عراق دروازه دوستی ایران و اعراب

دیپلماسی ایرانی: عمرو موسی دبیر کل اتحادیه عرب، هفته پیش برای یک دیدار رسمی ‌از عراق وارد بغداد شد و در این دیدار رئیس جمهور عراق ضمن خیر مقدم به دبیر کل اتحادیه عرب، خواستار کمک اتحادیه و همکاری سایر کشورهای عربی برای برگزاری اجلاس سران عرب در بغداد شد. به دلیل کمرنگ بودن روابط عراق با برخی از کشورهای عربی سوال مهم این است که اگر این اجلاس در بغداد برگزار شود کشورهای عربی تا چه اندازه می‌توان به حضور کشورهای عضو این اتحادیه امیدوار باشند.

گفتاری از محمد فرازمند، سفیر اسبق ایران در بحرین و کارشناس مسائل عربی، برای دیپلماسی ایرانی:

سفر عمرموسی به بغداد برای برگزاری اجلاس اتحادیه عرب در عراق

آقای عمرموسی سفری را به عراق داشت و در این سفر با اکثر مقامات سیاسی، گروه‌های عراقی و با برخی از رهبران مذهبی در نجف هم دیدارهایی داشت. قرار است عمر موسی پس از بازگشت از این سفر گزارشی را برای سران کشورهای عربی تهیه و شرایط عراق را برای برگزاری اجلاس سران اتحادیه عرب تشریح کند.

از مصاحبه‌های آقای عمرموسی در عراق چنین برمی‌آید که ارزیابی ایشان نسبت به آمادگی شرایط بغداد برای برگزاری اجلاس در ماه مارس مثبت بوده و دبیرکل اتحادیه عرب سران کشورهای عضو را ترغیب خواهد کرد تا در این اجلاس در ماه مارس شرکت کنند.

اهمیت برگزاری اجلاس اتحادیه عرب در بغداد در شرایط کنونی در این نکته نهفته است که برای نخستین بار گردهمایی بزرگ سران کشورهای عربی پس از سقوط صدام در عراق برگزار می‌شود. باید این نکته را در نظر داشته باشیم که اعراب از اوایل دهه نود یعنی از سال 1991 که عراق کویت را اشغال کرد روابط شکننده‌ای با این کشور داشتند، بنابراین می‌توان گفت که این نخستین گردهمایی اعراب پس از دهه نود در بغداد است.

نکته مهم دیگر درباره اهمیت این اجلاس این است که از سال 2003 که رژیم صدام سرنگون شد و دولت‌های مختلفی در چارچوب تحولات سیاسی جدید این کشور روی کار آمدند، کشورهای عربی نسبت به این تحولات سیاسی روی خوشی نشان نداده بودند و در وضعیت جدایی و قهر نسبت به ساختار سیاسی جدید این کشور به سر می‌بردند. اما امروز به نظر می‌رسد اعراب تصمیم گرفتند که مجددا روابط خود را با عراق از سربگیرند و حضور عراق جدید را در جمع کشورهای عربی به عنوان یک کشور مهم و تاثیرگذار بپذیرند.

برخی از کشورهای عربی همانند عربستان هنوز روابط خود را با عراق عادی نساخته اند و درجریان انتخابات سال 2010 تلاش زیادی کردند برای اینکه بر روند سیاسی در عراق تاثیر بگذارند و کسی را که مورد نظر آنها بود به مسند نخست‌وزیری برسانند اما خواسته این کشورها مطابق با شرایط‌ و واقعیت‌های عراق نبود و آقای مالکی که سعودی‌ها نظر مثبتی به او نداشتند براساس استحقاقات قانونی و انتخاباتی نخست‌وزیر عراق شد.

به نظر می‌رسد که کشورهای عربی باید بپذیرند که برخی از خواسته‌های آنها در تحولات سیاسی عراق مطابق با شرایط سیاسی و خواست مردم عراق نبوده و با دولتی که برخاسته از اراده مردم عراق است روابط خود را سر بگیرند.

برخی از کشورهای مهم عربی همچون مصر و سوریه این واقعیت را پذیرفته‌اند. به ویژه مصر نخستین کشوری بود که بعد از استقرار دولت آمالکی وزیر خارجه خود را راهی بغداد کرد. و این نشان دهنده آن است که آنها واقعیت‌های صحنه سیاسی عراق را قبول کرده اند. آقای ابوالغیط وزیر امور خارجه مصر نخستین وزیرخارجه‌ای بود که به بغداد سفر کرد و به دولت آقای مالکی تبریک گفت و در همان سفر بود که توافق‌های گسترده‌ای را برای از سرگیری روابط دو جانبه با عراق انجام دادند.

