خاورمیانه از آینده می‌ترسد

این روزها خاورمیانه تحرکات گسترده­ای را شاهد است. نتانیاهو به مصر آمده و قرار است در این هفته به ایالات متحده برود. پاپ بندیکت شانزدهم به خاورمیانه آمد و روز 15 می به سفر 8 روزه خود پایان داد. آویگدور لیبرمن وزیر امور خارجه اسرائیل به اروپا سفر کرد و مورد استقبال سرد اروپایی­ها قرار گرفت. پادشاه اردن روز پنج­شنبه با بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل دیدار کرد. عبدالله گل به سوریه آمده و تلاش دارد روند مذاکرات اسرائیل و سوریه را مجددا آغاز کند. امرای عرب یک به یک با یکدیگر دیدار می­کنند و درباره تحولات خاورمیانه به مذاکره می­پردازند. پیش­بینی می­شود سفرهای مقام­های ارشد جهان به خاورمیانه باز هم بیشتر شود و این بار پای مقام­های ارشد اروپایی به خاورمیانه نیز گشوده شود. به ویژه این که انتخابات لبنان را نیز پیش رو داریم و این موضوع ایجاب می­کند تا تحرکات منطقه­ای بیش از پیش افزایش یابد.

اما این همه ماجرا نیست. نگاهی به اظهارات مقام­های مختلف جهان درباره امور خاورمیانه که بیندازیم، می­بینیم که موجی از نگرانی­ها در اظهارات آنها به روشنی دیده می­شود. نگرانی­هایی که عمدتا به آینده منطقه باز می­گردد و به احتمال بازگشت مجدد آشوبی در سطح جنگ که می­تواند بر عقب افتادگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خاورمیانه بیش از پیش بیفزاید. ملک عبدالله پادشاه اردن هشدار داده است، اگر مذاکرات صلح وارد فاز اجرایی خود نشود خاورمیانه ظرف 12 تا 18 ماه آینده مجددا شاهد یک درگیری خونین خواهد بود. دیوید میلیبند وزیر امور خارجه بریتانیا در سخنرانی خود در شورای امنیت سازمان ملل نیز بر صحبت­های پادشاه اردن صحه گذاشت و تاکید کرد، هر گونه تعلل در مذاکرات صلح یعنی پیش بینی وضعیت جنگی برای آینده خاورمیانه.

نگرانی از درون اسرائیل

شاید در کمتر زمانی بوده باشد که مجامع بین­المللی همگی یکپارچه از دولت کنونی اسرائیل ابراز نگرانی می­کنند. باید گفت نمک تندروی این دولت به اندازه­ای شور است که دیگر صدای اروپا و امریکا دو متحد اصلی اسرائیل را نیز در آورده است. نگاهی به سفر لیبرمن به اروپا موید این نظر است. وی در این سفر نه تنها با استقبال مواجه نشد بلکه شاهد برخورد و طعنه­های هم­پیمانان مهم اسرائیل در اروپا همچون آلمان، ایتالیا و فرانسه نیز بود. سارکوزی حاضر به دیدار با وی نشد. آلمانی­ها آماج حملات انتقادی خود را به نمایندگان و مطبوعات خود سپردند که چیزی در این زمینه کم نگذاشتند. ایتالیایی­ها از وی خواستند منطق و هوشمندی بیشتری به خرج دهد و به پیمان­های جهانی متعهد باشد. برخوردها به اندازه­ای تند بود که لیبرمن در رم با عصبانیت گفت: «عجله نکنید. این دولت هنوز دو ماه نیست بر سر کار آمده. صبر کنید ببینید برنامه­های آتی ما چیست. این قدر سریع قضاوت نکنید.» اما با این حال اروپایی­ها تا کنون حاضر نشده­اند بیش از این صبر کنند و بر دامنه فشارهای اقتصادی و سیاسی خود به اسرائیل افزوده­اند تا شاید بتوانند این رژیم را به پایبندی به اصول بین­المللی و تعهداتی که دولت­های پیشین داده­اند و این دولت تلاش می­کند زیر پا بگذارد، وادار کنند.

از سوی دیگر کشورهای مطرح عربی حاضر به دیدار با وی نشدند. حسنی مبارک رسما اعلام کرد، لیبرمن دشمن مصر و اعراب است و ما هیچ وقت با وی دیدار نخواهیم داشت. ملک عبدالله پادشاه اردن حاضر به دیدار با وی نشد و دیگر چهر­ه­های سیاسی مطرح عربی حضور وی را در پست وزرات امور خارجه اسرائیل به تنهایی مخل و مخرب صلح و آرامش در خاورمیانه دانستند.

