نقش مثلث پاریس – آتن – آنکارا در ژئوپلیتیک شرق مدیترانه

دیپلماسی ایرانی: دریای مدیترانه به یکی از مهم‌ترین مناطق حساس ژئوپلیتیک جهان تبدیل شده است. یونان باید به سیاست تهاجمی و تجدیدنظرطلبانه «ترکیه جدید» رجب طیب اردوغان واکنشی سریع نشان دهد. آنکارا با اتخاذ دکترین «وطن آبی» به دنبال گسترش نفوذ خود در گستره‌ خاورمیانه (به‌ویژه عراق و سوریه) تا شرق مدیترانه و مدیترانه مرکزی است. رویکرد هژمونیک ترکیه در یک خلأ راهبردی نمود یافته که از نگرش تردیدآمیز آمریکا در دوره ریاست جمهوری ترامپ و ناتوانی مداوم اتحادیه اروپا در ارائه یک سیاست راهبردی مستقل برای پیشبرد اهداف مشترک در امور خارجی و دفاعی سرچشمه گرفته است.

دیدگاه آنکارا ترکیه را به رویارویی با پاریس کشانده است، چراکه فرانسه از زمان دوره استعماری، دریای مدیترانه و فراتر از آن، آفریقا و خاورمیانه را حوزه نفوذ واحدی قلمداد می‌کند. همچنین، فرانسه و ترکیه به خاطر مناقشات شخصی بین امانوئل مکرون و اردوغان بر سر نقش اسلام در حوزه سیاسی و اجتماعی نیز اختلاف دارند. در طرف دیگر، آتن در تلاش برای ایجاد توازن در برابر آنکارا، همکاری نزدیکی با پاریس بر اساس دیدگاه‌ها و منافع مشترک شکل داده است. با این ‌حال، آتن نباید خود را «اقمار ژئوپلیتیکی» پاریس در منطقه نشان دهد بلکه باید یک راهبرد دفاعی و دیپلماتیکی منسجم اتخاذ کند.

در بعد دیپلماتیکی، آتن به یک ائتلاف سیاسی با شرکای منطقه‌ای (اسرائیل، مصر، قبرس، امارات) و پیشبرد سیاست فعال مدیترانه‌ای در بستر راهبرد مستقل نوظهور اروپا نیازمند است. در بعد دفاعی، یونان باید از موقعیت جغرافیایی خود برای نوسازی زیرساخت‌های دفاعی بهره‌برداری کند و به «راه‌حل هوشمندانه» برای تقویت بازدارندگی خود بپردازد.

دیدگاه پاریس

سیاست مدیترانه‌ای پاریس بر واقع‌گرایی و منافع ملی استوار است. فرانسه خود را قدرت طراز اول با امتیازات متعدد در این منطقه قلمداد می‌کند. فرانسه تنها کشور مدیترانه دارای عضویت دائم در شورای امنیت سازمان ملل است و در میان همه کشورهای این منطقه از قدرتمندترین نیروی نظامی برخوردار است. در حال حاضر، سه موضوع اصلی در دیدگاه راهبردی فرانسه در مدیترانه حائز اهمیت است که عبارتند از پناه‌جویان، انرژی و ترکیه. این سه حوزه مسائل با سه حوزه جغرافیایی در مدیترانه، یعنی لیبی و آفریقا، شرق مدیترانه و شاخ آفریقا، همبستگی دارند. برای مقابله با هدف آنکارا در تحمیل نظم جدید در شرق مدیترانه، مکرون تشکیل «گروه مدیترانه» را ضروری می‌داند. همچنین، فرانسه ظاهراً به دنبال پیشبرد سیاست خارجی متحد اتحادیه اروپا بر اساس «استقلال راهبردی» است.

دیدگاه آنکارا

سیاست تهاجمی و تجدیدنظرطلبانه اردوغان در شرق مدیترانه از چند عامل همگرا ناشی می‌شود که عبارتند از تحقق اهداف جاه‌طلبانه، نظیر ظهور ترکیه به‌عنوان قدرت مسلم در خاورمیانه، کاهش وابستگی ترکیه به انرژی و رشد صنعت دفاعی ترکیه برای کاهش وابستگی به خرید از کشوری ثالث.

