اگر یار نیستید، بار نباشید

دیپلماسی ایرانی: در چند روز آتی انتخابات ریاست‌جمهوری کشوری برگزار خواهد شد که از سال 1987، بیش از سی‌وشش سال قبل، درخواست رسمی خود را برای پیوستن به جامعه اروپا، همان نهادی که بعدها به اتحادیه اروپا تبدیل شد عرضه کرد، اما فقط توانست نقش «بافر زون» را در مقابل تهدیدات منطقه خاورمیانه علیه اروپا به‌دست آورد. بیست سال از این مدت، رجب طیب اردوغان در مقام ریاست‌جمهوری تلاش کرد با مدرن‌سازی داخلی و نگاه به شرق، مسیر تازه‌ای برای سرنوشت کشورش باز کند. باوجوداین، در سال‌های اخیر تنهایی تحمیلی و ماندن بین دو تمدن غرب و شرق، ترکیه را حتی به‌سمت اهدافی نظیر دست‌یافتن به تسلیحات هسته‌ای برده است. در این بافتار، بررسی انتخابات ترکیه از نگاه کشورهای اروپایی و به‌ویژه کشور آلمان که پذیرای شمار بسیاری از مهاجران ترک است بسیار اهمیت دارد. 

رسانه‌های آلمانی‌ها برخلاف همتایان فرانسوی، دیدگاه مثبتی در مورد احتمال پیروزی مجدد حزب عدالت‌و‌توسعه و اردوغان دارند که می‌توان این مهم را از عناوین اصلی مقالات آنها تشخیص داد: «اردوغان: او که زمانی چراغ امید برای مردم‌سالاری بیشتر در ترکیه بود»، «جوانان ترک کسی جز اردوغان را برای ریاست‌جمهوری نمی‌شناسند»، «رأی‌دهندگان ترک در آلمان: نسل اردوغان»، «علتی که ترک‌ها به اردوغان رأی می‌دهند»،‌«رأی‌دهندگان ترک در آلمان: انتخاب آرام برای سرنوشت»، «انتخابات ترکیه کاملاً باز تلقی می‌شود»، «پوتین به کمک اردوغان آمد»، «اروپایی‌ها هستند که دوست دارند کمال قلیچداراوغلو پیروز شود»، «ترک‌های آلمانی به اردوغان وفادار هستند». 

کارشناسان آلمانی در تحلیل انتخابات ترکیه تصریح کرده‌اند بسیاری در اروپا امیدوارند کمال قلیچداراوغلو، به‌عنوان نامزد یک ائتلاف گسترده اپوزیسیون بتواند اردوغان، رئیس‌جمهوری «مستبد» فعلی را شکست دهد. پس از این پیروزی می‌توان منازعات بین ترکیه و اتحادیه اروپا را حل‌و‌فصل کرد و به پیامدهای آن برای زندگی مشترک میلیون‌ها نفر ترک در آلمان امیدوار شد. بااین‌حال، تغییر در ریاست‌جمهوری ترکیه فقط با اعمال تغییر در پارلمان و قوه قضاییه ترکیه معنادار خواهد شد که درواقع، اختیارات گسترده ریاست‌جمهوری را که اردوغان پس از کودتای نظامی ادعایی در سال 2017 اعمال کرد به وضعیت اولیه و به جدایی مؤثر قوا بازخواهد گرداند، اما آن‌چه امروز قلیچداراوغلو وعده داده است، متضمن عملکرد آتی او نیست. ازطرف‌دیگر، تغییر ساختاری باتوجه‌به هدف ائتلاف شش حزبی اپوزیسیونِ حامی قلیچداراوغلو که فقط برای پایان دادن به «رژیم تک‌نفرۀ» اردوغان و نه با یک چشم‌انداز مشترک از آینده گردهم آمده‌اند بسیار مبهم است. 

