آیا عربستان واقعا در حال میانجی‌گری میان ایران و امریکاست؟

نویسنده: دکتر محمد کواس

دیپلماسی ایرانی: ‌دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا در بحبوحه گزارش‌هایی مبنی بر تلاش‌های میانجیگری ولیعهد عربستان سعودی پس از دریافت پیامی از رئیس جمهور ایران، از تماس‌های مداوم با ایران و تمایل تهران برای انعقاد یک توافق خبر داده است. ناظران این تحول را علی‌رغم فقدان هرگونه سیگنال قابل توجه از سوی تهران در این زمینه برجسته می‌کنند.

پیش‌زمینه حقایق موجود:

در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۵، طی یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک با دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده، از محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، پرسیده شد که آیا عربستان سعودی در جریان جزئیات مذاکرات قرار گرفته است و آیا نگرانی‌هایی در مورد تأثیر آنها بر منافع امنیتی عربستان سعودی وجود دارد یا خیر. ولیعهد گفت که عربستان سعودی و ایالات متحده، متحدان نزدیکی هستند که از نزدیک در این زمینه همکاری می‌کنند و تأیید کرد که پادشاهی تمام تلاش خود را برای کمک به دستیابی به توافق بین ایالات متحده و ایران انجام خواهد داد. او ابراز عقیده کرد که برای آینده ایران خوب است که یک "توافق خوب" که منطقه، جهان و ایالات متحده را راضی کند، حاصل شود.

از سوی دیگر، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، گفت که ایران «مشتاق رسیدن به توافق با ایالات متحده» است و او «بسیار پذیرا»ی این امر است. وی افزود: «ما با آنها در حال گفت‌وگو هستیم و روندی را آغاز کرده‌ایم. آنها بسیار مشتاق توافق هستند – ممکن است چیز دیگری بگویند، اما آنها بسیار مشتاق آن هستند.» ترامپ از حمله ایالات متحده به برنامه هسته‌ای ایران (رآکتورهای نطنز، اصفهان، فردو) در ژوئن ۲۰۲۵ تمجید و استدلال کرد که ایران ظرف یک ماه به تولید سلاح هسته‌ای می‌رسید.

در ۱۹ نوامبر ۲۰۲۵، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اظهارات ترامپ را رد کرد و گفت که «هیچ روند مذاکره‌ای میان دو کشور در جریان نیست». وی افزود که با توجه به «سابقه خیانت و خواسته‌های بیش از حد و مکرر» آمریکا، مذاکره با طرفی که «به گفت‌وگوی متقابل اعتقادی ندارد» و «به انجام عملیات نظامی علیه ایران افتخار می‌کند» غیرقابل توجیه است.

در همان روز، ۱۹ نوامبر ۲۰۲۵، کمال خرازی – رئیس شورای راهبردی روابط خارجی ایران و مشاور رهبر معظم انقلاب جمهوری اسلامی ایران آیت الله علی خامنه‌ای – در مصاحبه‌ای اختصاصی با سی‌ان‌ان گفت که تهران برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده آماده است. با این حال، او تأکید کرد که ایران از شرایطی که قبل از حملات آمریکا و اسرائیل در طول جنگ ۱۲ روزه تعیین کرده بود، عقب‌نشینی نخواهد کرد. او تأکید کرد که ایران به غنی‌سازی اورانیوم ادامه خواهد داد و برنامه موشکی آن – که «در حال گسترش» توصیف شده است – بخشی از مذاکرات نخواهد بود. هرگونه «مذاکره احتمالی» با واشینگتن فقط بر موضوع هسته‌ای متمرکز خواهد بود.

در ۲۵ آوریل ۲۰۲۵، رویترز به نقل از یک مقام ایرانی آشنا با مذاکرات گفت که این مذاکرات محدود به برنامه هسته‌ای نیست، بلکه شامل برنامه موشکی نیز می‌شود.

رسانه‌های آمریکایی گزارش داده بودند که واشینگتن در طول مذاکرات پیشنهادی را به تهران ارائه داده است که سرمایه‌گذاری در برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران و مشارکت در یک «کنسرسیوم» را شامل می‌شود که بر غنی‌سازی اورانیوم با غنای پایین در داخل ایران نظارت خواهد کرد.

انتظار می‌رفت این کنسرسیوم چندین کشور خاورمیانه و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) را شامل باشد. به گفته منابع آمریکایی، مقامات ایرانی در آن زمان در اصل با این ایده «موافق» بودند، اما بر حفظ کنترل بر قابلیت‌های غنی‌سازی اصرار داشتند.

در ۱۷ نوامبر ۲۰۲۵، خبرگزاری عربستان سعودی – تنها چند ساعت قبل از ورود ولیعهد به کاخ سفید – اعلام کرد که ولیعهد پیامی کتبی از مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران، دریافت کرده است. این خبرگزاری محتوای پیام را فاش نکرد و تنها اظهار داشت که این پیام توسط علیرضا رشیدیان، رئیس سازمان حج و زیارت ایران، به شاهزاده عبدالعزیز بن سعود بن نایف، وزیر کشور عربستان سعودی، تحویل داده شده است. به گفته این خبرگزاری، در این جلسه همچنین «موضوعات مورد علاقه متقابل» مورد بحث قرار گرفته است.