ضمن اینکه باید اضافه کرد که در برخی از اسناد ویکی لیکس چند سند حائز اهمیت درباره روابط کشورهای عربی وجود داشت. از جمله سندی در مورد ملاقات مبارک با یک عضو کنگره امریکاست و سند دیگری که متضمن صورت جلسه ملاقات آقای پترائوس با یک مقام امنیتی مصری است. در این اسناد مصری‌ها پیش از انتخاب آقای مالکی به عنوان نخست وزیر اظهار می‌کنند آقای مالکی گزینه قابل قبولی برای نخست وزیری عراق است و مصر تلاش می‌کند که روابط عراق را با کشورهای عربی سامان دهد. همچنین در این اسناد اشاره شده بود که مصری‌ها برای اینکه روابط عربستان و عراق هم به وضعیت عادی برگردد تلاش خود را خواهند کرد.

 این اسناد و تحولات بعدی که شاهد آن بودیم همچون سفر با شتاب وزیر امور خارجه مصر به بغداد و اشتیاق اتحادیه عرب برای برگزاری اجلاس سران در عراق نشان دهنده تحولی اساسی در جهان عرب برای بازگرداندن عراق به جمع اعراب است. بنابراین مصر و اتحادیه عرب که دبیرکل آن که شخصیتی مصری است در حال حاضر تلاش دارند که روابط عربی عراق را بازسازی کنند.

کمرنگ شدن روابط عراق با کشورهای عربی و نزدیکی به ایران و ترکیه

عراق همسایگان مختلفی دارد، کشورهای عربی و دو کشور مهم غیر عربی ایران و ترکیه از این قبیلند.

عراق نیز مانند هر کشور دیگری در روابط خارجی الزامات و منافع خاصی را دنبال می‌کند و به دنبال تنوع در سیاست خارجی خود است. عراق کشور مهمی‌ در جهان عرب و در دنیای اسلام است و داشتن روابط متنوع با کشورهای عربی و غیرعربی همسایه امری طبیعی است.

عدم وجود رابطه عادی با کشورهای عربی نقصی در سیاست خارجی و در جایگاه منطقه‌ای عراق بود که باید ترمیم شود. نباید روابط عربی عراق را به پای منافع ایران و ترکیه گذاشت و برعکس. ترکیه و ایران کماکان به عنوان دو همسایه بزرگ و مهم عراق روابط خود را حتما با دولت عراق گسترش خواهند داد و دولت عراق نیز در صدر سیاست خارجی خودش به روابط ایران و ترکیه نگاه خواهد کرد. در حقیقت ضلع سوم این مثلث که روابط عربی عراق بوده در حال ترمیم است و به نظر می‌رسد که در فضای همکاری منطقه‌ای می‌توان به جای اینکه به شکل رقابتی به روابط ایران عراق و روابط کشورهای عربی با عراق نگاه کرد به شکل ایجابی و براساس دیدگاه برد-برد به ترمیم روابط منطقه ای عراق نگریست.

باید توجه داشت که زمینه سازی برای استقرار یک نظام امنیت منطقه ای بومی‌ و دسته جمعی نیازمند مشارکت همه کشورهای منطقه ای و از جمله عراق است. این مهم در صورتی محقق خواهد شد که عراق روابط خود را با همه کشورهای منطقه بازسازی کند. همچنین دولت کنونی عراق می‌تواند حلقه وصل کشورهای عربی و ایران نیز باشد. الگوی روابط ایران و عراق می‌تواند به الگوی روابط ایرانی و عربی تبدیل شود. لذا نه تنها نباید نسبت به ترمیم روابط عربی عراق حساسیت نشان داد بلکه باید از این روابط حمایت نیز کرد. به اعراب نیز باید گوشزد کرد که دیدگاه سنتی نسبت به عراق را تغییر دهند. فراموش نکنیم که صدام، عراق را جبهه مقدم اعراب در قبال ایران می‌دانست. اکنون فرصتی تاریخی فراهم شده است که عراق به دروازه دوستی ایران و اعراب تبدیل شود. حضور ایران و ترکیه به‌عنوان اعضای ناظر در اجلاس آتی در بغداد می‌تواند این پیام را برای مردم منطقه داشته باشد.