در این میان رفتارهای دولت اسرائیل بر حجم انتقادها نسبت به آن افزود و نگرانی­ها را دو چندان کرد. لیبرمن بر مواضع ضد عربی خود پافشاری کرد. بر سر اراضی مصر ادعای مالکیت کرد. تشکیل کشور فلسطینی را از اساس زیر سئوال برد. دولت جدید اسرائیل دستور به سرعت بخشیدن بیش از پیش به روند ساخت شهرک­سازی­ها در سرزمین­های فلسطینی کرد. بدرفتاری با شهروندان غیر یهود را افزایش داد و در همین حال بر اخلال در زندگی بخش شرقی مردمان بیت المقدس ادامه داد و روز به روز هم به سرعت آن می­افزاید. تمام این موارد باعث شد تا نگرانی­ها در سراسر جهان نسبت به دولت جدید اسرائیل افزایش یابد.

در همین حال در امریکا نیز نگرانی­ها نسبت به دولت اسرائیلی بیش از پیش افزایش یافته است. جورج میچل فرستاده ویژه اوباما به خاورمیانه در دیدارهای اخیر خود با بینامین نتانیاهو مذاکرات چکشی و چالشی برگذار کرد و به او هشدار داد باید ظرف سه هفته آینده (یعنی تا همین هفته) برنامه خود را برای از سرگیری مذاکرات صلح اعلام کند. میچل به نتانیاهو تاکید کرد، امیدوارم برنامه شما خارج از چارچوب منطق و تعهدات سابق بین المللی اسرائیل نباشد. که اگر چنین باشد پرزیدنت اوباما تاب نخواهد آورد.

در این میان اسرائیل تلاش کرد توپ را از زمین خود خارج کند. وی در حالی به سوریه ابراز تمایل نشان داد تا پای میز مذاکره بنشیند و روند مذاکرات را از سر بگیرد که در این رویکرد نیز سه سیاست عمده را در چارچوب فعالیت­های خود قرار داد. در این جا لیبرمن باز هم مداخله کرد و گفت، بازگرداندن جولان به سوریه به نفع ما نیست و ما هیچ گاه دست به چنین کاری نخواهیم زد. حرفی که باعث شد تا کل مسئله مذاکره با سوریه زیر سئوال برود و پای کشورهای ترکیه و اردن نیز به میانجیگیری میان اسرائیل و سوریه گشوده شود.

دیگر این که پالس­هایی را به سوی لبنان فرستاد مبنی بر این که حاضر است بخشی از مناطق تحت اشغال خود را که متعلق به لبنان است به آنها باز گرداند. برای اثبات حسن نیت خود نیز هفته گذشته نقشه زمین­های مین­گذاری شده در جریان جنگ 34 روزه در سال 2006 را در اختیار لبنانی­ها قرار داد. اما اسرائیل این کارها را کرد نه برای این که خود را صلح طلب نشان دهند، به ویژه که مشخص نیست تا چه اندازه به وعده­هایی که می­دهند هم پایبند باشند بلکه دست به این اقدام­ها زد تا مسیر برای به جریان انداختن سومین هدف سیاسیش هموار شود. در این رویکرد تلاویو تلاش کرد به طرف­های غربی و عرب خود بفهماند که دشمن و مخل اصلی امنیت منطقه اسرائیل نیست بلکه ایران و فعالیت­های هسته­ای آن است. بدین ترتیب دولت اسرائیل تلاش می­کند توپ را از زمین خود خارج کرده و جهانیان را متوجه ایران کند. تلاویو امیدوار است در این صورت بتواند در تهدید جلوه دادن ایران بزرگنمایی کند و افکار جهانی را از روند صلح دور کرده و در تقویت جایگاه کنونیش در مخالفت با مذاکره فلسطینیان و اعراب و حفظ این جایگاه گام­هایی اساسی­ بردارد. گرچه در بزرگنمایی­های اسرائیل علیه ایران هیچ کدام از کشورهای غربی و عربی با آن هم­صدا نشده­اند اما اسرائیل هم ناامید نشده است. این رژیم همچنان نسبت به آینده برای رساندن اهداف خود به سر منزل مقصود امیدوار است.

اکنون دنیا منتظر دیدار حساس اوباما با نتانیاهو است. دیداری که می­تواند تاثیر به سزایی در روابط آتی ایالات متحده با اسرائیل و متعاقب آن تحولات خاورمیانه و روند مذاکرات اعراب و اسرائیل داشته باشد. شاید نتانیاهو یک بدشانسی بزرگ آورده که کسی مانند اوباما بر صندلی ریاست کاخ سفید تکیه زده شاید اگر کسی مثل جورج بوش بر مسند امور بود وی راحت­تر سیاست­هایش را پیش می­برد. باید دید نتیجه این آمد و رفت­های اخیر در خاورمیانه به کجا خواهد کشید. هر چه باشد خاورمیانه انتظار آینده سرنوشت­سازی را می­کشد.