آشوب جهانی با رمزهای کوتاه

دیپلماسی ایرانی: هر سیاست در دنیای سیاستگذاری، واکنشی خواهد داشت که گاهی فوری است و گاه پاسخ آن تا دیرزمانی آشکار نشده یا در ابهام خواهد ماند. سیاستگذاری عمومی به‌خصوص سیاستگذاری خارجی را می‌توان جهان کنش و واکنش سیاست‌ها و سیاستگذاران دانست که سرعت اثرگذاری و دریافت واکنش، اصلی بنیادین در این حوزه است.

سیاستگذاری عمومی به مثابه یک فرآیند پرسش و پاسخ است که سیاستگذار، مسئله و ذینفعان را درگیر می‌کند. یک پرسش کوتاه می‌تواند جامعه هدف یا یک نظام سیاسی و اجتماعی را به نقطه کانونی مسئله راهنمایی کند و پاسخ فوری بازیگران را به دنبال داشته باشد. مهم‌ترین اصل این فرآیند، طراحی پرسش یا همان نحوه آدرس‌دهی است که ذینفعان سیاستگذاری را در دستیابی بهتر به پاسخ، یاری می‌کند.

در جهان سیاستگذاری که بر پیچیدگی سیاست‌ها و رازآلودی آنها اصرار می‌شود، سیاستگذار توانمند و سیاستگذاری مطلوب به سرعت درک پرسش و سرعت کشف آدرس کانون مسئله با بحران بستگی دارد. ضرورت سرعت درک مسئله و دستیابی به آدرس مشکل یا بحران را می‌توان در قالب تاکتیک‌ها و ابزارهای سیاستگذاری تحلیل کرد، روندی که در جهان تجارت و فناوری نوین با ابزاری به نام " کد کیو آر Quick Response Code " به اختصار QR code موفق نشان داده است. 

QR code که یک بارکد دو بعدی است در نگاه اول، تصویری از آشفتگی و ابهام را نشان می‌دهد که چند مربع کوچک و هزاران ریز مربع را به صورت نمایی شطرنجی نمایش می‌دهد. اما همین تصویر مبهم و شطرنجی طی چند دهه اخیر به یکی از ابزارهای تجارت و اهرم‌های فناوری اقتصادی تبدیل شده که البته در سایر حوزه‌های زندگی بشر به‌ویژه تبلیغات و رسانه نیز نفوذ فراگیری داشته است.

مهم‌ترین مؤلفه QR code در قالب یک پرسش و پاسخ سریع قابل ردیابی است که با یک اسکن از QR code، خیلی سریع به یک آدرس گویا یا قلمروی خاص از اقتصاد، تجارت، رسانه و ... منتقل می شود و از تصویری مبهم به جهانی روشن و گویا وارد می‌شویم.

گذر از تصویر نابه سامان و پرسش بزرگ به قلمروی سامانمند و چشم‌نواز با پاسخی سریع که ازجمله مزیت‌های بهره‌گیری از QR code است در سیاستگذاری خارجی نیز کارایی فراوانی دارد. مزیتی که سیاستگذاران و حکمرانان باید از آن آگاه بوده و بهره ببرند، در فهم برخی تصاویر و مسائل مبهم سیاست خارجی و روابط بین الملل نهفته است که نیازمند شفاف‌سازی و پاسخ بسیار فوری هستند.

QR code که ابزاری بر پایه رمزنگاری است، قدرت انتقال سریع به مسئله یا مشکل و نیز پاسخ فوری به پرسش‌های سیاستگذاری خارجی و روابط بین‌المللی یک بازیگر نظام جهانی را در خود نهفته دارد. در چنین وضعیتی است که می‌توان گفت یک کیو آر کد سیاست خارجی دارای دو بُعد زیر است:

1- هر سیاست؛ یک آدرس کوتاه و مسیر دسترسی مستقیم دارد که سیاستگذار را به کانون مسئله یا بحران هدایت می‌کند.

2- هر سیاست؛ یک پاسخ سریع نیاز دارد که سیاستگذار باید از آن آگاهی داشته باشد.

