الزام اصلاح الگوی صادراتی!

صادرات آب به یک هزارم قیمت چرا؟!

۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ | ۱۴:۰۰ کد : ۲۰۱۱۷۱۴ آسیا و آفریقا نگاه ایرانی
نویسنده خبر: علی بمان اقبالی زارچ
علی بمان اقبالی زارچ در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی می نویسد: در عین حال که جنگ اکراین موجب ارتقاء اهمیت محصولات کشاورزی در سبد مبادلات جهانی شده است، اخباری مبنی بر صادرات روزانه بیش از ۷۰۰ کانتینر هندوانه از ایران به ترکیه منتشر شد؛ خبری که با واکنش‌های متعددی روبه رو شد، چراکه ایران در شرایط بحران آب قرار دارد و صادرات هندوانه در واقع صادرات آب به حساب می آید و چنانچه بهای بطری یک لیتری آب آشامیدنی در بیشتر کشورهای همسایه و ترکیه قریب یک دلار دانسته و برای هر کیلو هندوانه نیز حدود ۳۵۰ لیتر آب مصوف شده و هر سه کیلو هندوانه قریب یک دلار ارز آوری داشته باشد به مفهوم صادرات مفت منابع آبی کشور هستیم.
صادرات آب به یک هزارم قیمت چرا؟!

دیپلماسی ایرانی: در حال حاضر که صحنه روابط بین الملل متأثر از مسائلی چون جنگ و نزاع در منطقه پیرامونی دریای سیاه با تمرکز بر اوکراین، تغییرات بنیادین در خاورمیانه و خلیج فارس، تداوم بی ثباتی در افغانستان همچنین کاهش نقش سازمان های مهم بین المللی در تعاملات جهانی و ابهام در گام پایانی مذاکرات وین توامان با اراده جدی غرب و آمریکا در تحریم و انزوای روسیه است، اهمیت توجه به ابعاد سیاست خارجی در حفظ مصالح و منافع ملی و همچنین ثبات و امنیت کشور با گذشت بیش از 8 ماه از روی کار آمدن دولت سیزدهم نقشی مضاعف می یابد. 

در عین حال که جنگ اکراین موجب ارتقاء اهمیت محصولات کشاورزی در سبد مبادلات جهانی شده است، اخباری مبنی بر صادرات روزانه بیش از ۷۰۰ کانتینر هندوانه از ایران به ترکیه منتشر شد؛ خبری که با واکنش‌های متعددی روبه رو شد، چراکه ایران در شرایط بحران آب قرار دارد و صادرات هندوانه در واقع صادرات آب به حساب می آید و چنانچه بهای بطری یک لیتری آب آشامیدنی در بیشتر کشورهای همسایه و ترکیه قریب یک دلار دانسته و برای هر کیلو هندوانه نیز حدود 350 لیتر آب مصوف شده و هر سه کیلو هندوانه قریب یک دلار ارز آوری داشته باشد به مفهوم صادرات مفت منابع آبی کشور هستیم.

از سویی این گونه اقدامات در حالی انجام می شود که کشورمان گزینه های الترناتیو با ارزش افزوده بسیار بیشتر دارد و برخی از محصولات و تولیدات ایران بویژه فرش دستباف، پسته ، خاویار و زعفران ایرانی در بین اروپائیان شهره عام و خاص می‌باشد و تا یک دهه قبل بیشترین صادرات غیر نفتی ایران به اروپا شامل فرش و پسته بود. اما موفقیت های روزافزون تولیدی و دستاوردهای علمی ایران می‌تواند زمینه مناسب و قابل توجهی برای صادرات محصولات دانش بنیان به اروپا و جهان باشد. همجنین کشورمان به طور عمده در تولید محصولات انواع ارقام خرما و خشکبار و برخی ادویه جات از جمله پسته، انجیر و زعفران دارای مزیت است، و از سوی دیگر مبادلات با برخی از همسایگان مثل عراق ؛ افغانستان و ترکیه خوب است ولی با بیشتر این کشورها ارقام با ظرفیت های موجود فاصله زیادی دارد. سهم مبادلات با کشورهای روسیه، ارمنستان، ترکمنستان، پاکستان و حتی قطر هم با توجه به توانمندی ها و سطح دوستانه روابط سیاسی راضی کننده نبوده و در اگر چه سال 1400 با رشد محسوسی همراه بوده است ولی سهم مبادلات در مجموع تجارت خارجی دوجانبه نظیر روسیه به 1 درصد هم نمی رسد. حجم مبادلات خارجی همسایگان بیش از 2250 میلیارد دلار است که سهم  واردات 13 کشور  بیش از یکهزار و یکصد  میلیارد دلار و صادراتشان 1150 میلیارد دلار می باشد و اگر مبادلات چین و هند را هم اضافه نماییم به رقم بیش از هفت هزار میلیارد دلار می رسد و توانمندی کشورمان در اختصاص صرفا" 2درصد این رقم بمفهوم 140 میلیارد دلار یعنی 20 میلیارد دلار بیشتر  از مبادلات خارجی 120 میلیارد دلاری ایران اسلامی می باشد. البته اذعان داریم که موتور محرکه اقتصادی کشور و برندسازی صادراتی بشدت ضعیف می باشد و بدون شک تا زمانی که در مسیر صادرات محصولات با ارزش افزوده محور حرکت ننماییم اگر چه تغییراتی ایجاد خواهد شد ولی شاهد رنسانس و جهش در این عرصه نخواهیم بود و ایران اسلامی برای رسیدن به نرم های نسبی سرانه تجارت خارجی باید به حجم مبادلاتی حداقل 240 میلیارد دلار برسد. 

