اختلافاتی که نمی توان نادیده گرفت

آیا کشورهای تُرک، متحد می شوند؟

۱۳ آذر ۱۴۰۰ | ۱۶:۳۱ کد : ۲۰۰۸۰۸۴ آسیا و آفریقا نگاه ایرانی
محسن پاک آیین در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی می نویسد: تُرکیه سعی دارد بطور نانوشته، رهبری و هدایت کشورهای تُرک  را به عهده گرفته و شعار«شش کشور، یک ملت» را عملی سازد. اردوغان که معمولا در دیدار با مقامات آذربایجان، از شعار «دوکشور و یک ملت» استفاده می کرد، سال  گذشته، در جریان هفتمین اجلاس سازمان کشورهای تُرک در باکو، برای اولین بار شعار «شش کشور، یک ملت» را مطرح نمود. سران کشورهای تُرک از این پیشنهاد تُرکیه استقبال نکردند. اگرچه تُرکیه سعی دارد در تبلیغات خود بر وجود اتحاد در سازمان کشورهای تُرک تاکید کند اما به دلایلی نمی تواند اختلافات بنیادی را در میان اعضای این سازمان نادیده بگیرد.
آیا کشورهای تُرک، متحد می شوند؟

نویسنده: محسن پاک آیین، سفیر اسبق ایران در جمهوری آذربایجان

دیپلماسی ایرانی: سازمان کشورهای تُرک که قبلا شورای همکاری کشورهای تُرک زبان، نامیده می شد، شامل آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تُرکیه و ازبکستان است. مجارستان و تُرکمنستان نیز به عنوان ناظر، در این گروه حضور دارند. تُرکمنستان، عضو این سازمان نیست و اردوغان بسیارعلاقه مند است که تُرکمنستان نیز به آن بپیوندد.

تُرکیه سعی دارد بطور نانوشته، رهبری و هدایت کشورهای تُرک را به عهده گرفته و شعار«شش کشور، یک ملت» را عملی سازد. اردوغان که معمولا در دیدار با مقامات آذربایجان، از شعار «دوکشور و یک ملت» استفاده می کرد، سال  گذشته، در جریان هفتمین اجلاس سازمان کشورهای تُرک در باکو، برای اولین بار شعار «شش کشور، یک ملت» را مطرح نمود. سران کشورهای تُرک از این پیشنهاد تُرکیه استقبال نکردند. اگرچه تُرکیه سعی دارد در تبلیغات خود بر وجود اتحاد در سازمان کشورهای تُرک تاکید کند اما به دلایل زیر نمی توان اختلافات بنیادی را در میان اعضای این سازمان نادیده گرفت. در این رابطه موارد زیر قابل توجه است:

1- بعد از فروپاشی شوروی، کشورهای استقلال یافته در آسیای مرکزی و قفقاز نسبت به حاکمیت ملی خود متعصب بوده و علاقمند نیستند برادر بزرگ دیگری را جایگزین شوروی کنند. واکنش های این کشورها در مقاطع مختلف نشان داده است که تُرکیه نمی تواند به عنوان برادر بزرگ کشورهای تُرک زبان پذیرفته شود. برای مثال اردوغان بعد از کودتای 2016 ، عوامل فتح الله گولن را عامل کودتا دانست و از کشورهای تُرک زبان خواست تا مدارس مرتبط با فعالیت گولن را تعطیل کنند. مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه تُرکیه از جایگاه برادر بزرگتر به کشورهای آسیای مرکزی اولتیماتوم داد و برای تعطیل کردن مدارس گولن، ضرب الاجل تعیین کرد. اما قزاقستان و قرقیزستان نسبت به رفتار غیرمتعارف تُرکیه عکس العمل نشان دادند و در مهمترین واکنش، وزارت خارجه قرقیزستان اعلام کرد که: «درست نیست که وزیر خارجه یک کشور با زبان اولتیماتوم و شانتاژ از یک کشور دیگر چیزی درخواست کند.» قرقیزستان همچنین به همین دلیل، برگزاری ششمین نشست سازمان کشورهای تُرک که قرار بود در سال 2016 برگزار شود را به مدت دو سال به تعویق انداخت.

