سرنوشت توافق هستند، تشکیل شده بود.

در چنین شرایطی، موگرینی حرف هایش را تنها به تکرار استدلال های قبلی در حمایت از حفظ برجام محدود نکرد، بلکه افزود که توافق به اهداف خود نزدیک شده است و با وجود بحران اتمی در شبه جزیره کره، اهمیت حفاظت از یک توافق چند جانبه موفق را خاطر نشان کرد. موگرینی استدلال جدیدی در حمایت از اهمیت راهبردی توافق مطرح کرد.

در این راستا، او به نمایندگان پارلمان اروپا یادآوری کرد که مزیت واقعی توافق، که حتی از نتایج آن در زمینه منع اشاعه هم مهم تر است، تجدید تعامل با جهان است. بر خلاف حرف های تکراری کسانی که بدون هیج مدرکی می گفتند که برجام مجالی مجدد را به نظام اسلامی ایران که در اواخر عمر خود بوده داده است، این اکثریت میانه رو جامعه ایران بودند که برای برقراری توافق شادمان بودند و همین مردم حسن روحانی، پایه گذار برجام، را با رای حداکثری خود به عنوان رییس جمهور انتخاب کردند. شکوفا کردن مزایای ملموس توافق نوعی سرمایه گذاری طولانی مدت خواهد بود که می تواند جامعه ایران را هم از حیث سیاست خارجی و هم سیاست داخلی در مسیر متعادل تری قرار دهد. تبدیل کردن یک کشور محوری در خاورمیانه از دشمن به رقیبی که همکاری با آن امکان پذیر است دستاوردی است که از منظر امنیتی، اقتصادی و حقوق بشری حائز اهمیت است.

تضعیف برجام به گفته موگرینی باعث خواهد شد که تندروها به جای میانه رو ها قدرت را بگیرند کسانی که از ابتدا مخالف برجام بودند که در نهایت، خصومت دیرینه غرب با جمهوری اسلامی را دامن خواهد زد و مانع همکاری عملی خواهد شد.

همچنین، بررسی سازنده سایر موضوعات محل اختلاف نظیر برنامه موشکی بالستیک ایران، سیاست های منطقه ای آن و نقض حقوق بشر را دشوارتر خواهد کرد. برای آن دسته از کسانی که انتقاد می کنند توافق نتوانسته به این موضوعات بپردازد و تنها روی مسائل هسته ای تمرکز کرده، موگرینی یادآوری کرد که انجام این کار، انتخاب ایران نبوده بلکه انتخاب آمریکا و متحدانش در خلیج فارس بوده است. او این نکته را فاش کرد که بخشی از برجام که می گوید این توافق می تواند مسیر را برای 'تعامل سازنده تر در منطقه' هموار کند، به درخواست ایران در متن گنجانده شده است.

به عبارت دیگر، اجرای موفقیت آمیز برجام و اعتمادی که به وجود می آید را می توان سرمایه ای برای بحث درباره موضوعاتی دانست که برای اروپایی ها به اندازه آمریکایی ها اهمیت دارد.

 بعضی ها، همچنین در اروپا، به خاطر آنچه ماهیت ظاهرا غیر قابل اصلاح نظام ایران می خوانند این رویکرد را به عنوان راهی ناکارامد نادیده می گیرند. برجام تنها توافق و موفقیت بزرگ در رابطه با موضوعات ایران است که به لطف مذاکره و مصالحه به وجود آمده و تفکر ناکارآمد آن تفکری است که اعمال فشار را تنها راه برای دست یافتن به نتیجه دلخواه می داند.

بنابراین، برجام به خودی خود هدف نیست، بلکه وسیله ای برای دست یافتن به این تحول گسترده تر است و اعضای اتحادیه اروپا باید از موگرینی تبعیت کنند.

منبع : لوبلاگ /ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33