ساز مخالف در پاریس

مهدی بازرگان، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: در حالی که مذاکرات غیرمستقیم تهران و واشنگتن، ذیل توقف موقت در مراحل حساسی قرار دارد، موضع‌گیری‌های اخیر ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه، و رویکرد کلی اروپا نشان‌دهنده ایفای نقش پلیس بد در این فرآیند دیپلماتیک است. اظهارات مسئول سیاست خارجی پاریس، که با اتهامات بی‌اساس علیه تهران، تهدید به بازگشت تحریم‌ها، و اصرار بر گسترش دامنه مذاکرات به مسائل غیرهسته‌ای همراه بوده، نه‌تنها فضای اعتماد را تضعیف کرده، بلکه به پیچیدگی‌های مذاکرات افزوده است. این پالس مخرب الیزه، که در تضاد با حمایت ظاهری از دیپلماسی قرار دارد، همراه با عدم برگزاری نشست پیشنهادی با ایران به دلایل لجستیکی، نشان‌دهنده رویکردی تقابلی است که می‌تواند مذاکرات را به بن‌بست بکشاند. در این میان، گفت‌وگوی اخیر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، با کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نشانه‌ای از تلاش تهران برای حفظ کانال‌های دیپلماتیک است، اما سایه سنگین موضع‌گیری‌های پاریس بر روابط ایران و اروپا سنگینی می‌کند. 

 اتهامات بی‌اساس و تهدیدات تحریمی

ژان نوئل بارو مشخصا در هفته گذشته با اظهاراتی تحریک‌آمیز، ایران را به «تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای» و «عبور از تمام تعهدات غنی‌سازی اورانیوم» متهم کرده است که به نظر می رسد این سلسله اظهارنظرهای ضدایرانی و توالی آن از زبان وزیر امور خارجه فرانسه در مقطع شکننده کنونی با یک برنامه ریزی عمدی در دستور کار پاریس قرار گرفته باشد. بارو در جلسه پرسش و پاسخ اندیشکده شورای آتلانتیک ادعا کرد که فرانسه و شهر مارسی «در تیررس موشک‌های ایران» قرار دارند، اتهامی که بدون ارائه شواهد معتبر، به تشدید فضای تقابلی دامن می‌زند. این اظهارات، که ایران را تهدیدی مستقیم برای امنیت اروپا جلوه می‌دهند، با واکنش قاطع اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، مواجه شد. اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه ایران این ادعاها را «کاملاً پوچ و بی‌اساس» خواند و هشدار داد که چنین موضع‌گیری‌هایی می‌تواند نقش فرانسه را از انتقادی به «اخلال‌گرانه» تغییر دهد، که به اعتبار پاریس در اروپا و جهان آسیب خواهد رساند.

سکاندار سیاست خارجی فرانسه همچنین تهدید کرد که در صورت عدم تضمین منافع امنیتی اروپا، تمام تحریم‌های برداشته‌شده طی یک دهه گذشته با فعال کردن مکانیسم ماشه بازخواهند گشت. به گفته بارو، این تحریم‌ها دسترسی ایران به فناوری، سرمایه‌گذاری، و بازارهای اروپا را قطع خواهد کرد، که «پیامدهای ویرانگری» برای اقتصاد ایران خواهد داشت. این تهدیدات، به‌ویژه با اشاره به انقضای برجام در پاییز ۲۰۲۵، فشار غیرسازنده‌ای بر مذاکرات وارد می‌کند. البته بقائی در نشست خبری دیروز دوشنبه خود، این تهدیدات را «چانه‌زنی بیرون از اتاق مذاکرات» توصیف کرد و تأکید نمود که ایران، آن‌ها را «به هیچ عنوان» نمی‌پذیرد. این رویکرد تقابلی پاریس، که با اتهامات بی‌اساس و تهدیدات تحریمی همراه است، نشان‌دهنده تلاش برای ایفای نقش پلیس بد است که به‌جای تسهیل دیپلماسی، مذاکرات را به سمت تنش سوق می‌دهد.

عدم برگزاری نشست پیشنهادی با کشورهای اروپاییE3) ) در روز جمعه، که به گفته بارو به دلیل لغو نشست سطح بالای ایران و آمریکا به تعویق افتاد، نیز به این فضای تقابلی دامن زده است. بقائی تأکید کرد که این عدم برگزاری به دلایل لجستیکی بوده و «پیام خاصی» نداشته است، اما اظهارات وزیر خارجه فرانسه مبنی بر بی‌موضوعیت نشست فنی در نبود مذاکرات آمریکا-ایران، موید تمایل پاریس به همسویی کامل با واشنگتن و تشدید فشار بر تهران است. این رویکرد، که با حمایت ظاهری از دیپلماسی همراه شده، در عمل به‌عنوان مانعی برای پیشرفت مذاکرات عمل می‌کند.