2- در سال ۱۹۷۴ تُرکیه به منطقه شمالی قبرس که تُرک زبان هستند، حمله کرد و پس از اشغال آن و استقرار نیروی های نظامی، خواهان استقلال این منطقه از جمهوری قبرس شد. اما سازمان ملل متحد و کشورهای دیگر غیر از تُرکیه، استقلال این بخش را به رسمیت نشناختند. آنکارا تلاش زیادی کرد تا حداقل اعضای سازمان کشورهای تُرک، استقلال قبرس شمالی را به عنوان یک سرزمین تُرک بپذیرند اما کشورهای تُرک، حتی جمهوری آذربایجان که روابط مستحکمی با آنکار دارد، تقاضای تُرکیه را اجابت نکردند. در اجلاس اخیر سازمان همکاری اقتصادی(اکو) نیز اردوغان توقع داشت که کشورهای عضو این سازمان، استقلال بخش تُرک‌نشین قبرس را به رسمیت بشناسند اما هیچ یک از اعضای اکو حتی تُرک زبانان از این پیشنهاد حمایت نکردند.

3- زبان رسمی تُرکیه، تُرکی استانبولی است اما رابطه این زبان با زبان های قزاقی، ازبکی، تُرکمنی، آذربایجانی و قرقیزی کاملا نامانوس است. در میان کشور های تُرک زبان در آسیای مرکزی و قفقاز، زبان روسی دارای جایگاهی بالاتر از زبان تُرکی است و در اجلاس های سران کشورهای تُرک، سخنرانی به زبان روسی بر دیگر زبانها، غلبه دارد. در عین حال یادگیری زبان روسی برای کار کردن در کشورهایی که بعد از فروپاشی شوروی، مستقل شدند، داری کاربرد ویژه است. یادگرفتن زبان تُرکی استانبولی نیز برای مردم کشورهای تُرک، دشوار است و انگیزه ای جدی برای آن وجود ندارد. به عبارت دیگر، زبان تُرکی به دلیل تفاوت در گویش، نمی تواند عامل وحدت کشورهای تُرک باشد.

4- پیوستگی جغرافیایی، یکی دیگر از مشکلات مهم در سازمان کشورهای تُرک است. از چهار کشور عضو این سازمان، سه کشور در منطه آسیای مرکزی قرار دارند (ازبکستان،قزاقستان و قرقیزستان) ، تُرکیه در آسیای صغیر و جمهوری آذربایجان در قفقاز واقع شده است.

5- اختلافات دوجانبه برخی از کشورهای سازمان تُرک با یکدیگر نیز یکی از موانع اتحاد این کشورهاست. به عنوان مثال، روابط تنش آلودِ ازبکستان با قرقیزستان، قزاقستان با قرقیزستان، ازبکستان با تُرکمنستان، نوعی واگرایی نسبت به یکدیگر برای این کشورها، ایجاد کرده است. ازبکستان که از مسیر تُرکمنستان به ایران متصل می شود معمولا از سختگیری های ترانزیتی تُرکمنستان ناخرسند بوده و روابط متقابل تاشکند و بیشکک  هم به دلیل اختلافات آبی و مرزی با پیچیدگی مواجه بوده است.

6- حمایت تُرکیه از گروه های تروریستی تکفیری در آسیای مرکزی هم یکی از موارد عدم اعتماد به تُرکیه است. تُرکیه و ازبکستان به دلیل حمایت تُرکیه از حزب التحریر ازبکستان و پناه دادن به آنها؛ مدت‌های طولانی روابط سردی را تجربه کردند و اسلام کریم اف تا زمان مرگ خود، مخالف پیوستن به سازمان کشورهای تُرک بود. قرقیزستان نیز موضع مشابهی دارد و حمایت تُرکیه از مخالفان اسلامگرای اهل سنت خود را برنمی تابد. تُرکیه در دوران ظهور داعش در سوریه، بطور غیرمستقیم، جوانان اهل سنت جمهور آذربایجان را تشویق به همراهی با داعش می کرد و پس از آموزش، در خاک خود، آنان را به سوریه گسیل می داشت. به همین دلیل جمهوری آذربایجان، مدتها مسجد بزرگ تُرکها در باکو را تعطیل کرد و مانع حضور مبلغین تُرکیه در شهرهای سنی نشین زاگالاتا، گاخ و شکی شد. چین و روسیه نیز نسبت به فعالیت مبلغین تُرک در مناطق مسلمان نشین خود بسیار حساس هستند. بخصوص اینکه نارضایتی مقامات تُرکیه از فشار چین بر مسلمانان؛ موجب شد که در سال 2015 گردهمائی های ضد چینی با درخواست دفاع از حقوق اویغورهای تُرک، در تُرکیه برگزار شود.

