تعلیق حج عمره؛ نشانه دیگری از روابط پر تنش

دیپلماسی ایرانی: چند روز پیش عبدالله نصیرى، مدیر روابط عمومى سازمان حج و زیارت ایران، به خبرگزارى فرانسه گفت: "تا زمانى که ماموران مذهبى عربستان به رفتار منزجر کننده خود با زائران ایرانى پایان ندهد، اعزام زائران عمره به عربستان از سوى دولت ایران در شرایط تعلیق باقى مى‌ماند."

او روز سه شنبه ( بیست و نهم دی ماه) اعلام کرد که حج عمره تحت هیچ شرایطی لغو نخواهد شد و در این زمینه مذاکره‌های زیادی باید صورت گیرد که به گفته او این مذاکرات انجام نگرفته است.

به هر حال انجام سفرهای عمره در حالت تعلیق درآمده و گرچه لغو کامل هنوز مورد تصمیم‌گیری مقام‌های ایران قرار نگرفته اما مسافری نیز اعزام نمی‌شود. این اقدام را می‌توان پاسخی به عملکرد نامطلوب دولت عربستان در خدمات رسانی و احترام به ایرانیانی که به این کشور سفر می‌کنند دانست اما فراتر از اظهار نارضایتی، اقدام ایران در بعد دیپلماتیک دارای اهمیت است و به عنوان نشانه‌ای دیگر از روابط سرد و تیره شده تهران و ریاض قابل بررسی است.

اخیرا مقام‌های حکومتی و رسانه‌های دولتی ایران از سوءرفتار پلیس عربستان با زائران ایرانی انتقاد کرده‌اند، هر چند این انتقادها تازگی ندارد. اما انتقادهای تند دو طرف و هشدارهایی که هر کدام مطرح می‌کنند، به ویژه در هفته‌های گذشته، نشان از دگرگونی‌های جدید در روابط ایران و عربستان دارد. ایران، عربستان و موضوع یمن و مسئله زائران ایرانی از تازه ترین عوامل موثر در دگرگونی روابط دو کشور است.

با این حال منوچهر متکی وزیر امور خارجه ایران در نوزدهمین همایش بین‌المللی که با عنوان خلیج فارس؛ ‌چالش‌ها و ساز و کارهای منطقه‌ای برگزار شده بود با اشاره به روابط ایران و عربستان گفت: "ایران و عربستان دو ظرفیت مهم در منطقه و جهان اسلام هستند که در کنار سایر کشورها می‌توانند گام‌های بلندی بردارند و نقطه‌ تاریکی برای آینده‌ روابط ایران و عربستان وجود ندارد. باید در یک دور جدید این ظرفیت‌ها را از قوه به فعل درآوریم. "

این تاکید از سوی ایران نشانه اهمیت برقراری عادی روابط میان دو کشور و ضرورت استمرار این تعامل است اما در مقابل این اهمیت و ضرورت شاهدیم که هیچ یک از دو طرف اعتماد کاملی به بازی طرف مقابل در تحولات منطقه ای ندارد.

عربستان بارها از طریق برخوردهای نامناسب با زائران ایرانی تلاش کرده نارضایتی حاکم بر روابط تهران و ریاض را نشان دهد و تهران را مجبور به بازبینی روابط کند اما تهران چند بار در مقابل این اقدام سکوت کرد و حالا با تعلیق حج عمره عکس العمل نشان داده است.

سالانه ۸۲۰ هزار نفر براى انجام این مراسم به عربستان اعزام مى‌شوند و این رفت و آمد وسیع ماین دو کشور در کنار بسیاری دیگر از زمینه‌ها می‌تواند در تحکیم روابط ایران و عربستان در منطقه موثر باشد اما دیدگاه‌های متفاوت دو کشور نسبت به بازی طرف مقابل در مناسبات منطقه‌ای فضای تیره‌ای را بر روابط آنها حاکم ساخته و تهران در پنج سال گذشته حتی از دست آوردهای دوره تنش زدایی میان خود و اعراب در تعامل با ریاض دور شده است.

در همین فضا شاهدیم که عربستان طی پنج سال گذشته در کنار بسیاری دیگر از کشورهای عرب منطقه نسبت به نقش ایران در مناسبات جهان عرب ابراز نگرانی کرده و بر تهدیداتی که برنامه هسته‌ای ایران برای کشورهای منطقه ایجاد خواهد کرد، تاکید دارد.

این در حالی است که تهران تلاش دارد روابط خود با اعراب را بهبود بخشیده و حتی در سطح شورای همکاری خلیج فارس به توسعه روابط خود با کشورهای حوزه خلیج فارس که عربستان بزرگترین و با اهمیت‌ترین آنهاست، اقدام کند.

این تلاش یک سویه تهران در مقابل نگاه منفی عربستان و برخی کشورهای عربی به اهداف ایران در خاورمیانه و خلیج فارس بی نتیجه خواهد بود مگر آن که دو طرف برای نزدیک ساختن دیدگاه‌هایشان بر اساس تاکید بر نقاط مشترک، فعالیت کنند.