 اصرار بر شروط غیرواقعی و گسترش دامنه مذاکرات

یکی از بارزترین جنبه‌های پالس مخرب پاریس، اصرار بارو بر گنجاندن «مؤلفه‌های موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران» در هر توافق احتمالی میان تهران و غرب است. مسئول سیاست خارجی فرانسه در شورای آتلانتیک اعلام کرد که پاریس از ماه‌ها پیش با مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در مورد محتوای توافق و زمان‌بندی آن هماهنگ بوده و «تصویر روشنی» از یک «توافق قوی و محافظت‌کننده» دارد که باید این مسائل را در بر بگیرد. بارو مدعی شد که این محتوا «رایگان» در اختیار مذاکره‌کنندگان آمریکایی قرار گرفته است، اظهاراتی که به‌نظر می‌رسد تلاشی برای تحمیل شروط غیرواقعی پاریس بر روند گفت‌وگوها باشد.

این اصرار بارو بر گسترش دامنه مذاکرات، که فراتر از موضوع هسته‌ای و رفع تحریم‌ها است، با واکنش صریح ایران مواجه شد. بقائی در نشست خبری دیروز(دوشنبه) خود این درخواست را «عجیب» خواند و تأکید کرد که موضوع مذاکرات «محدود و منحصر به موضوع هسته‌ای و رفع تحریم‌ها» خواهد بود. وی افزود که طرح چنین موضوعاتی از سوی فرانسه ممکن است به‌منظور «چانه‌زنی بیرون از اتاق مذاکرات» باشد، اما برای ایران «به هیچ عنوان قابل پذیرش نیست». ایران بارها اعلام کرده که برنامه موشکی‌اش دفاعی و غیرقابل مذاکره است و فعالیت‌های منطقه‌ای‌اش به امنیت ملی و همکاری با متحدانش مربوط می‌شود. طرح شروط غیرواقعی از سوی پاریس، به‌ویژه در شرایطی که مذاکرات تهران-واشنگتن در مراحل فنی و پیچیده قرار دارد، می‌تواند به‌عنوان مانعی جدی برای پیشرفت دیپلماتیک عمل کند.

این رویکرد فرانسه، که با هماهنگی ادعایی با آمریکا همراه است، نشان‌دهنده تلاش برای ایفای نقش پلیس بد در مذاکرات است. در حالی که واشنگتن مذاکرات غیرمستقیم را با میانجی‌گری عمان پیش می‌برد، پاریس با طرح شروط غیرهسته‌ای و تهدیدات تحریمی، فشار مضاعفی بر ایران وارد می‌کند. این نقش پلیس بد، که به‌نظر می‌رسد با هدف تضعیف موقعیت ایران در مذاکرات طراحی شده، نه‌تنها اعتماد تهران به اروپا را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند مذاکرات را به بن‌بست بکشاند.

 تناقض در دیپلماسی و روابط متزلزل ایران-اروپا

بارو در سخنان خود یک هفته اخیرش بارها بر حمایت فرانسه از مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا تأکید کرده و گفته است که «ما از گفت‌وگوهایی که ایالات متحده با ایران شروع نموده، حمایت و آن را تشویق می‌کنیم.» وزیر خارجه فرانسه همچنین اذعان داشت که «هیچ راه‌حل نظامی برای مسئله هسته‌ای ایران وجود ندارد» و هرگونه اقدام نظامی «هزینه‌های بسیار بزرگی» خواهد داشت. این اظهارات، در نگاه اول، مبین نیل الیزه به دیپلماسی در قبال تهران است. با این حال، اتهامات علیه ایران، تهدید به تحریم، و اصرار بر شروط غیرهسته‌ای، این حمایت را به رویکردی مشروط و غیرصادقانه تبدیل کرده است.

در میانه مواضع غیرسازنده بارو، گفت‌وگوی اخیر عباس عراقچی با کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، که به گفته لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، اولین تماس میان این دو مقام بود، مبین نوعی از تلاش ایران برای حفظ کانال‌های دیپلماتیک با اروپا است. کالاس در این گفت‌وگو بر «تنش‌زدایی منطقه‌ای»، «حمایت از دیپلماسی هسته‌ای»، و توقف ادعایی حمایت ایران از روسیه در اوکراین تأکید کرد و نگرانی‌هایی درباره شهروندان اروپایی بازداشت‌شده و حقوق بشر مطرح نمود. ایران این اتهامات را بارها رد کرده است. کالاس در ایکس نوشت که روابط ایران و اروپا «منوط به پیشرفت در همه زمینه‌ها» است، اظهاراتی که نشان‌دهنده رویکرد شرطی اروپا در قبال تهران است.

