عده ای به دنبال تشدید تنش میان ایران و امریکا هستند/نگذاریم میانجی‌گری‌ها شکست بخورند

دیپلماسی ایرانی: ایران و ایالات متحده هفته گذشته با میانجیگری سوئیس اقدام به تبادل زندانی با یکدیگر کردند. امریکا مسعود سلیمانی، دانشمند ایرانی را آزاد کرد ایران نیز ژائو وانگ، شهروندی امریکایی را که به اتهام جاسوسی در ایران زندانی بوده است، آزاد کرد. بسیاری این اقدام را که با واکنش مثبت دولت امریکا از جمله دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده و مایک پمپئو، وزیر امور خارجه او همراه شد، به معنای گام دو طرف برای کاهش تنش در روابط یکدیگر و آغاز دور تازه ای از مذاکرات احتمالی میان تهران و واشنگتن قلمداد کردند. در این رابطه دیپلماسی ایرانی گفت وگویی را با جاوید قربان اوغلی، سفیر اسبق کشورمان در آفریقای جنوبی و از کارشناسان مسائل بین الملل انجام داده است که در ادامه می خوانید: 
  
اخیرا ایران و آمریکا طی پروسه ای اقدام به تبادل زندانیان میان یکدیگر کردند که طی آن تهران در ازای آزادی مسعود سلیمانی، دانشمند خود از زندان آمریکا ژائو وانگ، محقق آمریکایی و شهروند آمریکایی که به جرم جاسوسی از سال ۲۰۱۶ در زندان به سر می برد را آزاد کردند. این تبادل زندانی در بحبوحه جنگ اقتصادی ایالات متحده ضد ایران بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها داشت. در این میان بسیاری این تحلیل را ارائه کردند که آزادی محقق آمریکایی و دانشمند ایرانی حکایت از توانایی ایالات متحده و ایران برای دستیابی به توافقات بعدی و حتی در پرونده های مهمتر است؛ ارزیابی شما در این رابطه چیست؟ آیا این تبادل زندانیان می تواند یک پالس مثبت از سوی تهران و واشنگتن به یکدیگر تلقی شود؟

هر اقدامی که به کاهش تنش و یا جلوگیری از افزایش آن باشد را باید به فال نیک گرفت و از آن استقبال کرد. تبادل دو نفری که ذکر کردید نیز از این قاعده مستثنی نیست. تلاش های گسترده ای از سوی میانجی های بین المللی و منطقه ای برای کاهش تنش بین ایران و آمریکا در جریان است. به نظرم هم در ایران و هم آمریکا طیف نسبتا نیرومندی از این میانجیگری حمایت می کنند و خواهان موفقیت آن هستند ولی در عین حال در دو طرف جریان هایی هم از این اقدامات ناخشنودند و مایلند تنش بین دو کشور افزایش یابد و حتی منجر به درگیری نظامی شود. این گرایش از سوی برخی کشورهای منطقه نیز قویا حمایت می شود چون کاهش تنش بین ایران و آمریکا را به معنای رهایی ایران از تحریم های فلج کننده، کاهش نارضایتی های داخلی کشور و آزاد شدن بخش عظیمی از ظرفیت های دیپلماسی تاثیر گذار ایران می دانند. بنابراین فارغ از اینکه این اقدام پالس مثبتی از سوی تهران یا واشنگتن و یا هر دو ارزیابی شود باید از آن استقبال کرد و خواهان تسری این اقدام به ظاهر انسان دوستانه به حوزه های رسمی دیپلماسی شد.

بسیاری بر این باورند که با توجه به تحولات داخلی ایالات متحده آمریکا، به خصوص مسئله پررنگ شدن استیضاح دونالد ترامپ، رئیس جمهوری این کشور و تزلزل در جایگاه سیاسی وی، کاخ سفید برای به دست آوردن برگ برنده در انتخابات آتی سعی کرده یک نوع نرمش و انعطاف سیاسی و دیپلماتیک از خود نشان دهد که نمونه بارز آن مسئله تبادل زندانیان با ایران است؛ آیا سنگین تر شدن تیغ استیضاح واشنگتن را به این تبادل واداشت؟

ترامپ کرارا خواهان مذاکره مستقیم با ایران شده و به قول رئیس جمهوری حداقل ۱۷ بار برای تحقق این رویداد تلاش کرده است. لذا من ربط مستقیمی بین این واقعه و مسأله استیضاح ترامپ که به طور قطع به نتیجه نخواهد رسید هر چند اهرم فشاری بر وی است، نمی بینم. نشر اینگونه تحلیل ها می تواند باعث تقویت جناحی در داخل باشد که معتقد است هرگونه مذاکره با آمریکا سم مهلک و به زیان جمهوری اسلامی است و عدم مذاکره را در چارچوب مقاومت تفسیر می کند. در حالیکه دیپلماسی هوشمندانه و مذاکره ای که ضامن منافع ملی باشد خود یکی از مهمترین مولفه های مقاومت است.