7- اعضای سازمان کشورهای تُرک با دقت اختلافات تُرکیه با آمریکا، اتحادیه اروپا و روسیه را رصد کرده و به دلیل روابط خوب با این کشورها، از گره زدن منافع خود با تُرکیه پرهیز دارند. این کشورها نگران این هستند که جاه طلبی رهبران تُرکیه برای ایجاد یک بلوک متحد، آنان را به ناراضی ساختن دوستان سنتی خود، مثل آمریکا، اروپا، چین و روسیه بکشاند. هنگامی که اختلافات تُرکیه و آمریکا پس از اعمال تحریم های واشنگتن علیه آنکارا افزایش یافت، اعضای سازمان کشورهای تُرک شاهد بودند که اردوغان در نشست این سازمان در قرقیزستان از شرکای خود خواست از تجارت با دلار امتناع ورزیده و با ارزهای ملی تجارت کنند. به همین دلیل برخی از کارشناسان کشورهای تُرک معتقدند اردوغان تحت پوشش اهداف اقتصادی، تحقق اهداف سیاسی و حتی نظامی خود را دنبال می کند.

در مجموع، تلاش اردوغان بخصوص پس از تحولات اخیر قره باغ برای تبدیل کردن تُرکیه به رهبر پاسداری از هویت تُرکی و استفاده از ظرفیت سیاسی و اقتصادی کشورهای تُرک‌زبان برای تحقق اهداف خود، نتیجه مطلوبی نداشته و بنظر نمی رسد موضوع اتحاد همه جانبه کشورهای تُرک، امری محتوم و دست یافتنی باشد.

کلید واژه ها: ترکیه آذربایجان بلوک کشورهای ترک زبان ترکیه و آذربایجان قزاقستان ترکیه و قزاقستان قرقیزستان ازبکستان


( ۱۴۰ )

نظر شما :

