برتری هوایی در قرن بیست و یکم: درس‌هایی از ایران و اوکراین (بخش اول)

نویسندگان: الکساندر پالمر (Alexander Palmer)، عضو برنامه جنگ، تهدیدات نامنظم و تروریسم در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) در واشنگتن دی سی است. 

کندال وارد (Kendall Ward) ، کارآموز برنامه جنگ، تهدیدات نامنظم و تروریسم در CSIS بوده و یک افسر فعال ارتش است.

دیپلماسی ایرانی:

مسئله

روسیه در بیش از سه سال جنگ، برتری هوایی بر اوکراین به دست نیاورده است، اما اسرائیل در کمتر از چهار روز بر ایران برتری هوایی کسب کرد. با وجود شرایط و اهداف استراتژیک بسیار متفاوت پیش روی نیروهای هر کشور، این مقایسه CSIS از دو نبرد، درس‌هایی برای کشورهایی دارد که به دنبال دستیابی به برتری هوایی در درگیری‌های مدرن – یا انکار آن از دشمنان خود – هستند. اسرائیل در جایی موفق شد که روسیه با ساخت و تجهیز سازمانی متناسب با دکترین برتری هوایی تهاجمی، آماده‌سازی میدان نبرد با نیروهای عملیات ویژه و بهره‌گیری کامل از برتری اطلاعاتی خود شکست خورد. اوکراین در جایی موفق شد که ایران در بهره‌گیری از پراکندگی و تحرک برای جلوگیری از نابودی پدافند هوایی سرکوب‌شده خود شکست خورد.

مقدمه

پیش از حمله روسیه به اوکراین، گمان می‌رفت که نیروهای هوافضا (VKS) و نیروهای موشکی این کشور نقش مهمی در فروپاشی سریع اوکراین ایفا کنند. اما با شکست تهاجم روسیه در اوایل سال ۲۰۲۲، مفسران اعلام کردند که نیروی هوایی روسیه «گمشده» و عملکرد آن «گیج‌کننده» است. در مقابل، نیروهای دفاعی اسرائیل (IDF) در کمتر از چهار روز به برتری هوایی بر ایران دست یافتند، دستاوردی که با توجه به این واقعیت که تهران تقریباً یک‌هزار مایل از نزدیکترین پایگاه هوایی اسرائیل فاصله دارد، چشمگیرتر می‌شود.

برای درک بهتر جنگ هوایی در قرن بیست و یکم، این تحلیل عملکرد اسرائیل، روسیه، ایران و اوکراین را در چندین بُعد مقایسه می‌کند. تعداد کمی از درس‌ها جدید هستند؛ موفقیت اسرائیل و شکست روسیه، درس‌های قدیمی در مورد دنبال کردن برتری کی‌یفی در فناوری و آموزش، انعطاف‌پذیری عملیاتی، اطلاعات دقیق و به موقع و استفاده مؤثر از تسلیحات ترکیبی را تقویت می‌کند. مهمترین تحول جدید، افزایش توانایی حمله به سیستم‌های پدافند هوایی زمین‌پایه (GBAD) از تهدیدات درون پوشش‌های کشنده آنها، فضای سه‌بعدی که در آن پدافند هوایی می‌تواند تهدیدات ورودی را از بین ببرد، همراه با نیاز متناظر به دفاع در برابر چنین حملاتی است. استفاده اسرائیل از نیروهای عملیات ویژه موساد برای انجام حملات هوایی بدون سرنشین (UAS) و موشکی علیه سیستم‌های پدافند هوایی ایران از داخل ایران، خطری را نشان می‌دهد که دارایی‌های کوچک با قابلیت حمله دقیق می‌توانند برای پدافند هوایی یک کشور ایجاد کنند. حملات غیرمتعارف – مانند حملاتی که توسط موساد علیه ایران و توسط اوکراین علیه روسیه در عملیات تار عنکبوت انجام شد – قابل تکرار هستند زیرا این کشورها یا کشورهای دیگر می‌توانند حملات مشابهی را در آینده انجام دهند. اگرچه این نوع حمله مستلزم آمادگی قابل توجهی است و بدون بازسازی شبکه‌هایی که آنها را فعال کرده‌اند، قابل تکرار نیست، اما تهدیدی مداوم برای پدافند هوایی و دارایی‌های استراتژیک است که مدافعان هوایی باید به آنها احترام بگذارند.

با توجه به تفاوت‌های بین کمپین‌های هوایی روسیه و اسرائیل، این تحلیل عملیات شیر خیزان را تنها با بخش کوچکی از کمپین روسیه مقایسه می‌کند. در آغاز تهاجم ۲۰۲۲، روسیه حملات علیه پدافند هوایی اوکراین را در اولویت قرار داد و برنامه آن برای تصرف سریع کی‌یف و سرنگونی دولت اوکراین مستلزم ورود هوایی نیروها در نزدیکی پایتخت بود – و بنابراین مستلزم سرکوب یا نابودی پدافند هوایی اوکراین بود. بنابراین، این تحلیل، کمپین ۱۲ روزه اسرائیل را که در طول آن نیروی هوایی اسرائیل (IAF) توانست آزادانه بر فراز ایران فعالیت کند، مستقیماً با دو هفته اول عملیات روسیه مقایسه می‌کند. در این دوره، روسیه به دنبال برتری هوایی بود و در چندین مکان به آن دست یافت. اما تا نهمین روز عملیات روسیه، اوکراین شبکه دفاع هوایی خود را تا حدی بازسازی کرده و کنترل روسیه بر آسمان از دست رفته بود، اگرچه اوکراین چند هفته دیگر طول کشید تا به طور کامل توانایی عملیات VKS بر فراز خاک خود را از دست بدهد.