یکی از محصولات با ظرفیت مغفول در صاردات غیر نفتی فرش است. ایران در سال ۲۰۱۸ میلادی پس از چین، ترکیه، هندوستان، بلژیک، هلند و آمریکا در جایگاه هفتمین صادرکننده بزرگ فرش قرار گرفت. ارزش صادرات فرش ۳۰۰ میلیون دلار در آن سال تخمین زده شد. شواهد حکایت از آن دارد که بیش از یک میلیون فعال در این حوزه بیکار شده‌اند. با توجه به مواد به کار رفته، زمان و نیروی کار مورد نیاز بافت هر فرش قیمتی بین ۵۰۰ تا ۵۰ هزار دلار خواهد داشت این در حالیست که کشورهایی چون مصر، هندوستان، مراکش، هلند، ترکیه، کانادا، چین و بلژیک صاحب صنعت فرش داخلی هستند و فرش‌هایی ارزان‌تر از فرش ایرانی را عرضه می‌کنند؛ در نتیجه، به رقبای جدی ایران در بازار‌های جهانی تبدیل شده‌اند. 

محصول مهم دیگر که صادرات یک گرم آن با صادرات 3 کیلوگرم هندوانه برابری می کند زعفران است و در حال حاضر ایران بزرگترین تولید کننده و صادر کننده غیر حرفه ای زعفران در جهان است و بیش از 65 درصد تولید جهانی  این محصول گرانبها به ایران اختصاص دارد و بر اساس برآوردها حدود ۵۰۰ تن تولید سالانه داریم که یک فرصت مغفول محسوب می‌شود و باید توجه داشت متناسب با افزایش تولید، باید در بازاریابی هم کارهای جدی انجام داد. کشورمان سال گذشته بیش از 300 تن طلای سرخ را با ارزش افزوده بسیار پایین و بیشتر در قالب غیر فرآوری به ۵ قاره و ۴۷ کشور جهان با بسته بندی از دو دهم گرم تا حداکثر بسته بندی یک کیلویی صادر کرده که بیش از ۸۰ درصد وزن و ۸۴ درصد ارزش صادراتی آن به پنج کشور از ۵۳ کشور خریدار زعفران ایرانی اختصاص پیدا کرده است. باید فکری کرد و طرحی برای صادرات بویژه به کشورهای اروپایی و سرزمین پهناور روسیه درانداخت که از وضع موجود خارج شویم. اکنون تنها ۱۰ درصد زعفران تولیدی کشور با بسته‌بندی شرکت‌های ایرانی به دست مصرف‌کننده در دنیا می‌رسد و بقیه صادرات از ارزش افزوده 5 برابر در تجارت جهانی زعفران محروم است و در این بخش در کنار ساماندهی صادرات؛ برندسازی در صنعت زعفران کاملا ضروری است. دنیا زعفران اسپانیا و اخیرا زعفران افغانستان را بیشتر از زعفران ایران می‌شناسند، دردی بزرگ و سرافکندی برای بخش بازرگانی کشور است.