آلمانی‌ها بر این باورند که هنوز شانس اردوغان بسیار بالاست و حتی درصورت حذف از ریاست‌جمهوری، او پیروزی در پارلمان را به کمک حزب عدالت و توسعه خواهد داشت و داوطلبانه شکست را نخواهد پذیرفت یا حداقل این است که می‌تواند دولت سایه تشکیل دهد. از این گذشته، کارشناسان آلمانی تصریح می‌کنند درواقع، آن‌چه اردوغان را تهدید می‌کند سبک استبدادی او نیست، بلکه مشکلات اقتصادی و من‌جمله تورم است. عامل اصلی تشتت و تضاد در ترکیه به باور آلمان‌ها، اقتصاد است که جامعه را دوپاره کرده و اردوگاه مخالفان اردوغان را تقریباً به اندازه حامیان او قوت داده؛ تا آنجا که اکنون رأی‌دهندگان وفادارش به او پشت کرده‌اند. باوجوداین، رأی‌دهندگان ترک می‌دانند چشم امیدی که امروز برای تغییر سیستم به قیلیچداراوغلو دوخته شده است، دو دهه پیش به اردوغان بود. او به‌عنوان رهبر جنبشی از پایین که کارگران، مشاغل کوچک و مسلمانان عادی را گردهم می‌آورد برخاست و توانست ارتش را که قبلاً مرتباً کودتا می‌کرد، درجای خود بنشاند و سیاست و اقتصاد را اصلاح کرد.

به نظر کارشناسان آلمانی، نه‌فقط بیست سال در قدرت بودن حزب عدالت و توسعه، اردوغان را به‌سمت آن‌چه «خودکامگی» خوانده می‌شود سوق داد، بلکه خشم از به‌تعویق افتادن الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا به‌دلیل تردیدهای بی‌شمار اروپایی‌های ظاهراً سرسخت، در به‌وجود آمدن این وضعیت بسیار مؤثر بود. اردوغان و مردم ترکیه شاهد چگونگی تغییر اروپایی‌ها بوده‌اند: از خوشامدگویی و تلاش برای الحاق، سپس دخالت‌ها در امور داخلی و تغییرات طاقت‌فرسا تا بی‌تفاوتیِ اروپایی‌ها و امروز، تسکین دادن خود با اینکه «بهتر که این مسئله محقق نشد، وگرنه اردوغان به‌عنوان رئیس‌جمهوری یکی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا با حق وتو در بروکسل چه اندازه می‌توانست خطرناک باشد». آن‌هم زمانی‌که در تحولات اخیر ترکیه عهده‌دار امنیت‌سازی برای اروپا شد و باز نادیده گرفتن اروپا. این است که امروز حزب عدالت و توسعه با روش‌های ظریف‌تری مبارزه می‌کند تا نه‌فقط آتش داخلی که هیمه‌هایی را نیز که اروپایی‌ها علیه دولت برمی‌افروزند خاموش کند. 

به گفته کارشناسان آلمانی‌، مسئولان اروپایی و به‌ویژه آلمانی‌ تعجب می‌کنند چگونه «تجربه جامعه باز» که منظور از آن مردم‌سالاری‌های اروپاییِ دور از عدالت اجتماعی کنونی است، رأی‌دهندگان ترک ساکن آلمان را به حامیان نیروهای لیبرال تبدیل نمی‌کند و اکثر این رأی‌دهندگان به حزب عدالت و توسعه اردوغان رأی می‌دهند. در‌نتیجۀ درگیری‌هایی که به‌دلیل حضور اردوغان در کمپین انتخاباتی قبلی در آلمان ایجاد شد، برگزاری علنی کمپین‌های انتخاباتی ترکیه در این کشور ممنوع شد. حزب سبزهای آلمان از ترک‌های ساکن این کشور خواست به اردوغان رأی ندهند. 

واقعیت این است که جوانان آلمانی – اروپایی مصرانه‌تر از جوانان ترک پیگیر شکست دادن اردوغان هستند و رأی به مخالف او را پیروزی خود می‌دانند. کارشناسان آلمانی هموطنانشان را به خویشتن‌داری و تلاش برای تفکر پیرامون امر سیاسی در جهان آشفته امروز و چاره‌جویی دعوت می‌کنند. از نگاه آنها نگاه و رفتار اروپایی‌ها درقبال انتخابات ترکیه، اگر مصداق دخالت نیست، اثرپذیری مردمی هم نیست و البته، امری مذموم است. این توصیه‌ای مهم به جوانان رشدیافته در اروپای امروز از سمت کارشناسان خودشان است: توصیه به عدم دخالت در امور داخلی ترکیه. این‌که اگر یار نیستید، بار نباشید.