ناشناس ۱۳ آذر ۱۴۰۰ | ۱۷:۳۶
اردوغان سعی داره ادای عبدالناصر و دربیاره که دنبال اتحاد کشورهای عربی بود عبدالناصر موفق نشد تازه عبدالناصر فرد محبوبی بود اردوغان تو کشور خودش هم محبوبیت نداره از اونجایی که بین ۶ کشور موفقیتی نداره طبق تمرکزش روی عراق و سوریه و ایرانه در مورد ایران با باکو علیه ایران کار میکنه
فدوی ۱۳ آذر ۱۴۰۰ | ۱۸:۲۴
یک توهم نیم خطی نیاز به این مقاله ی طولانی ندارد .
دلسوز ۱۳ آذر ۱۴۰۰ | ۲۰:۱۶
واقعا این نوشته از این فرد با تجربه بعید بود. چگونه این نوشته را بخوانیم و غمگین نشویم؟ آیا غیر این است که تحلیل‌گر سیاسی باید واقع بین باشد؟ بلی کشورهای ترک بر مبنای ترک بودن نمی‌توانند متحد شوند و تاریخ هم نشانگر این حقیقت است ولی برای اثبات آن به هیچ وجه نیاز به ادعاهای خلاف واقع و نامربوط نیست. باور کنید با مطرح کردن ادعاهایی که ریشه در ضمیر ناخودآگاه ما دارند و منطبق با واقعیت نیستند نمی‌توان مسائل جهان را تحلیل کرد. تا زمانی که نخبگان ما نخواهند حقایق را مطرح کنند و بر مبنای حقایق تحلیل نمایند ایران هر روز پسرفت خواهد کرد. عامل اصلی در همگرایی یا واگرایی کشورهای ترک نحوه تقابل بریتانیا و آمریکا با چین و روسیه است. با توجه به موقعیت ژئوپولیتیک کشورهای ترک، بریتانیا و آمریکا چاره‌ای جز سپردن برخی وظایف به این کشورها ندارند و این کشورها زمانی می‌توانند از عهده وظایف برآیند که با یکدیگر هم صدا عمل کنند. پس عامل تشکیل و عدم تشکیل اتحاد بین کشورهای ترک نه در مسائلی که ذکر گردید، بلکه در جغرافیای سیاسی و تصمیم‌گیری بازیگران قدرتمندتر است. تا دو ماه دیگر و مشخص شدن تکلیف اختلاف اوکراین و روسیه نمی‌توان در مورد آینده اتحادیه کشورهای ترک اظهار نظر کرد! شاید تا شش ماه دیگر شاهد تشکیل جمهوری‌های مسلمان نشین جدید در قفقاز شمالی باشیم! من جای این مسائل مهم را در تحلیل جناب آقای پاک آیین خالی دیدم.
علی مروتی ۱۴ آذر ۱۴۰۰ | ۱۳:۲۹
خود ایران از خیلی از این کشورهای ترک ، ترک بیشتر داره و خیلی راحت می تواند از این پتانسیل استفاده کنه ولی وحشت عجیبی از بیان این واقعیت داره . ترکیه در همه کشورهای منطقه و فرا منطقه از جمله اعراب ، کردها و اروپا و آفریقا با حداقل مشترکات توانسته نفوذ کنه ولی ایران با داشتن بیشتر اشتراکات با کشورهای منطقه ، خودش رو شبیه قطعه پازل اشتباه نشون میده!
آتیلا ۱۴ آذر ۱۴۰۰ | ۱۳:۳۳
ضمن احترام به آقای پاک آیین دلایلی و مشکلاتی که برای عدم اتحاد کشورهای تورک زبان بر شمردن خیلی سطحی و پیش پا افتاده و برخی از آنها غیر واقعی است این مشکلاتی که بر شمردن نه تنها براحتی قابل رفع هستند بلکه در مقابل منافع و امتیازاتی که برای تشکیل این اتحادیه متصور هست براحتی قابل چشم پوشی می باشند
خسرو ۱۴ آذر ۱۴۰۰ | ۱۳:۴۷
اتحادیه کشورهای ترک در مرحله ابتدایی قرار دارد منطورش این نیست که یک کشور متحد شوند یا علیه کشور دیگری عمل کنند حتی روسیه پیشنهاد کرده که جمهوری فدرال التای روسیه (به تبع آن روسیه )هم عضو این تشکیلات گردد به خصوص این تشکیلات بر علیه ایران نیست و در طول زمان در بهترین حالت همبستگی اش مثل اتحادیه اورپا خواهد شد که همه کشورهایش میتوانند در موارد اختلاف با اتحادیه ، مستقل عمل کنند -- عکس العمل کشورهای اطراف در مواجهه با این اتحادیه و مصالح اقتصادی و سیاسی کشورهای عضو مقدار همگرایی داخلی آنرا تعیین خواهد کرد با وجود اینکه اتحادیه کشورهای ترک هیچ کنشی بر خلاف ایران نشان نداده اند ولی برای اجتناب از هر موضع بر علیه ایران بهتر است داخل اتحادیه باشیم و با توجه به جمعیت عظیم ترکان ایران ، عضو رسمی اتحادیه شویم - دیر نیست که تاجیکستان هم عضو این اتحادیه گردد و البته ایران باید عضو اتحادیه عرب هم باشد