این دو وجهی کیو آر کد سیاستگذاری خارجی که تنها در یک تصویر، سخن، اقدام و ... مبهم و شطرنجی جلوه می‌کند برای سیاستگذاران ارشد یا حاکمان دولت‌ها به عنوان بازیگران اصلی نظام جهانی از اهمیت راهبردی برخوردار است، زیرا این تصویر یا سخن و اقدام مبهم و شطرنجی می‌تواند پیام رمزی باشد که بقای یک بازیگر را تهدید می کند یا به تقویت جایگاه و پرستیژ آن بازیگر در نظام جهانی کمک کند.

وضعیت آشوبناک کنونی جهان که بسیاری تحلیل‌ها آن را در آستانه جنگ جهانی می‌دانند دارای بسیاری QR code سیاست خارجی است که مشاهده و فهم آنها برای هر سیاستگذار خارجی به‌ویژه سیاستگذاران خارجی ایران، الزامی است. چنین ضرورتی در محورهای زیر قابل بررسی است:

یکم – کدهای بحران: برخی رویدادهای منطقه‌ای و جهانی که مانند کیو آر کد دارای نمایی مبهم و شطرنجی هستند، پیام‌های مهمی داشته و سیاستگذار توانمند را به آدرسی رهنمون می‌سازند که فضای تاریک و ستیز بزرگ در مقابل وی قرار می‌گیرد. این کدهای سیاست خارجی مبهم اما هشدارآمیز هستند که یک بازیگر نظام جهانی را از پیامدهای سیاستگذاری خارجی خود، آگاه ساخته و پیام اصلاح و تغییر جهت یا ادامه مسیر و فرو رفتن در بحران را به حکمران یا سیاستگذار ارشد می‌دهند. QR code سیاست خارجی بیشتر دارای پیام‌ها و رهنمون به آدرس‌های تنش و بحران هستند هر چند برخی کیو آر کدهای صلح‌جویی نیز قابل مشاهده هستند.

این‌گونه کیو آر کدهای بحران را می‌توان در بسیاری رویدادها مشاهده کرد. رویدادهای مانند: افزایش خرید تسلیحات و تجهیزات نظامی توسط همسایگان یا رقیبان یک بازیگر، تحرک و جابه جایی غیرعادی نیروی نظامی در مرزها، سیاست‌های اقتصادی با هدف افزایش درآمدهای یک دولت خاص، برگزاری زرمایش‌های نظامی مکرر، عضویت یا خروج از ائتلاف‌های نظامی یا اقتصادی جدید، شکل‌گیری بحران سیاسی یا اقتصادی و ... که شاید پیامدهای آنها در نگاه اول کمی مبهم و شطرنجی باشد اما هر کدام دارای پیام خاصی است که سیاستگذاران را به آدرسی دقیق از تنش و بحران در نظام منطقه‌ای و جهانی رهنمون می‌سازد.

- کیو آر کد تهاجم 7 اکتبر 2023 حماس به قلب شهرهای اسرائیل که سیاستگذاران و استراتژیست‌های اسرائیلی از درک آن ناتوان بودند در تهاجم و درگیری جنبش جهاد اسلامی فلسطین با ارتش اسرائیل در می 2023 (اردیبهشت 1402) و سکوت رازآلود حماس در آن زمان، قابل مشاهده است.

- کیو آر کد تهاجم سراسری روسیه به اوکراین در 24 فوریه 2022 در تغییرات رزمی و ارسال گسترده تسلیحات و تجهیزات نظامی روسیه به مرزهای اوکراین و ... آدرس داده شد بود که سیاستگذاران اوکراینی و اروپایی از درک آن ناتوان بودند. 

 - کیو آر کدهایی که در روابط چند سال اخیر ارمنستان و جمهوری آذربایجان به خوبی نمایان شده و سیاستگذاران ارمنستانی از درک کدهای مذکور ناتوان بودند و پیامد آن در شکست‌های بزرگ ارمنستان قابل تفسیر است.

