تهرانی ها بیشتر از شهرستانی ها در خطر فقیر شدن هستند

نویسنده: جواد صالحی اصفهانی

دیپلماسی ایرانی: هدف از تحریم های شدید علیه ایران ایجاد فشار بر رهبران این کشور از طریق دشوار کردن زندگی برای شهروندان آن است. این تحریم ها تاکنون در ایجاد بحران اقتصادی و آسیب رساندن به رفاه ایرانی های عادی موفق عمل کرده اند. در این مقاله به تاثیر تحریم ها از سال 2010 بر مصرف خانوار و اشتغال پرداخته شده و طبق نتایج آن، در حالی که درآمد و مصرف خانوار متحمل به شدت آسیب دیده، اما وضعیت اشتغال انعطاف بیشتری داشته است.

ی: صحت آنالیز سقوط در ورطه فقر

به افزایش کلی نرخ فقر در ایران در سال های اخیر و به ویژه وضعیت اسفناک روستایی ها اشاره شد، اما فقر محدود به مناطق روستایی نیست و تعداد فقرا در شهرها به اندازه مناطق روستایی است. اگر فقر صرفا یک مساله جغرافیایی نباشد، سوال این است که چه ویژگی های دیگری به غیر از محل زندگی افراد، آنها را در برابر فقیر شدن آسیب پذیرتر می کند. در این مقاله برای پاسخ به این سوال از پنل خانوارها در سال های 2018-2019 برای برآورد احتمال فقیر شدن یک فرد (فردی که در سال 2018 بالای خط فقر و در سال 2019 زیر آن بوده) به عنوان تابعی از موقعیت (روستا، شهرستان و استان) و خصوصیات خانوار مانند سن، جنسیت و تحصیلات سرپرست خانوار، اندازه خانوار و سرانه هزینه ها استفاده کرده است. یک تابع ساده برای احتمال فقیر بودن در سال 2019 مشروط به فقیر نبودن در سال 2018 بوده است. نتایج این بررسی ها که در جدول 6 آمده، بینش های مختلفی را ارائه می دهد.

شاید مهم ترین نکته این است که در سال های 2018-2019 مشروط به ویژگی های خانوار، ساکنان شهری بیش از ساکنان روستاها دچار فقر شده اند؛ مساله ای مهم که باید مورد توجه سازمان های بهزیستی ایران قرار بگیرد. این اتفاق منافاتی با آنچه در نمودار 3 مشاهده شد مبنی بر اینکه ساکنان روستاها به طور متوسط در سال های اخیر بیشتر در معرض خطر فقر بوده اند، ندارد. تفاوت را می توان با تفاوت ها در خصوصیات افراد در مناطق روستایی و شهری توضیح داد. در تجزیه و تحلیل تابع، چندین مورد از این ویژگی ها ثابت نگه داشته می شوند و آنچه مورد مقایسه قرار می گیرد، زندگی فردی در یک خانوار با متوسط سطح درآمد، تحصیلات سرپرست و غیره در یک منطقه شهری با شخصی با همان مشخصات در یک منطقه روستایی است. این احتمالات که امکان برآورد آنها از ضرایب گزارش شده در جدول 6 وجود دارد، نشان می دهند که با فرض ثابت و مشابه بودن شاخصه های خانوار، در سال 2019 یک فرد شهری دو و نیم برابر بیشتر از یک فرد روستایی (4.1 درصد در مقابل 1.6 درصد) با احتمال فقیر شدن مواجه بوده است.

خانواده های زنان سرپرست خانوار 37 بیشتر در خطر فقیر شدن بوده اند (در سال 2019، حدود 8 درصد از افراد در چنین خانه هایی زندگی می کرده اند). همچنین می توان اینطور پیش بینی کرد که بیمه درمانی 35 درصد این خطر را کاهش داده است. همچنین می توان اینطور پیش بینی کرد که آموزش یک عامل تعیین کننده در شرایط بوده است: کسانی که در خانوارهایی زندگی می کنند که سرپرستان آنها تحصیلاتی بیش از دیپلم داشته اند، کمتر از 0.1 درصد در معرض خطر فقیر شدن بوده اند؛ در حالی که در خانواده هایی که سرپرستان آنها بی سواد بوده اند، این خطر 7.2 درصد است (حدود 15 درصد از افراد در چنین خانه هایی زندگی می کنند). کسانی که در خانوارهای بزرگ تر زندگی می کنند بیشتر در معرض خطر فقیر شدن هستند، اما با افزایش سن سرپرست خانوار این خطر کاهش می یابد. زندگی در خانه های تحت سرپرستی افراد مسن احتمال فقیر شدن را کاهش می دهد. پیرترین گروه (بالای 60 سال) با کمترین خطر فقیر شدن (احتمال 2.3 درصد) و جوان ترین گروه سنی (15 تا 29 سال) با بیشترین خطر (12 درصد) مواجه بوده اند.

ضرایب برآورد شده برای استان نشان می دهد که اثرات موقعیت مکانی در احتمال فقر فراتر از تقسیم بندی روستایی/شهری است. برای نمونه، در صورت مساوی بودن همه دیگر شاخصه ها، یک ساکن تهران که پیشرفته ترین استان در ایران است، در برابر یک ساکن سیستان و بلوچستان که محروم ترین استان ایران قلمداد می شود، سه برابر بیشتر با خطر سقوط به ورطه فقر مواجه بوده است. دلیلش می تواند این باشد که برخلاف تهران، در سیستان و بلوچستان ویژگی هایی که فرد را فقیر می کند همان هایی است که تعیین کننده سقوط در ورطه فقر است. یعنی، افراد غیر فقیر در سیستان و بلوچستان کمتر از تهران در خطر سقوط به زیر خط فقر هستند. درسی که می توان گرفت این است که با وجود پایین بودن نرخ فقر در مناطق مرفه تر مانند تهران، اما ساکنان این استان ها بیشتر در خطر فقیر شدن هستند. به زبان ساده تر، محل اقامت یک عامل مناسب برای پیش بینی درست آسیب پذیری در برابر بحران اقتصادی نیست. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: دانشکده مطالعات پیشرفته بین الملل دانشگاه جان هاپکینز / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34