به موازات این تحولات شاهد سفر یوسف بن علوی، وزیر امور خارجه عمان به ایران بودیم که این کشور هم به عنوان یکی از میانجیگران جدی در تنش تهران - ریاض و تهران - واشنگتن مطرح است و تا کنون هم توانسته برخی اقدامات را هم سامان دهد. اما آیا انجام تبادل زندانیان بین ایران و ایالات متحده آمریکا می تواند این فرصت را برای کشورهایی مانند عمان، سوئیس، ژاپن و فرانسه ایجاد کند که با پیگیری همین رویه، بستر و فضای لازم برای گفت وگو و مذاکره میان تهران و واشنگتن را فراهم کنند، به ویژه که مسئله تبادل دو زندانی ایرانی و آمریکایی توسط سفارت سوئیس در ایران به عنوان دفتر حافظ منافع آمریکا صورت گرفته است یا این کشورها نیز به عنوان میانجیگر و سرپل ارتباطی به اقتضائات بحران در روابط ایران و ایالات متحده آمریکا واقفند؟

سیاست هوشمندانه اقتضا می کند که ایران  از تلاش های میانجیگری از سوی هر کشوری که باشد استقبال کند. ضرری در اتخاذ  این رویکرد برای ما متصور نیست. چه آنکه حتی در صورت به نتیجه نرسیدن آن نیز ایران مسبب بن بست و یا ایجاد بحران معرفی نخواهد شد. روشن است منافع همه کشورهایی که نام بردید در اتخاذ رویکرد کاهش تنش بین ایران و آمریکا یکسان نیست ولی نتیجه ای که در صورت موفقیت هر یک از این کشورها بدست آید هم کمک بزرگی به صلح جهانی است و هم تامین کننده منافع ایران. البته ظرفیت سیاسی این کشورها در موضوع مانحن فیه یکسان نیست ولی چه اشکالی دارد هر یک از آنها مسئولیت بخشی از تنش زدایی را داشته باشد. به عنوان مثال ژاپن از منظری خاص خواهان کنترل تنش بین ایران و آمریکاست. متاسفانه با نخست وزیر ژاپن در سفر قبل که اولین سفر در این سطح از سوی ژاپن پس از ۴۰ سال به ایران بود برخورد مناسبی صورت نگرفت و اینک روحانی برای همان ماموریتی که آبه شینزو چند ماه قبل به تهران آمد راهی توکیو شده است. این نوعی فرصت سوزی است که ایران کرارا دچار آن شده و خسارات مهلکی را هم برای کشور به دنبال داشته است.
تلاش مکرون نیز در همین راستاست. متاسفانه نگاه طیفی در ایران که متاسفانه دارای قدرت و تاثیر گذار هستند نگاه صفر و صدی در مسأله آمریکا و تلاش های بین المللی برای کاهش تشنج بین دو کشور است که واقعا نه به مصلحت کشور و نه منطبق با خواست مردم است.

در سایه این نکات شرایط را از منظر ایران چگونه ارزیابی می کنید. چراکه با توجه به برخی تحولات داخلی در چند هفته اخیر و همچنین شرایط اجتماعی و سیاسی در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی بسیاری بر این باورند که تهران سعی کرده است یک پالس را به جامعه جهانی مخابره کند؟ آیا در شرایطی که مذاکره با ایالات متحده آمریکا یک تابوی سیاسی است، انجام این تبادل می‌تواند یک پوست اندازی سیاسی و دیپلماتیک تلقی شود؟ اگر چنین نیست چرا این تبادل صورت گرفت؟

من همان طور که در سوال قبلی گفتم باید این تابو شکسته شود. این تابو در برجام شکسته شد و ما موفقیت هایی به دست آوردیم که متاسفانه به دلیل رفتارهای دوطرف به ویژه بعد از روی کار آمدن دولت ترامپ در امریکا، نتوانستیم میوه های آن را بچینیم. اگر دقت کرده باشید در شکستن این تابو ما نه تنها هیچ شکست و ضرری را متحمل نشدیم بلکه موفقیتهای بسیاری هم به دست آوردیم از جمله لغو قطعنامههای شورای امنیت، خروج ایران از منشور هفت سازمان ملل و مسائل دیگر که کارشناسان بارها به آنها اشاره کرده اند. ما با امریکاییها در گذشته بر سر عراق و افغانستان نیز مذاکراتی داشتهایم، بنابراین گفتوگو با امریکا چیز جدیدی نیست که بگوییم باید تابویی شکسته شود. واقعیت این است که اگر توافقی میان قدرتها شکل نگیرد و تنشها در منطقه به همین شکل ادامه پیدا کند، می تواند مشکلات بسیاری برای همه به وجود آورد. باید این نوع تابو شکسته شود. مذاکره نه شکست است نه عقب نشینی، من بارها گفتهام که ما نباید از مذاکره بهراسیم یا از ترس این که منافعمان تامین نشود مذاکره نکنیم. مذاکره می تواند با اعمال شروط و در نظر گرفتن پیش شرطهایی انجام شود.
آیا ایران به خاطر مسائل داخلی، تبادل زندانی را با امریکا انجام داد یا نه، باید بگویم که این تبادل زندانی از قبل هم بود، چیز جدیدی نیست. آقای ظریف در سفر به نیویورک گفته بود که ایران آماده مذاکره برای تبادل همه زندانیان است که آن موقع مورد استقبال واقع نشد شاید گمان می کردند باید با قدرتی بالاتر از آقای ظریف وارد مذاکره شوند و او آن قدرت و اختیارات لازم را برای انجام این کار ندارد. البته این تبادل می تواند آغازی برای ورود به عرصه دیپلماسی باشد که البته در ادامه آن می توانیم درباره مسائل مختلف از جمله مسائل منطقه ای نیز مذاکره کنیم. ما می توانیم در این راستا از میانجیگری های بینالمللی هم استفاده کنیم. نباید بگذاریم کار این میانجیگریها به شکست بینجامد و نتیجهای در بر نداشته باشد.