در ماه مه ۲۰۲۵، رویترز – به نقل از منابع – گزارش داد که ریاض به ایران هشدار داده است که عدم دستیابی به توافق هسته‌ای با ترامپ می‌تواند آن را در معرض حمله اسرائیل قرار دهد. این هشدار در جریان سفر شاهزاده خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی، که پیش از این به عنوان سفیر ریاض در واشینگتن خدمت کرده بود، ارائه شد. در آن زمان، اعزام پسر پادشاه به عنوان نشانه‌ای از حسن نیت عربستان سعودی نسبت به ایران و تلاشی برای میانجیگری بین تهران و واشینگتن تفسیر شد.

محافل ایرانی پیام رئیس جمهور پزشکیان را دارای ابعاد فاش نشده‌ای می‌دانستند، حتی اگر زمینه رسمی ارسال آن در مورد بحث در مورد مسائل حج باشد. رسانه‌ها سناریوهای نوظهور میانجیگری عربستان سعودی برای احیای مذاکرات بین ایران و ایالات متحده را تصدیق کردند، در حالی که تأکید داشتند که مسقط و دوحه هنوز کانال‌های اصلی ارتباط با واشینگتن هستند.

منابع افکار عمومی ایران در فوریه ۲۰۲۵ با توجه به بهبود روابط عربستان سعودی و ایران از زمان «توافق پکن» در مارس ۲۰۲۳، روابط قوی بین ریاض و دولت ترامپ و رابطه شخصی بین ترامپ و ولیعهد سعودی، از احتمال ایفای نقش میانجیگری عربستان سعودی بین تهران و واشینگتن تمجید کردند.

ناظران آمریکایی این سؤال را مطرح می‌کنند که آیا توافق هسته‌ای بین ایالات متحده و عربستان سعودی – مانند کره جنوبی – اجازه غنی‌سازی اورانیوم در داخل پادشاهی را می‌دهد یا خیر. چنین اجازه‌ای می‌تواند ادامه اصرار واشینگتن بر خودداری ایران از غنی‌سازی اورانیوم در خاک خود را دشوارتر کند. ایده‌هایی در مورد سناریوی «کنسرسیومی» که عناصر مختلف چرخه سوخت هسته‌ای را در کشورهای مختلف توزیع می‌کند یا اجازه فعالیت‌های نمادین غنی‌سازی ملی را در ایران و عربستان سعودی می‌دهد، در حال انتشار است.

نتیجه‌گیری:

هیچ داده عمومی شناخته‌شده‌ای وجود ندارد که ادعای رئیس جمهور آمریکا در مورد تماس‌های مداوم با تهران یا تمایل ایران برای انعقاد یک توافق کوتاه‌مدت با واشینگتن را تأیید کند. تهران همچنان بر غنی‌سازی اورانیوم در داخل ایران و حذف برنامه موشکی از مذاکرات اصرار دارد.

ناظران علی‌رغم انکارهای مکرر ایران و تکرار شرایط ایران برای هرگونه توافق، احتمال صحت اطلاعات ترامپ را رد نمی‌کنند. اظهارات ولیعهد عربستان در مورد «تمام تلاش خود را می‌کنیم» برای کمک به دستیابی به توافق، نشان دهنده میانجیگری اعلام نشده عربستان سعودی با هدف تشویق از سرگیری مذاکرات ایالات متحده و ایران است. احتمالاً ولیعهد پس از دریافت پیام رئیس جمهوری ایران، ساعاتی قبل از دیدار با ترامپ، مواضع جدید ایران را به واشینگتن منتقل کرده است.

روابط رو به گسترش عربستان سعودی و ایالات متحده – به‌ویژه در بخش‌های اقتصاد، امور مالی، انرژی، مواد معدنی حیاتی، فناوری و هوش مصنوعی – مستلزم اجتناب از هرگونه رویارویی نظامی جدید با ایران است که می‌تواند ثبات منطقه‌ای و همکاری دوجانبه با واشینگتن را به خطر بیندازد. انتظار می‌رود توافق هسته‌ای بین واشینگتن و ریاض به عنوان الگویی برای شکل‌دهی به خطوط کلی توافق احتمالی بین واشینگتن و تهران عمل کند.

اگر توافق هسته‌ای ایالات متحده و عربستان سعودی اجازه غنی‌سازی اورانیوم در داخل عربستان سعودی را بدهد، این امر استدلال واشینگتن علیه غنی‌سازی ایران را تضعیف می‌کند.

برعکس، هرگونه توافقی با ایران که اجازه ادامه غنی‌سازی را بدهد، به طور خودکار به اجازه غنی‌سازی در داخل عربستان سعودی تحت توافق هسته‌ای ایالات متحده و عربستان سعودی منجر خواهد شد.

منبع: عرب پروگرس / ترجمه: سید علی موسوی خلخالی