گام جدید دولت ترامپ برای گسترش ناامنی بین المللی

 به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما، یکی از مشخصه‌های بارز آمریکا در عرصه سیاست خارجی در دوره زمامداری دونالد ترامپ، خروج از پیمان‌های بین المللی است. ترامپ در چهار سال گذشته تعداد زیادی از توافقات بین‌المللی آمریکا را لغو کرده یا به صورت یکجانبه از آن‌ها خارج شده است.
  توافق هسته‌ای برجام، توافقنامه آب و هوایی پاریس، پیمان نیرو‌های هسته‌ای میان برد (آی ان اف)، پیمان‌های تجارت آزاد با اروپا و آسیا و پیمان تجارت آزاد با آمریکای شمالی، از جمله این توافقات هستند. دولت ترامپ روند خروج از پیمان‌های بین المللی از جمله معاهدات تسلیحاتی و امنیتی را نیز کلید زده است و در پی خروج آمریکا از پیمان نیرو‌های هسته‌ای میان برد (آی ان اف) و تهدید جدی به تمدید نکردن پیمان تسلیحات هسته‌ای استراتژیک موسوم به استارت جدید، اکنون آمریکا از پیمان "آسمان‌های باز" (Treaty on Open Skies) نیز خارج شده است.
 
پیمان آسمان‌های باز
  پیمان آسمان‌های باز توافقنامه‌ای بین ۳۴ کشور جهان درباره اجازه پرواز به هواپیما‌های جاسوسی و تجسسی بر فراز مناطق کشور‌های عضو این پیمان است. این پیمان جهت ایجاد درک متقابل و اطمینان به کشور‌های امضاکننده در خصوص کلیه تحرکات و فعالیت‌های نظامی ایجاد شده که ممکن است باعث نگرانی آن‌ها شود. طرح اولیه این پیمان در سال ۱۹۵۵ توسط دولت آیزونهاور رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، به شوروی در کنفرانس ژنو ارائه شده بود که با مخالفت روس‌ها روبه‌رو شد.
  بعد از مخالفت مسکو، این طرح برای سال‌ها از دستور کار خارج شد که در نهایت در دوران ریاست جمهوری جورج بوش پدر بار دیگر درباره آن بحث شد و در نهایت این پیمان در ۲۴ مارس ۱۹۹۲ (چهارم فروردین۱۳۷۱) امضا و از اول ژانویه ۲۰۰۲ (۱۱ دی ۱۳۸۰) عملیاتی و اجرا شد.
  پیمان آسمان‌های باز بخشی از تلاش‌های بین المللی برای اعتماد سازی در دوره پس از جنگ سرد است. این پیمان یکی از جامع‌ترین توافقنامه‌های بین المللی برای شفاف سازی فعالیت‌های نظامی بوده و به کشور‌های امضا کننده اجازه می‌دهد تا به منظور جمع آوری اطلاعات درباره نیرو‌های نظامی، پرواز‌هایی با هواپیما‌های تجسسی غیرمسلح بر فراز خاک دیگر اعضا انجام دهند.
  طبق این معاهده، بیش از ۱۵۰۰ پرواز با هدف افزایش شفافیت در مورد فعالیت‌های نظامی و کمک به نظارت بر کنترل تسلیحات و سایر توافقات در کشور‌های عضو آن انجام شده است. این پیمان از زمان اجرایی شدن به ابزاری کلیدی برای آمریکا و متحدان اروپایی آن به منظور رصد و پایش استقرار نظامی روسیه در کشور‌های شوروی سابق، از جمله اوکراین تبدیل شده است.
  پیمان آسمان‌های باز که ایده اولیه آن به دوران جنگ سرد بازمی‌گردد، با هدف کاهش سوء ظن میان این کشور‌ها و کاهش احتمال درگیری ناشی از سوء تفاهم امضا شد. ایجاد شفافیت، کمک به نظارت بر اجرای توافقنامه‌های کنترل تسلیحات، افزایش توانمندی‌ها در مقابله با بحران‌ها و حل و فصل آن‌ها از طریق سازمان امنیت و همکاری اروپا و دیگر نهاد‌های بین المللی از اهداف پیمان آسمان باز عنوان شده است.  از پیمان «آسمان‌های باز» به عنوان یکی از پایه‌های ساز و کار کنترل تسلیحات در جهان یاد می‌شود.
 
اعلام خروج امریکا
  «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا روز پنج‌شنبه اول خرداد در بیانیه‌ای اعلام کرد که جمعه دوم خرداد (۲۲ مه) کاخ سفید اعلامیه‌ای رسمی برای کشور‌های امضاکننده پیمان آسمان‌های باز ارسال و به آن‌ها اطلاع خواهد داد که دولت آمریکا ظرف ۶ ماه آینده از این معاهده خارج خواهد شد. وزیر امور خارجه آمریکا در بخش دیگری از این بیانیه با تکرار ادعا‌های خود علیه روسیه اظهار داشت: «اگر روسیه به رعایت کامل مفاد این معاهده بازگردد، ممکن است ما درباره خروج خود از پیمان آسمان‌های باز تجدید نظر کنیم.».