صادرات پسته نیز دردهه اخیر سیر نزولی داشته و فاصله زیادی با رقم یک میلیارد دلار دهه هشتاد شمسی دارد این محصول برتر ایران نیز ظرفیت فوق العاده ای در ایجاد ارزش افزوده صادراتی دارد و بر اساس آمار منتشر شده توسط سازمان فائو، کشور آمریکا با تولید بیش از 400 هزار تن پسته در سال اولین کشور بزرگ تولیدکننده این محصول در جهان است و کشورمان ایران با تولید بیش از 300 هزار تن پسته در سال بعد از آمریکا در رتبه دوم این رده بندی قرار دارد بطوری که دو کشور آمریکا و ایران سالانه بین 600 تا 700 هزار تن ظرفیت پسته صادراتی به دنیا ارائه می کنند که تاکنون بالاترین مصرف گزارش شده پسته در دنیا حدود ۵۵۰ هزارتن بوده و معمولا بازار بیش از این مقدار  کشش نداشته است. 

موضوع مهم دیگر این که در هزاره سوم؛ در کنار مشارکت فعال در نمایشگاه های تخصصی و جشنواره های غذایی و دارویی؛ یکی از امور بسیار مهم که در تغییر ترجیحات و سلیقه مصرف کننده در مورد یک کالا تاثیر بسزایی دارد؛ تبلیغات است که تاکنون نه در مورد این محصول تقریبا انحصاری کشورمان، بلکه در مورد بسیاری از ظرفیت های اقتصادی و صادراتی ایران عزیر تلاش کمی صورت گرفته است و با تبلیغات می توان دامنه استفاده از این محصول را افزایش داد. در عین حال که بر کسی پوشیده نیست که تبلیغات می تواند منحنی های مطلوبیت کشورهای مختلف را به سمت این محصول متمایل کند که باعث کم شدن و واکنش کمتر مشتریان نسبت به افزایش قیمت آن خواهد بود.

در یک جمع بندی کلی باید گفت که از طرفی ضرورت دارد تا راهبرد کارشناسی دقیق برای صادرات محصولات کشاورزی کشور با هدف ممنوعیت صادرات محصولات پرآب بر با ارزش افزوده کم تدوین و اجرایی شود و از سوی دیگر فائق آمدن بر مشکلات اقتصادی و اشتغال کشور بدون حضور فعال در بازارهای مهم دنیا سخت و دشوار است. علی رغم ظرفیت های بی نظیر اقتصادی و منابع زیر زمینی، حضور ایران در بازارهای اروپایی بسیار ناچیز است چرا که سرانه تجارت خارجی ایران 1000 یورو است. لذا توسعه همکاری با کشورهای با حجم بالای مبادلات خارجی ضمن بهره گیری از بازار گسترده، می‌تواند در کسب تجربه و ارتقای تجارت خارجی ایران نقش بسزایی داشته باشد. ایران می‌تواند با ارتقاء صنعت و تولید با رویکرد مشارکت در زنجیره ارزش جهانی همراه با گسترش شبکه انتقال، ذخیره سازی، صادرات و واردات حامل های انرژی حرکت کند و گام هایی برای متنوع کردن بازارهای صادراتی انرژی چون نفت و گاز و فراورده‌های پتروشیمی، با اولویت صادرات به منطقه، برداشته و با استفاده از قراردادهای فصلی گاز با کشورهای همجوار و اتصال به شبکه برق اروپا برای افزایش سهم ایران از تجارت جهانی اقدام کند.

دیپلمات و کارشناس ارشد یورآسیا

اطلاعات بیشتر

کلید واژه ها: صادرات غیر نفتی صادرات محصولات کشاورزی ایران و اروپا کشاورزی ایران پسته ایرانی تحریم پسته ایران تجارت پسته زعفران ایرانی تحریم فرش دستباف فرش دستباف تحریم فرش صادرات فرش علی بمان اقبالی زارچ


( ۱۹ )

نظر شما :

