مالکی، ناخدای حاذق کشتی طوفان زده عراق

ديپلماسى ايرانى: باید اعتراف کرد که مالکی سیاستمداری زیرک و با حوصله در صحنه به هم ریخته پازل سیاسی عراق است که سرانجام توانست ثابت کند کسی به اندازه او زبان گروه های سیاسی را نمی‌شناسد.

ملک فیصل اول، پسر شریف مکه و نخستین پادشاه عراق، زمانی که در سال 1933 بر تخت پادشاهی عراق نشست، عراق را این گونه توصیف کرد: هنوز واژه‌ای به نام ملت در عراق شکل نگرفته و اقوام و ملیت های ساکن در آن بدون درک واژه میهن، منافع قومی خود را ورای منافع ملی می‌دانند و برقراری همبستگی میان گروه های موجود در این سرزمین امری بس دشوار است.

هر چند عراق امروز با عراق دوران فیصل قابل قیاس نیست، اما طولانی شدن روند شکل‌گیری دولت پس از انتخابات مارس 2010 و صف بندی گروه های قومی و مذهبی علیه یکدیگر و اتکای هر گروه به هم پیمانان خارجی ثابت کرد که جامعه تقسیم شده عراق تا دستیابی به هویتی واحد به نام ملت کماکان فاصله زیادی دارد. تعیین نخست‌وزیر 9 ماه به درازا کشید و عراقی‌ها در این زمینه در سطح بین‌المللی رکورد دار چانه‌زنی‌های  پسا انتخاباتی شدند. با این وجود نوری مالکی نخست وزیر برآمده از این ماراتن 9 ماهه، توانست در کمتر از فرصت قانونی یک ماهه دولت را تشکیل و برای همه وزرای معرفی شده، از مجلس رأی اعتماد بگیرد. امری که شگفتی ناظران اوضاع عراق را برانگیخت.

 پیام تبریک آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها و برخی از کشورهای منطقه به مالکی نیز حکایت از موفقیت وی در راضی کردن جامعه بین المللی داشت. باراک اوباما،  با تبریک به پارلمان و ملت عراق، رأی اعتماد پارلمان به دولت جدید عراق را بیان علنی مخالفت با تلاش‌های افراد تندرو با هدف ایجاد اختلافات مذهبی در عراق توصیف کرد. دبیرکل سازمان ملل  نیز به عراقی‌ها به خاطر تلاش‌های گسترده‌شان برای تشکیل دولت جدید و فراگیر تبریک گفت.

  رأی اعتماد فوری پارلمان به کابینه مالکی خود نقطه عطفی در بن‌بست حاکم بر عراق بود. شاید این انتظار می‌رفت که پارلمان باز هم بر سر وزاری پیشنهادی و سهم‌خواهی احزاب به بن‌بست دیگری برخورد کند.

علاوی که زمانی شمشیر را از رو برای مالکی بسته بود، پس از رأی اعتماد پارلمان اعلام کرد: فهرست العراقیه حمایت کامل خود را از دولت اعلام می‌کند و با آن همکاری خواهد کرد. وی خاطر نشان کرد: باید تمام صفحات گذشته را ببندیم و در مرحله‌ کنونی همانند ید واحده، واحد عمل کنیم و عراق را به جایگاه اصلی خود در منطقه و جهان برسانیم و باید روابط عراق با جهان عرب و اسلام بهبود یابد.

مالکی  که خط قرمز همه گروه های عراقی ( به جز اکراد) برای تصدی پست نخست وزیری بود، پس از 9 ماه مقاومت در برابر ادعای نخست وزیری علاوی و کاندیداهای ائتلاف ملی، سرانجام مجددا بر کرسی ریاست دولت عراق تکیه زد و با تشکیل سریع کابینه و راضی کردن همه احزاب توانست به بازیگران داخلی و خارجی  که زمانی شانس وی را برای نخست وزیری کمتر از سایرین می دانستند، ثابت کند که کسی به اندازه او معادله سیاسی و قواعد بازی قدرت در عراق را نمی‌شناسد. او سه پست کلیدی وزارت دفاع، وزارت کشور و وزارت امنیت ملی را در برزخ نگاه داشته تا بتواند در مهلت قانونی دولت را بدون نزاع بر سر این سه وزارتخانه حساس تشکیل دهد. نخست‌وزیر قانونی با پشتوانه رای اعتماد مجلس یقینأ بهتر می‌تواند چانه زنی‌های مربوط به این سه پست را هدایت کند.

در حالی که اگر تشکیل کابینه به خاطر این سه پست به تعویق می افتاد، در پایان مهلت قانونی رئیس جمهور می‌بایست فرد دیگری را مامور تشکیل کابینه می‌کرد. تکلیف سه پست کلیدی حساس دیگر یعنی وزارت خارجه، وزارت اقتصاد و وزارت نفت بدین ترتیب مشخص شد که وزارت خارجه همچنان در اختیار اکراد باقی ماند وزارت نفت به شیعیان و وزارت اقتصاد به العراقیه تعلق گرفت.  باید اعتراف کرد که مالکی سیاستمداری زیرک و با حوصله در صحنه بهم ریخته پازل سیاسی عراق است. اما او در هدایت کشتی طوفانزده عراق به سمت ساحل نجات راه درازی را در پیش دارد. سکان این کشتی در دست اوست اما باید به کدام سمت برود تا همه سرنشینان این کشتی راضی باشند و با اقدامات تخریبی خود کشتی را به گل ننشانند. قطب نمای این کشتی کدام سو را نشان می‌دهد؟ آمریکا ؟عربستان؟ جهان عرب؟جهان اسلام ؟ ایران؟

جالب است که هیچ کس در این کشتی بیش از خود مالکی دغدغه اسقلال ندارد و قطب نمای هر گروه و دسته از مسافران جهت متفاوتی را نشان می‌دهد و جدای از جهت گیری سیاست خارجی به نظر می‌رسد مشکل اصلی مالکی این است که برای ایجاد یک کشور مستقل و با هویت باید بین ایده انگلیسی دولت- کشور یا ایده امریکایی دولت- ملت یکی را انتخاب کند.

به رغم اینکه ایده انگلیسی دولت – کشور در خاورمیانه پس ازجنگ جهانی اول با چالش های متعددی روبه رو شده کماکان بافت اصلی ساختار سیاسی کشورهای عربی خاورمیانه بر تار و پود ایده انگلیسی دولت- کشور تنیده شده است. 

نویسنده: زهرا خدایی