- کدهای نابه سامانی حکمرانی افغانستان و دولت شکننده اشرف غنی که در انتخابات 2019 این کشور نمایان شد و در نهایت با خیزش مجدد طالبان تقویت شد و به سرنگونی دولت افغانستان منجر شد، ازجمله کیو آر کدهای ژئوپلیتک جهانی بود که سیاستگذاران بزرگ از درک آن ناتوان بودند و برخی هنوز هم به اشتباه آن را کدهایی برای رسیدن به آدرس اشتباهی شکست ایالات متحده امریکا در منطقه تفسیر می‌کنند!

- اصرار ترکیه برای تقویت نظامی خویش با خرید 40 جنگندهF16  جدید و به روزرسانی 79 فروند اف 16 قدیمی‌تر که بالغ بر 23 میلیارد دلار هزینه بر اقتصاد بیمار و بحرانی ترکیه دارد، کیو آر کدی است که سیاستگذاران سایر بازیگران منطقه‌ای مانند ایران، عراق، سوریه، عربستان و بلکه یونان و قبرس را به آدرسی رهنمون سازد که کانون قدرت‌نمایی و بحران ژئوپلیتیک آرمان‌های گسترش‌گرای اردوغان را نمایان می‌سازد.

- تغییر سیاست دولت‌های عرب منطقه به‌خصوص دولت‌های جنوب خلیج فارس در تقویت توان اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک خود با حضور در ائتلاف‌های جدید به‌ویژه تقویت روابط و تعامل با چین، روسه، هند و ...، کیو آر کد تغییرات ژئوپلیتیک است که عمق راهبردی قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای مانند ایران و ترکیه را نشانه گرفته است.   

- سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی دولت چین در تقویت قدرت نظامی و دیپلماتیک خود و نمایش پرستیژ یک ابرقدرت جهانی از خویش در مقابل غرب به‌ویژه ایالات متحده امریکا، کیو آر کدی از تغییرات و بحران بزرگ ژئوپلیتیک اجتناب ناپذیر است که در تهاجم چین به تایوان نهفته است.

- حمله مکرر و بی‌پروای دولت انصارالله یمن به خطوط کشتیرانی در دریای سرخ در قالب حمایت از مردم غزه، ضربه به اسرائیل و منافع اسرائیلی را می‌توان در چارچوب کیو آر کد سیاست تهاجمی محور مقاومت تحلیل کرد که تغییر سیاست بازدارندگی به سیاست تهاجمی از سوی سیاستگذار ارشد محور مقاومت را آدرس می‌دهد.       

- سکوت دولت‌های عرب در مقابل تهاجم وحشیانه اسرائیل به غزه و کشتار زنان و کودکان بی‌گناه این منطقه، آدرسی از کیو آر کد ژئوپلیتیک است که از عادی ساری روابط اعراب و اسرائیل سرچشمه می گیرد و شناسایی رسمی اسرائیل در جهان غرب را نمایان می‌سازد.

- پاسخ موشکی پاکستان به حمله موشکی ایران به پایگاه گروه تروریستی ضد ایران در خاک پاکستان که کیو آر کد هشدارآمیزی به سیاست موشکی ایران و دوران بحران دولت یا فروپاشی سیاسی در پاکستان است که به منزله حمله بزرگ‌تر به ایران خواهد بود! 

- اقدام خاویر میلی، رئیس جمهور جدید آرژانتین در اعلام خروج از بریکس و اعلام انتقال سفارت آرژانتین از تل آیوو به قدس (اورشلیم)، کیو آر کدی است که ضعف راهبردی و ساختاری گروه بریکس را نمایان می سازد و نفوذ انگاره صهیونیسم در غرب را تأیید می‌کند که شاید در نهایت به مهاجرت متقابل یهودیان اسرائیل و آرژانتین به عنوان انگاره دو سرزمین موعود قوم یهود در قرن 19 منجر شود. 

و ...

