«خوش‌خدمتی» به زورگو یعنی گستاخ‌تر شدن آن‌

دیپلماسی ایرانی: یوکیئو تاکه‌اوچی، معاون پیشین وزارت امور خارجه و قاضی سابق دیوان عالی کشور ژاپن در مصاحبه با کوجی سونُدا در آساهای درباره حمله ناگهانی اسرائیل و سپس امریکا به ایران می گوید. 

در این مصاحبه حمله آمریکا به ایران که جامعه بین‌المللی را شوکه کرد، مورد انتقاد شدید یوکیئو تاکه‌اوچی، معاون سابق وزارت امور خارجه ژاپن و قاضی پیشین دیوان عالی کشور (۸۱ ساله) قرار گرفت. او این حمله را «نقض حقوق بین‌الملل» دانست و تأکید کرد اکنون که نظم بین‌المللی در معرض خطر قرار گرفته است، ژاپن باید بیش از پیش بر ارزش‌ها و اصول بنیادین خود به‌عنوان کشوری صلح‌طلب پافشاری کند. در ادامه گفت‌وگو را می‌خوانید:

برخی معتقدند حمله آمریکا به ایران را می‌توان نوعی «سهم در حفظ نظم بین‌المللی» تلقی کرد.

من با این دیدگاه موافق نیستم.

چرا؟

چون این حمله مصداق استفاده از زور برخلاف منشور سازمان ملل است. بشریت پس از تجربه‌های تلخ و ویرانگر جنگ‌های متعدد، به این اصل رسیده که «جنگ غیرقانونی است». این اصل در منشور سازمان ملل تجسم یافته است.
بر اساس منشور سازمان ملل، حل و فصل مناقشات باید به‌طور مسالمت‌آمیز انجام شود و استفاده از زور به طور کلی ممنوع است. تنها دو استثنا وجود دارد: یکی حق دفاع مشروع (خوددفاعی) و دیگری اقدامات امنیت جمعی بر اساس قطعنامه‌های سازمان ملل. اصل «غیرقانونی بودن جنگ» در دوران جنگ سرد و پس از آن، سنگ‌بنای نظم بین‌المللی برای حفظ صلح بوده است. اما حمله اخیر به ایران، نه دفاع مشروع بوده و نه اقدامی بر مبنای قطعنامه شورای امنیت. همان‌گونه که تهاجم روسیه به اوکراین نیز خلاف این اصول است.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا، ادعا کرده که با این اقدام از مسلح شدن ایران به سلاح هسته‌ای جلوگیری کرده است.

اما نمی‌توان گفت که استفاده پیشگیرانه از زور (مانند آنچه در این حمله دیدیم) مطابق با حقوق بین‌الملل امروز مجاز است.
علاوه بر این، اگر این اقدام آمریکا به عنوان الگویی پذیرفته شود، ممکن است کشورهای دیگر هم به این نتیجه برسند که برای دفاع از خود در برابر چنین حملاتی، باید سلاح هسته‌ای داشته باشند. بنابراین نمی‌توان این حمله به ایران را تلاشی مثبت برای حفظ توافق منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) تلقی کرد.

دولت ژاپن اعلام کرده که این حمله را به‌عنوان «نشان‌دهنده عزم ایالات متحده برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای» درک کرده است (اظهارات هایاشی یوشی‌ماسا، رئیس دفتر کابینه).

به نظر من دولت ژاپن تشخیص داده که این حمله نه قابل توجیه با حق دفاع فردی است و نه با حق دفاع جمعی، بنابراین از واژه «درک کرده‌ایم» استفاده کرده است. ژاپن نتوانسته از این حمله «حمایت» کند و حتی گفتن «درک می‌کنیم» هم مناسب نبوده، اما با انتخاب کلماتی مبهم، تلاش کرده تا با در نظر گرفتن اتحاد با آمریکا، از موضع‌گیری حقوقی صریح اجتناب کند.

در شرایطی که نظم بین‌المللی در خطر است، نقش بین‌المللی ژاپن چیست؟

ژاپن در ۸۰ سال پس از جنگ جهانی دوم، همواره به اصل عدم استفاده از زور برای حل مناقشات پایبند بوده و تصویر یک کشور صلح‌طلب را حفظ کرده؛ تصویری که باعث احترام و اعتماد جامعه جهانی شده است. اخیراً ژاپن بر «حاکمیت قانون» نیز تأکید کرده است. حتی در شرایط دشوار کنونی نیز، ژاپن باید اولویت را به حفظ اصول و ارزش‌های بنیادین یک کشور صلح‌طلب بدهد. «خوش‌خدمتی» به قدرت‌های زورگو تنها باعث گستاخ‌تر شدن آن‌ها خواهد شد. دوران ترامپ تا ابد ادامه نخواهد داشت. در آینده‌ای نه‌چندان دور، جهان با وظیفه دشوار بازسازی نظم بین‌المللی روبه‌رو خواهد شد. در آن زمان، ژاپن باید در خط مقدم قرار گیرد و در بازسازی این نظم نقش ایفا کند.

منبع: آساهی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