آبتین ۱۴ آذر ۱۴۰۰ | ۱۵:۴۰
هیچ اتحادی بر مبنای توهمات نژادی پا بر جا نخواهد بود. مناسبات اقتصادی و همسایگی امروز حرف اول را در مورد ایجاد اتحاد میزنند و این کشورها حتی پیوستگی جغرافیایی ندارند. بگذریم از اینکه اصولا بعضی از این کشورها زیر بار ترک نامیده شدن هم نمیروند.
ایلین ۱۴ آذر ۱۴۰۰ | ۱۹:۱۶
معمار این سازمان به اصطلاح ترک داوود اوغلو وزیر سابق امور خارجه ترکیه بود و مهمترین هدف ایران کنار گذاشتن و انزوای رقیب آن ( ایران ) است ،فعلا گفته شده مسایل اقتصادی اما در در نهان نفوذ فرهنگی ترکیه در سیستم آموزشی ،سیاسی اقتصادی آن است و ترکیه دارد آن نقش برادر بزرگ ایفا می‌کند که باکو و مجارستان و قرقیزستان اطاعت کردند اما قزاق‌ها و ازبکها مخالف این برادر بزرگی هستند ،مسله دوم نحوه برخورد اعضا با چین و روسیه است که روس‌ها خواستار عضویت منطقه آلتای در این سازمان هستند تا نفوذ خود را داشته باشند بر کشورهای اغماری شوروی ،اما عضویت ایران محاله ترکیه و باکو و الباقی کشورهای ترک زبان با توجه به جنگهایی که با مذهب شیعه داشتند مخالف نفوذ این ایدولوژی در کشور خود هستند ،قدرت سیاسی یا اقتصادی این کشورها در چه حد است ؟؟؟؟؟ ترکمنستان بی طرف ؟؟؟؟؟ مشکل آینده این کشورها در آسیای مرکزی بحران خشکسالی و بی آبی است و بحران غذایی و عدم اتصال به اقیانوس و نفوذ تکفیری‌ها در آسیای مرکزی است
زهی خیال باطل ۱۷ آذر ۱۴۰۰ | ۰۱:۳۹
کسانی که میخواهند تقلید کنند کاش عقلشان میرسید که از یک نمونه‌ی موفق تقلید می‌کردند. اتحادیه‌ی عرب چه کاری تونسته بکنه که حالا شده سرمشق اتحادیه‌ی ترک؟! اروپا بر پایه‌ی تمدن اتحادیه ساخته نه بر اساس تعصبات وگرنه باید اتحادیه کشورهای انگلیسی زبان، اتحادیه کشورهای فرانسوی زبان، کشورهای آلمانی زبان و ... می‌داشتند.
علی ۱۸ آذر ۱۴۰۰ | ۰۹:۰۴
به نظر من خواهند شد اما نه با تغییر مرزهای سیاسی بلکه با همدل شدن همه کشورهای تورک
به علی مروتی ۱۹ آذر ۱۴۰۰ | ۲۰:۵۵
تو توهمات تو و امثالت جمعیت حداکثر ۱۵ میلیونی ترکها ۴۰ میلیونن کسی از شما ترسی نداره نهایت کار این اتحادیه نسل کشی مردم ایران و کردستان عراقه که بارها ایرانیها و کردها توسط حکام ترک نسل کشی شدن
به علی ۲۲ آذر ۱۴۰۰ | ۱۷:۵۶
اتفاقا میخواهند و شما هم میخواهید که مرزها رو تغییر بدید نقشه های تجزیه طلبانه تون هم گواهشه و آتش موعد آخرالزمان آذرباییجان که وعده تمام شدن کارتون درش اومده هم نتیجه همین زیاده خواهیتون به سرتون میاد این وسط چند میلیون نفر و هم به کشتن میدید
حسن ۰۱ بهمن ۱۴۰۰ | ۱۰:۳۱
در اینده با بهتر شدن روابط آذربایجان با ارمنستان و ایجاد یک دالان از خاک ارمنستان پیوستگی جغرافیای ایجاد خواهد شد و کشورهای اسیای میانه از یک معبر با اطمینان به بیرون ارتباط برقرار خواهند کرد و تشکیل شورای ترک تازه شروع خواهد شد .
مهدی آذری ۲۹ اسفند ۱۴۰۰ | ۱۲:۲۳
ما اگه بخوایم عضو ترکستان بشیم میشیم یه لشکر هم حریف ما نمیشه ولی ما خاک نمیدیم به شرط اینکه مشکلات مون حلشه یکی از بزرگ ترین مشکلات تضعیف زبان محلیه بچه اول باید تو مدرسه زبون محلیشو یاد بگیره بعد زبان رسمی کشورش الحمدالله بعضیا هم واسه انقراض زبان ترکی کم نزاشتن اگه اینا نباشه هیچ تورک ایرانی به ترکستان فکرم نمیکنه هنوز رو خاک مون غیرت داریم...یاشاسین ایران یاشاسین آذربایجان تامام