با این حال، موضع‌گیری‌های پاریس، به‌ویژه اظهارات بارو، این تلاش‌های دیپلماتیک را تحت‌الشعاع قرار داده است. بقائی در نشست خبری خود از فرانسه خواست «نقش سازنده» ایفا کند و اظهارات بارو را «فاقد مبنای حقوق بین‌الملل و غیرقابل پذیرش از لحاظ منطقی» خواند. وی افزود که رفتارهای اخیر فرانسه، از جمله بازداشت دو تبعه ایرانی، یادآور «مجموعه رفتارهای» غیرسازنده گذشته است. این تقابل، که با پالس مخرب پاریس تشدید شده، روابط متزلزل ایران و اروپا را به نقطه‌ای بحرانی رسانده و نقش اروپا به‌عنوان پلیس بد را پررنگ‌تر کرده است.

 خطر بن‌بست دیپلماتیک

موضع‌گیری‌های ژان نوئل بارو و رویکرد کلی اروپا در هفته گذشته، با ترکیبی از اتهامات بی‌اساس، تهدید به تحریم، و اصرار بر شروط غیرواقعی، اگر چه به نحوی تقسیم نقش بین غرب را در مذاکرات هسته‌ای با ایران به ذهن متبادر می کند، اما این رویکرد مخرب و غیرسازنده، که به‌ویژه از سوی پاریس هدایت می‌شود، در تضاد با حمایت ظاهری از دیپلماسی قرار دارد و نه تنها می‌تواند مذاکرات تهران-واشنگتن را به بن‌بست بکشاند، بلکه سایه انسداد کامل در هر گونه روند دیپلماتیک تنش زدایانه ای را تقویت خواهد کرد. اتهاماتی مانند «دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای» یا «تهدید مارسی توسط موشک‌های ایران»، بدون شواهد معتبر، صرفاً به تشدید تنش‌ها و توجیه شروط غیرهسته‌ای خدمت می‌کنند. تهدید به بازگشت تحریم‌ها، که بارو آن را «بدون لحظه‌ای تردید» مطرح کرد، فشار غیرسازنده‌ای بر ایران وارد می‌کند و انگیزه تهران برای ادامه گفت‌وگوها را کاهش می‌دهد.

همان طور که گفته شد نقش پلیس بد اروپا، که با هماهنگی ادعایی پاریس با واشنگتن همراه است، به‌نظر می‌رسد بخشی از استراتژی تقسیم نقش در مذاکرات باشد. در حالی که آمریکا مذاکرات غیرمستقیم را پیش می‌برد، اروپا، به‌ویژه فرانسه، با طرح شروط غیرواقعی و تهدیدات تحریمی، فشار مضاعفی بر ایران اعمال می‌کند. این استراتژی، که ممکن است با هدف تضعیف موقعیت ایران طراحی شده باشد، در عمل اعتماد تهران به اروپا را به حداقل رسانده است. عدم برگزاری نشست با E3 به دلایل لجستیکی، که بارو آن را به لغو نشست آمریکا-ایران مرتبط کرد، نیز نشان‌دهنده عدم اراده جدی اروپا برای گفت‌وگوی مستقیم با ایران است.

گفت‌وگوی عراقچی و کالاس، که در آستانه دور چهارم مذاکرات تهران-واشنگتن انجام شد، فرصتی برای تنش‌زدایی بود، اما اظهارات شرطی کالاس و موضع‌گیری‌های تقابلی پاریس این فرصت را تضعیف کرده‌اند. ایران، که سه دور مذاکره غیرمستقیم با آمریکا را «خوب» ارزیابی کرده، بارها تأکید کرده که مذاکرات باید به موضوع هسته‌ای و رفع تحریم‌ها محدود بماند. اصرار فرانسه بر گنجاندن مسائل موشکی و منطقه‌ای، که بقائی آن را «چانه‌زنی غیرقابل پذیرش» خواند، نه‌تنها با موضع ایران ناسازگار است، بلکه می‌تواند مذاکرات را از مسیر اصلی منحرف کند.

برای حفظ شانس دیپلماسی، اروپا، به‌ویژه فرانسه، باید از ایفای نقش پلیس بد دست بکشد و به‌جای طرح شروط غیرواقعی و تهدیدات تحریمی، بر چارچوب هسته‌ای برجام تمرکز کند. پالس مخرب پاریس، که با اتهامات بی‌اساس و فشارهای غیرسازنده همراه است، خطر بن‌بست دیپلماتیک را افزایش می‌دهد. در شرایطی که مذاکرات تهران-واشنگتن در مراحل فنی قرار دارد و عمان به‌عنوان میانجی تلاش می‌کند فضای مثبتی ایجاد کند، نقش سازنده اروپا حیاتی است. اما تا زمانی که پاریس به رویکرد تقابلی خود ادامه دهد، روابط ایران و اروپا بهبود نخواهد یافت و مذاکرات هسته‌ای در معرض تهدید جدی قرار خواهد گرفت. ایران، با تأکید بر اراده خود برای رسیدن به «توافقی عادلانه و متوازن»، نشان داده که آماده دیپلماسی است، اما این آمادگی نیازمند پاسخ متقابل و صادقانه از سوی اروپا است./شرق