  ترامپ نیز روز پنج شنبه اول خرداد در این باره موضع گرفت و گفت: "آمریکا از پیمان آسمان‌های باز خارج خواهد شد و معاهده‌ای دیگر جایگزین این توافق خواهد شد". ترامپ در ادامه صحبت‌های خود گفت که دولت او روابط خوبی را مسکو دارد، اما روسیه از پیمان آسمان‌های باز تبعیت نمی‌کند تا به دیگر کشور‌های عضو این معاهده اجازه دهد که پرواز‌های نظارتی غیر‌مسلحانه (بر این کشور) داشته باشند.
  این اقدام ترامپ با واکنش منفی دموکرات‌ها و جمهوری خواهان میانه رو در کنگره آمریکا مواجه شد و روز پنج شنبه اول خرداد طرحی را به منظور کاهش حدود اختیارات رئیس جمهوری در زیر پا گذاشتن توافقات بین‌المللی و جلوگیری از خروج یکجانبه رئیس جمهوری آمریکا از معاهدات بین‌المللی بدون تأیید کنگره، ارائه کردند.» از دیدگاه آن‌ها خروج «بی پروای» ترامپ از پیمان‌های بین‌المللی از تلاش‌های آمریکا برای مقابله با روسیه ممانعت کرده و تأثیرات منفی قابل توجهی بر منافع ایالات متحده و متحدانش در آینده خواهد گذاشت.
گام جدید دولت ترامپ برای گسترش ناامنی بین المللی
واکنش روسیه
  در پی اعلام امریکا برای خروج از پیمان «آسمان‌های باز»، وزارت خارجه روسیه در بیانیه‌ای اعلام کرد همه توانش را برای نجات این پیمان به کار خواهد گرفت. وزارت خارجه روسیه با انتشار بیانیه‌ای ضمن رد اتهام «نقض» پیمان «آسمان‌های باز»، خروج آمریکا را از این معاهده ضربه‌ای به کل چهارچوب امنیتی در اروپا توصیف کرد.
  به گفته «سرگئی ریابکوف» معاون وزارت خارجه روسیه، مسکو معاهده آسمان باز را نقض نکرده و هر گونه توجیه برای خروج از آن را به دلیل وجود مسائل فنی رد می‌کند. مسکو معتقد است که خروج آمریکا از این پیمان، توافق اساسی را زیر سؤال خواهد برد که امنیت را در اروپا را تقویت کرده است. در آخرین موضع گیری «الکساندر گروشکو»، معاون وزیر خارجه روسیه روز دوشنبه پنجم خرداد ضمن اعلام این امر که مسکو نامه رسمی آمریکا مبنی بر خروج از این پیمان را دریافت کرده تاکید کرد که هنوز پیشنهادی از سوی واشنگتن در زمینه مذاکره بر سر پیمان «آسمان‌های باز» دریافت نکرده است.
 
دیگر واکنش‌ها
  استفان دوجاریک نماینده دبیرکل سازمان ملل متحد از اقدام آمریکا ابراز نگرانی و تاکید کرد که لغو پیمان آسمان‌های باز بدون هیچ گونه جایگزینی، می‌تواند به اقدامات بی‌ثبات کننده مانند شروع مسابقه تسلیحاتی جدیدی در جهان منجرشود و خطا‌های محاسباتی را بالا ببرد.
  نکته جالب اینکه متحدان آمریکا در اروپا خواهان حفظ این توافق هستند و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به دقت و با نگرانی سرنوشت این پیمان را دنبال می‌کند چرا که از نظر کشور‌های اروپایی پیمان آسمان‌های باز بیش از ۲۰ سال در خدمت حفظ صلح و امنیت در اروپا بوده است و بخش جدایی ناپذیر از سیستم امنیت نظامی در اروپا محسوب می‌شود.    در این راستا ناتو به رغم اینکه اتهامات آمریکا علیه روسیه مبنی بر نقض پیمان آسمان‌های باز را تایید کرد، اما خواستار حفظ این پیمان و پایبندی همه طرف‌ها به آن شد. کشور‌های عضو ناتو پس از برگزاری نشستی درباره اعلام خروج احتمالی آمریکا از پیمان آسمان‌های باز، دوم خرداد در بیانیه‌ای مشترک که در تارنمای رسمی ناتو منتشر شد، خواستار حفظ این پیمان و پایبندی همه اعضا به آن شد.
  در بیانیه ناتو آمده است که متحدان این سازمان قویا به حفظ موثر پیمان‌های کنترل تسلیحاتی، خلع سلاح و عدم اشاعه پایبند هستند و بر اجرای کامل پیمان آسمان‌های باز از سوی همه کشور‌های عضو آن توافق کرده‌اند. کشور‌های عضو ناتو در این بیانیه روسیه را متهم کردند که با اعلام محدودیت‌های پرواز بر آسمان شهر «کالینینگراد» و در اطراف مرز روسیه با گرجستان برخلاف تعهداتش در پیمان آسمان‌های باز عمل کرده است، اما در عین حال گفتند که در حال رایزنی با مسکو برای بازگشت به پایبندی کامل به این پیمان هستند.
  هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان نیز روز پنجشنبه اول خرداد در واکنش به تصمیم جدید دونالد ترامپ خواستار «تجدید نظر» وی در باره خروج از پیمان «آسمان‌های باز» شد. او در عین حال از روسیه خواست که «کاملا» به تعهدات خود پایبند باشد.
  به گفته ماس، کشور‌های آلمان، فرانسه، لهستان و انگلیس پیش از این «چند بار» به مقامات آمریکا تاکید کرده بودند که مشکلات پیش آمده در اجرای پیمان «آسمان‌های باز» توجیه کننده خروج واشنگتن از آن نخواهد بود. این موضع آلمان خشم واشنگتن را برانگیخت. در این راستا "ریچارد گرنل"، سفیر آمریکا در آلمان از تصمیم کشورش برای خروج از پیمان آسمان‌های باز حمایت کرده و از "هایکو ماس" به دلیل واکنش منفی وی در قبال این تصمیم دولت آمریکا انتقاد کرد. گرنل گفت: ماس به جای شکایت از آمریکا باید فشار‌ها بر روسیه را برای عمل به تعهدات خود در سال‌های اخیر بیشتر می‌کرد.
گام جدید دولت ترامپ برای گسترش ناامنی بین المللی
جمع بندی
  خروج آمریکا از پیمان آسمان‌های باز جدیدترین اقدام دولت ترامپ در بی اعتنایی به تعهدات و توافقات بین المللی به شمار می‌رود. خروج از این پیمان مهم در زمینه نظارت بر فعالیت‌های نظامی و تسلیحاتی کشور‌ها به افزایش تنش با روسیه منجرشده و در عین حال واکنش متحدان اروپایی و همچنین برخی از اعضای کنگره را به همراه خواهد داشت؛ کما اینکه از نوامبر ۲۰۱۹ اعتراضات از جانب قانونگذاران کنگره در این باره آغاز شده و ماه گذشته نیز، اعضای دموکرات کمیته نیرو‌های مسلح مجلس نمایندگان آمریکا با ارسال نامه‌ای به ترامپ اعلام کردند در حالی که همه کشور‌های جهان در حال مقابله با ویروس کرونا هستند وی در باره خروج از پیمان آسمان‌های باز عجله می‌کند.
  به همین دلیل قانونگذاران کنگره پس از اعلام خروج آمریکا از پیمان آسمان‌های باز، طرحی را به منظور جلوگیری از خروج یک‌جانبه ترامپ از معاهدات بین‌المللی ارائه کردند تا از خروج و زیر پا گذاشتن پیمان‌های بین‌المللی توسط رئیس جمهوری آمریکا بدون تأیید کنگره ممانعت کنند. احتمال دارد که جمهوری‌خواهان میانه‌رو و دموکرات‌ها این تصمیم را عملیاتی کنند تا به هر ترتیب بتوانند رفتار ترامپ رادر این زمینه کنترل کنند.
  در عین حال خروج دولت ترامپ از پیمان آسمان‌های باز، امنیت آمریکا را به خطر می‌اندازد و به همین دلیل این دسته از قانونگذاران در کنگره علیه این اقدام وی واکنش نشان داده اند. در واقع ترامپ هیچ چشم‌انداز مشخصی برای خروج از پیمان‌های بین المللی در زمینه کنترل تسلیحات ارائه نمی‌دهد و همین امر می‌تواند علاوه بر امنیت آمریکا، امنیت بین‌المللی را هم در معرض مخاطره قرار دهد.
  به نظر می‌رسد اروپایی‌ها باید هزینه این اقدام غیر منطقی دولت ترامپ را پرداخت کنند، زیرا پس از خروج آمریکا از پیمان نیرو‌های هسته‌ای میان برد که به اقدامات واکنشی از جانب روسیه منجرشد، اکنون با خروج واشنگتن از پیمان آسمان‌های باز، کشور‌های اروپایی عضو ناتو باید منتظر واکنش‌های جدیدی از جانب مسکو باشند که در نهایت به ضرر امنیت و ثبات در قاره سبز تمام خواهد شد.
  مساله دیگر این است که خروج آمریکا از پیمان "آسمان‌های باز" به ضرر روسیه تمام نخواهد شد و احتمالا مسکو از خلأ حضور آمریکا در این پیمان به نفع خود استفاده خواهد کرد. با این همه نمی‌توان انکار کرد که این اقدام آمریکا به متزلزل شدن پیمان آسمان‌های و در نهایت به مسابقه تسلیحاتی جدید و خطرناک با روسیه منجر خواهد شد، زیرا اجرای این پیمان و نظارت مستمر کشور‌های عضو آن بر فعالیت‌ها و تاسیسات نظامی دیگر کشور‌ها باعث محدودیت‌هایی برای فعالیت‌های نظامی می‌شد و در فقدان چنین کنترلی برخی قدرت بخصوص آمریکا خواهد توانست تا برنامه‌های تسلیحاتی و نظامی مد نظر خود را پیش ببرد.