همه این مثال‌ها که تعداد انگشت شماری از هزاران QR code ژئوپلیتیک روزانه در نظام جهانی هستند را می‌توان یک آدرس کوتاه و مسیر دسترسی مستقیم به سیاست خارجی خاص یک بازیگر نظام جهانی دانست که سیاستگذار دوراندیش را به کانون مسئله یا بحران هدایت می‌کند.

نکته مهم اینکه برخی سیاست‌ها و معادلات تنش‌زدا نیز وجود دارند که در کنار کیو آر کد صلح‌جویی میان گروهی از بازیگران، همزمان دارای کیو آر کدهایی از تنش و بحران با طیف دیگر بازیگران منطقه‌ای و جهانی را نمایان می‌سازد.

دوم – انتخاب پاسخ در جهان کیو آر کدها: هر سیاستگذار ارشد یا حکمران، روزانه با هزاران کیو آر کد ژئوپلیتیک و مهم در سیاستگذاری خارجی و روابط بین‌الملل خود مواجه است و باید به آنها پاسخی سریع و اثربخش دهد.

پاسخگویی فوری و اثربخش به پیام‌های QR code سیاست خارجی، نیازمند دانش و هنر سیاستگذاری است تا سیاستگذار قادر به شناسایی پیام‌ها و پیش‌بینی پاسخ‌ها در شرایط بحرانی باشد. بخشی از این فرآیند شناسایی پیام و پاسخگویی سریع را می‌توان با تطبیق و اشتراک گذاری سیاست‌های مشابه پیشین، آسان کرده و با وام‌گیری سیاست‌های موفق دیگران به پاسخی سریع و اثربخش دست یافت.    

در جهانی که تحولات و معادلات ژئوپلیتیک و بین‌المللی با برچسب کیو آر کدهای مبهم و شطرنجی به فراوانی در حال شکلگیری و نمایش هستند، هر سیاست یک پاسخ سریع خواهد داشت که سیاستگذار باید از آن آگاهی داشته باشد.

*

در جهان آشوبناک کنونی هر رویداد به نظر ساده می‌تواند پیامدهای پیچیده‌ای داشته باشد. در چنین شرایطی است که برخی رویدادها یا سیاست‌های خارجی بازیگران نظام جهانی که با پوشش شطرنجی و رازآلود نمایش داده می‌شود به مانند رویکردی که QR code در اقتصاد و فناوری دارد و برای درک نیات و اهداف چنین سیاست‌هایی به دانش و هنر سیاستگذاری خارجی روزآمد نیاز است. 

بسیاری از سیاست‌ها و اقدامات بازیگران نظام جهانی چنان مبهم و شطرنجی هستند که خواندن و درک آنها از QR code حوزه اقتصاد و فناوری نیز سخت‌تر نشان می‌دهد. بازیگر موفق نظام جهانی برای تولید، حفظ، تقویت و نمایش کارآمد و مطلوب قدرت خود در نظام جهانی باید از توان دریافت و تحلیل کیو آر کدهای موجود در کارزار ژئوپلیتیک و معادلات بین‌المللی برخوردار باشد تا با سرعت بتواند پیام‌های هر "کیو آر کد" را درک کند و پاسخی فوری و اثربخش برای آن طرح‌ریزی کند.

نظام جهانی و حوزه ژئوپلیتیک کنونی به جهان کیو آر کد سیاست خارجی تبدیل شده که جلوه نیات و اهداف سیاستگذاران و حاکمان است. در چنین وضعیتی است که سیاستگذاری خارجی و روابط بین الملل با موج‌های بلند کیو آر کدهای ژئوپلیتیک در قالب اهداف بلندپروازانه و گسترش‌گرای بازیگران نظام جهانی روبه رو شده است.

بیشتر آر کیو کدهای موجود در نظام جهانی به یک آدرس مهم رهنمون می‌شوند که همان آشوبناکی جهان کنونی و تقویت احتمال شکل‌گیری یک جنگ جهانی هراسناک است که کنترل پیامدهای آن فراتر از توان سیاستگذاران و حاکمان نظام جهانی است.