ناشناس ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ | ۱۵:۳۳
آیا کسی نیست که بیاندیشد . صادرات هندوانه ؟ مگر چقدر ارز آوری دارد و اساسا مگر چقدر اشتغال زایی دارد ؟ هندوانه می رود . آب می رود . پول کنسرت می رود . پول مسکن می رود در عوض لباس قاچاق می آید . کارخانه های داخلی تعطیل می شود . اشتغال زایی واقعی آسیب می بیند . آیا نباید به اندازۀ ارزنی مشکوک شویم که نوعی توطئه اقتصادی سازمان یافته وجود دارد ؟
کیانوش ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ | ۱۷:۰۵
کشت هندوانه عامل اصلی نابودی آب های زیر زمینی است. هر هنداونه تا به مصرف بازار برسد حداقل سه هزار لیتر آب مصرف می کند. عاقلان کشور کشت هندوانه را چندین سال ممنوع کنند, اگر نگران آب های زیرزمینی هستند
سعیدی ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ | ۱۸:۳۴
موضوع مهمی است و ضرورت توجه دست اندرکاران را می طلبند.
پیروزپی ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ | ۱۱:۵۳
درود بر کارشناس محترم جناب آقای دکتر اقبالی امیدوارم این تحلیل ها و این آمار بسیار منطقی و صحیح توجه مسئولین را جلب نماید تا بدانند که چه بلایی به سر اقتصاد این مملکت دارد می آید
کاظم ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ | ۱۲:۳۱
عالی بود دکتر جان. مثل همیشه
علیرضا ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ | ۱۳:۵۷
اصل انتقاد از صادرات محصولات اب بر مثل هندوانه کاملا صحیح است اما امار ارایه شده در این مقاله کاملا ناصحیح است بعضی ها اصرار دارند اسم ترکیه در جاهای نامربوط دایم اورده شود مقصد اصلی صادرات هندوانه و میزان هر کدام در خبر زیر و بر اساس امار گمرگ اورده شده است از کل صادرات ۹۰۲ هزار تنی هندوانه ۳۲ هزار تن به ترکیه بوده و ۴۶۵ هرار تن به عراق! https://aftabnews.ir/fa/news/768581/%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D9%85%D9%82%D8%B5%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA
شمس ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ | ۱۴:۰۶
ر این شرایط پیچیده تامین مواد غذایی و نیازهای اساسی ، باید طرحی اساسی در صادرات بخش کشاورزی در انداخت و بر اساس منافع کشور و مردم عمل نمود. موضوع بسیار مهم است انشااله مورد توجه واقع شود!!؟؟
ولی ملکی ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ | ۲۰:۰۱
برخی به صادرات به هر قیمتی معتقدند؛ در حالی که در دنیای امروز ارزش افزوده مهم است؟!!!!
اقبالی ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ | ۰۷:۴۰
abeghbali@gmail.comسلام از نظرات ارسالی دوستان در این وبگاه و دیگر شبکه های مجازی قابل تقدیر می باشد. نظرات ذیل هم مستقیم به اینجانب ارسال شده است: کشت و تولید و صادرات هندوانه به کشورهای همسایه همچون ترکیه،عراق و امارات و شاید هم اذربایجان که از اخری خبر ندارم علاوه بر اینکه صادرات اب در سرزمینی کم اب را رقم میزند به افزایش قیمت محصولی در داخل دامن میزند که واقعا طبقه ضعیف کشور در تابستان همراه با نان مورد استفاده قرار میدادند.متاسفانه الان هندوانه کیلویی ۶۰۰۰ تومان از دسترس انها خارج شده است. دولتمردان ما بویژه در دو دهه گذشته اولویت برایشان ارز اوری بوده و انرا برای خود بت کرده اند ولی متاسفانه با این خساراتی که از صادرات بعصی محصولات به کشور زده میشود بر روی این ارز اوری هم کنترلی نداشته و بنا بر ادعای خود بسیاری از این در امدهای ارزی به کشور وارد نمیشود. ----------- سلام بزرگوار مقوله ممنوعیت هندوانه درگمرگ بعلت مصرف اب زیاد شاید فرمول قابل اجرانبوده وعلمی نباشد بلکه بجای ممنوعیتها تعیین تعرفه ایی ضریب سه برابر هزینه حق بهاتعرفه ازاد اب برهر کیلو هندوانه معقول تر وبه تعبییر باشد ... انشاالله محتوی مقاله هشداری و نظرات دوستان مورد عنایت مدیران ذیربط قرار گرفته ؛ اقدامی عاجل
Aaa ۲۹ مرداد ۱۴۰۳ | ۰۹:۱۳
با توجه به مصرف زیاد آب، بسیاری از کشورها از جمله کشورهای همسایه ایران کشت هندوانه را ممنوع کرده اند. فقط در ایران است که با وجود کمبود منابع آبی بدون هیچ ضابطه ای کشت و تولید و صادر می شود. نه کشاور منافع ملی برایش مفهوم و معنا دارد و نه حاکمیت به این مسائل توجه می کند.