موفقیت و شکست در آسمان

حملات اسرائیل علیه ایران و حمله روسیه به اوکراین از نظر اهداف، فرضیات و الزامات متفاوت بودند. عملیات شیر خیزان نیروهای ویژه، عناصر سایبری و اطلاعاتی را شامل می‌شد، اما نیروهای هوایی و موشکی همیشه قابلیت‌های تعیین‌کننده را فراهم می‌کردند – این عملیات به کسب و حفظ برتری هوایی به اندازه کافی برای تخریب زیرساخت‌های هسته‌ای ایران وابسته بود. در مقابل، حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ در درجه اول یک عملیات زمینی بود. ارتش روسیه فرض نمی‌کرد که موفقیت به برتری هوایی بستگی دارد، همان‌طور که عملیات اسرائیل به وضوح این فرض را داشت.

با این وجود، مبارزات روسیه و اسرائیل تقریباً به یک شکل آغاز شد، با حملات هوایی و موشکی علیه ارتش‌های دشمنانشان – به‌ویژه زیرساخت‌های دفاع هوایی آنها. حملات اولیه اسرائیل، از جمله عملیات مشهور موساد در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵، رهبری واحد دفاع هوایی استراتژیک و حمله دوربرد ایران، یعنی نیروهای هوافضای سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران (IRGC)  را هدف قرار داد. طی ۲۴ ساعت بعدی، نیروی هوایی اسرائیل با نزدیک به ۲۰۰ سورتی پرواز هواپیماهای سرنشین‌دار و بدون سرنشین به ۱۰۰ هدف حمله کرد و سیستم یکپارچه دفاع هوایی ایران را نابود کرد. روسیه نیز تهاجم ۲۰۲۲ خود را با یک کارزار تهاجمی با هدف تضعیف و نابودی دفاع هوایی اوکراین آغاز کرد. در طول هفته اول درگیری، روسیه بیش از ۲۰۰ موشک بالستیک کوتاه‌برد به اوکراین شلیک کرد. هواپیماهای جنگی روسیه نیز تقریباً ۱۴۰ سورتی پرواز در روز انجام دادند و در ۷۲ ساعت اول حمله به بیش از ۱۰۰ هدف دفاع هوایی حمله کردند.

موفقیت اسرائیل جامع بود – ارتش اسرائیل اعلام کرد که در روز چهارم درگیری برتری هوایی دارد – و در حالی که روسیه چنین موفقیتی نداشت، نیروی هوایی روسیه در مکان‌های کلیدی به برتری هوایی دست یافت. در سه روز اول در طول این درگیری، روسیه موفق شد هم یک حمله هوایی با ۳۴ بالگرد به فرودگاه هوستومل وارد کند و هم تا ۳۰۰ کیلومتر در خاک اوکراین پرواز انجام دهد. با این حال، روسیه برتری هوایی خود را گسترش نداد یا حفظ نکرد. پهپادهای بایراکتار TB2 اوکراین که به کندی حرکت می‌کردند، به نیروهای زمینی روسیه حمله کردند، در حالی که باید به راحتی توسط نیروهای هوایی یا پدافند هوایی روسیه نابود می‌شدند. روسیه نتوانست نیروهای هوایی اوکراین را شکست دهد، که تا حدود ۳ مارس ۲۰۲۲، زمانی که GBAD های اوکراین از سرکوب روسیه بهبود یافتند، با VKS می‌جنگیدند. از آن زمان به بعد، VKS به طور فزاینده‌ای ناکارآمد شد و تا اوایل آوریل ۲۰۲۲ عملاً تلاش‌های خود را برای نفوذ به حریم هوایی اوکراین متوقف کرد. در نهایت، اسرائیل حتی یک هواپیمای سرنشین‌دار یا خلبان را از دست نداد – یک ناوبر F-16I ادعا می‌کند که ایران حتی یک موشک زمین به هوا شلیک نکرده است – در حالی که محققان مستقل انهدام چندین هواپیمای جنگی سرنشین‌دار روسی را در هفته‌های آغازین این کمپین تأیید کردند.

دیدگاه‌های بیان شده در این مقاله، دیدگاه‌های نویسندگان است و لزوماً منعکس کننده سیاست یا موضع رسمی ارتش، وزارت جنگ یا دولت ایالات متحده نیست.

منبع: مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) / ترجمه: سید علی موسوی خلخالی

ادامه دارد...

انتشار این مطلب به معنای تایید آن از سوی دیپلماسی ایرانی نیست و فقط برای آگاهی خوانندگان دیپلماسی ایرانی منتشر شده است.