روسیه و مذاکرات هسته‌ای ایران و امریکا

نویسنده: امیل آودالیانی (Emil Avdaliani)

دیپلماسی ایرانی: در ژانویه ۲۰۲۵، ایران و روسیه توافق‌نامهٔ مشارکت راهبردی جامعی امضا کردند که همکاری‌های هسته‌ای غیرنظامی را نیز دربر می‌گیرد.

همکاری روسیه و ایران در زمینه هسته‌ای از سال ۱۹۹۲ آغاز شده است و نیروگاه بوشهر به‌عنوان نماد این همکاری در سال ۲۰۱۱ با مشارکت روسیه به بهره‌برداری رسید. ساخت این نیروگاه تقویت صنعت هسته‌ای روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و حادثه چرنوبیل را باعث شد و صدها نهاد تحقیقاتی روسی در آن مشارکت داشتند.

اگرچه نیروگاه اتمی بوشهر ۱ به بهره‌برداری رسیده اما روند ساخت بوشهر ۲ بسیار کند بوده و تا اوایل ۲۰۲۵ تنها ۱۷ درصد آن پیشرفت داشته است. به نظر می‌رسد تنها با لغو تحریم‌ها و پیشرفت مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده آمریکا، این پروژه می‌تواند به موقع تکمیل شود.

تحریم‌های غرب بر ایران و روسیه، پرداخت‌های ایران به روسیه را پیچیده کرده است. با این حال، در سال ۲۰۲۳ بخشی از بدهی نیم‌میلیارد دلاری ایران به روسیه کاهش یافت که زمینه ادامهٔ برنامه‌ریزی را فراهم کرد.

پروژه‌های جدیدی چون نیروگاه هسته‌ای سیریک در استان هرمزگان و تأسیسات دیگر در کارون نیز در دستور کار قرار دارند. در آوریل ۲۰۲۵، مقام‌های بلندپایه ایرانی با مسئولان روس اتم در مسکو دیدار کردند تا دربارهٔ این پروژه‌ها گفت‌وگو کنند.

در شرایط انزوای ایران از غرب و کاهش تمایل چین به سرمایه‌گذاری، تهران ناچار است بر فناوری روسی تکیه کند. این وابستگی، ابزار ژئوپلیتیکی مهمی برای روسیه در زمینه انرژی هسته‌ای غیرنظامی به‌شمار می‌رود.

شرکت روس اتم که وظیفه تأمین سوخت بوشهر را برعهده دارد، با وجود تحریم برخی مقاماتش، تا کنون هدف مستقیم تحریم‌های غربی قرار نگرفته است و بیش از ۴۰ درصد از ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم جهان را در اختیار دارد. همین امر، اصرار ایران بر حفظ ظرفیت غنی‌سازی بومی را زیر سؤال می‌برد.

موضع روسیه در مذاکرات احیای برجام پس از جنگ اوکراین تغییر کرده است. اگرچه روسیه در توافق سال ۲۰۱۵ موسوم به برجام مشارکت داشت، پس از تهاجم به اوکراین حمایت کمتری از مذاکرات نشان داده است. با این حال، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا پس از تماس با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه اعلام کرد که مسکو  به مشارکت دوباره در مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا علاقه‌مند شده است.

برخی منابع غربی ادعا کرده‌اند که روسیه به ایران در تولید سوخت هسته‌ای و حتی توسعه تسلیحات هسته‌ای کمک کرده است، اگرچه این ادعاها تأیید نشده‌اند. ایران همواره تاکید کرده است که برنامه هسته‌ای‌اش صرفا اهداف صلح‌آمیز دارد و به هیچ وجه قصد ندارد به سمت تولید سلاح‌های هسته‌ای متمایل شود. 

با این حال امریکا تاکید دارد که باید برنامه هسته‌ای ایران کاملا محدود شود و غنی‌سازی در داخل خاک ایران به طور کامل متوقف شود. دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا حتی از لزوم برچیده شدن تاسیسات هسته‌ای ایران سخن گفته است. روسیه در پاسخ به تهدیدات آمریکا درباره تعطیلی تأسیسات غنی‌سازی ایران، تأکید کرده است که هیچ کشوری نباید از حق استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای محروم شود. طبق مقررات آژانس انرژی اتمی کشورها می‌توانند زیر نظر این آژانس از انرژی صلح‌‌آمیز هسته‌ای بهره‌مند شوند.

همکاری هسته‌ای غیرنظامی ایران و روسیه احتمالاً ادامه خواهد داشت اما مسیر آن تا حد زیادی به سرنوشت مذاکرات ایران و آمریکا و سرانجام تحریم‌ها نیز بستگی دارد.

منبع: مرکز استیمسون / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