برخی تحلیلگران معتقدند که ورود کشتی‌های اکتشافی ترکیه به شرق مدیترانه انگیزه‌های اقتصادی دارد. از سال 2010، آنکارا راهبرد پایداری برای گسترش نفوذ سیاسی، اقتصادی و نظامی خود در آفریقا اتخاذ کرده که موجب دردسر فرانسه، مصر و امارات شده است. تحولات سیاسی و نظامی در لیبی فرصتی در اختیار ترکیه و ایتالیا قرار داد تا همکاری اقتصادی خود در تونس، مالت و دیگر کشورهای شمال آفریقا را گسترش داده و شبکه مواصلاتی وسیعی در منطقه آفریقا – مدیترانه ایجاد کنند.

دیدگاه آتن

بن‌بست جاری با ترکیه در شرق مدیترانه و گرایش‌های نو امپریالیستی آنکارا از دو لحاظ برای آتن معضل دشواری ایجاد کرده است. از یک‌ طرف یونان باید آمادگی نظامی خود در برابر رقیب دیرینه یعنی ترکیه را حفظ کند و از طرف دیگر به توسعه اقتصادی و رونق سرمایه‌گذاری علیرغم رکود اقتصادی ناشی از همه‌گیری کووید-19 ادامه دهد.

امروزه ماهیت رقابت یونان – ترکیه در مقایسه با گذشته تغییر کرده است. آتن نیازمند تجهیزات نظامی پیشرفته و بهینه‌ای است. یونان در این منطقه بسیار عقب‌مانده و بحران‌های اخیر هم مزید بر علت شده در حالی ‌که ترکیه صنعت دفاعی داخلی قدرتمندی ایجاد کرده است.

مسیر پیش رو

اختلافات ترکیه و یونان تازگی نداشته و به این زودی هم برطرف نخواهد شد. همین امر در مورد رقابت جاری ترکیه-فرانسه برای نفوذ و سلطه بر دریای مدیترانه و شمال آفریقا نیز صدق می‌کند. طی چند سال گذشته، نظم منطقه‌ای و بین‌المللی به‌طور چشمگیری تغییر کرده و هر سه کشور این مثلث با مخاطرات بزرگی مواجه شده‌اند. با این ‌حال، راهبرد مدیترانه‌ای یونان بر سه ستون استوار است. نخست، یونان باید از مزیت جغرافیایی خود به نفع خویش بهره‌برداری کند. دوم، یونان باید در برنامه نوسازی نیروی دریایی هوشمند سرمایه‌گذاری و صنعت کشتی‌سازی خود را احیا کند. سوم، آتن باید به سرمایه‌گذاری در فن‌آوری‌های حساس و جنگ‌افزار سایبری بپردازد.

مسلماً آمریکا از این منطقه خارج نشده اما ظاهراً در حل مشکلات نوظهور و بازدارندگی در برابر آن‌ها به‌طور فزاینده‌ای تردید نشان داده و خلأ به وجود آمده، ترکیه را به گسترش نفوذ از طریق دکترین «وطن آبی» تحریک کرده؛ بنابراین، فرانسه تنها وزنه مقابل ترکیه در این منطقه بوده و دارای منافع حیاتی در منطقه شرق مدیترانه و آفریقاست. آتن هم در میان رقابت راهبردی بین پاریس و آنکارا قرارگرفته است. یونان باید به‌سرعت به بررسی راهبرد خویش در برابر ترکیه و نوسازی قدرت دفاعی خویش و تشکیل شبکه همکاری راهبردی منسجم با کشورهایی بپردازد که نگرانی‌ها و منافع مشترکی دارند./یوروآتلانتیک

منبع: بنیاد سیاست خارجی و اروپایی هلنیک/تحریریه دیپلماسی ایرانی