پناه پوتین به استعاره های جنگ سرد
در پایان نشست مشترک سران اتحادیه اروپا و روسیه، ولادیمیر پوتین بار دیگر در مقابله لفظی علیه طرح استقرار سامانه‌های سپر دفاع موشکی در اروپایی شرقی به استعاره‌های زمان جنگ سرد متوسل شد.
در پایان نشست مشترک سران اتحادیه اروپا و روسیه، ولادیمیر پوتین بار دیگر در مقابله لفظی علیه طرح استقرار سامانه‌های سپر دفاع موشکی در اروپایی شرقی به استعاره‌های زمان جنگ سرد متوسل شد و آن را با بحران موشکی کوبا مقایسه کرد.
در این دیدار که به نظر می‌رسد آخرین حضور پوتین در مجامع بین‌المللی به عنوان رئیس جمهور روسیه باشد، به رغم موفقیت‌های کوچکی که می‌توان آن‌ها را نشانه بهبود فضای حاکم بر روابط این کشور با اتحادیه اروپا دانست، دو طرف از رسیدن به توافق بر سر مسائل اصلی باز ماندند.
سپر دفاع موشکی، از جمله مسائل مورد بحث طرفین که بلا نتیجه ماند، در این بین با اظهار نظری از سوی پوتین، در مقیاس جهانی اهمیتی بیش از پیش یافت. پوتین در این اظهار نظر که جمعه در کنفرانسی خبری در پایان دیدار سران اتحادیه اروپا و روسیه در لیسبون، پایتخت پرتغال، مطرح شد، رویارویی آمریکا و روسیه را بر سر سپر دفاع موشکی به رویارویی دو کشور در بحران موشکی کوبا در سال 1962 تشبیه کرد.
در حالی که بحران موشکی کوبا حساس‌ترین و خطرناک‌ترین برهه از تاریخ مدرن جهان به شمار می‌رود که دنیا را در آستانه یک جنگ هسته‌ای تمام عیار قرار داده بود، به گفته سرگئی یاسترژمبسکی، دستیار پوتین، تنها تغییر بنیان مناسبات بین روسیه، آمریکا و اروپا از فرو غلتیدن به ورطه بحران جهانی مانند آن چه در سال 1962 روی داد، جلوگیری کرده است. پوتین نیز در کنفرانس مطبوعاتی جمعه رابطه شخصی خود با جرج بوش، رئیس جمهور ایالات متحده را از دیگر عوامل موثر در جلوگیری از یک بحران بین‌المللی در این زمینه عنوان کرد.
پوتین در این باره گفت: «به خاطر بیاورید که چه طور اتفاق مشابهی در اواسط دهه 1960 روابط طرف‌های درگیر را تحت تاثیر قرار داد ... عملی مشابه [به آنچه امروز آمریکا قصد دارد انجام دهد] از سوی اتحاد جماهیر شوروی که موشک‌های خود را برای استقرار در نزدیکی مرزهای آمریکا به کوبا فرستاده بود باعث بروز بحران موشکی کوبا شد. از لحاظ فنی، شرایط امروز برای ما بسیار مشابه آن رویداد است. تهدیدی بزرگ در نزدیکی مرزهای ما در حال شکل گرفتن است.»
مقامات آمریکایی مانند شان مک‌کورمک، سخنگوی وزارت خارجه و رابرت گیتس، وزیر دفاع این مقایسه پوتین را رد کرده و آن را بی‌اساس توصیف کردند. گیتس در این باره گفت: «دلیل این اظهار نظرهای تند را نمی‌فهمم. [پوتین] حتی در گفته‌های خودش ما شیوه‌های جالبی برای همکاری در نظر گرفته‌ایم و برای این کار پیشنهادهای سازنده‌ای هم داشته‌ایم.»
در بحران موشکی کوبا، یک سال پس از این که ارتش آمریکا به طور مستقیم با همراهی طرفداران ژنرال باتیستا (حاکم نظامی کوبا که توسط فیدل کاسترو از کار برکنار شده بود) در اقدامی نافرجام سعی کرد از طریق پیاده کردن نیرو در خلیج خوک‌ها حکومت کمونیست کاسترو را در کوبا سرنگون کند، کوبا به طور مخفیانه خاک خود را در اختیار اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، رقیب و دشمن شماره یک آمریکا در آن دوران، قرار داد تا شماری از موشک‌های هسته‌ای خود را در این جزیره مستقر کند که در فاصله کمی از جنوب آمریکا قرار دارد.
اما عکس‌های هوایی هواپیماهای جاسوسی آمریکا سیاستمداران وقت کاخ سفید را از وجود سکوهای پرتاب در حال ساخت در خاک کوبا مطلع کردند و به این ترتیب بحرانی آغاز شد که جهان را تا مرز جنگ هسته‌ای پیش برد. در حالی که آمریکا از مدت‌ها قبل تعدادی از موشک‌های هسته‌ای خود را در پایگاه‌هایی در خاک ترکیه و در نزدیکی مرز روسیه مستقر کرده بود، به نظر می‌رسید این اقدام مسکو در جهت ایجاد توازن در رقابت تسلیحاتی دو ابرقدرت وقت بوده است.
در نهایت این بحران با وساطت سازمان ملل متحد به ریاست او تانت، خاتمه پیدا کرد. جان اف کندی، رئیس جمهور وقت آمریکا، و نیکیتای خروشچف، همتای او در اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی توافق کردند هر دو طرف سکوهای پرتاب موشک‌های هسته‌ای خود را در نزدیکی مرزهای طرف مقابل (سایت موشکی شوروی در کوبا و سایت موشکی آمریکا در ترکیه) غیر فعال و خلع سلاح کنند.
در رویدادی که به زعم پوتین نسخه مدرن این ماجرای قدیمی است، آمریکا قصد دارد با نصب سامانه‌هایی از سپر دفاع موشکی در اروپای شرقی، به ادعای خود تهدیدهای موشکی کشورهایی نظیر ایران را خنثی کند. اما روسیه این مساله را نپذیرفته و معتقد است هدف اصلی از استقرار این سامانه در مرزهای روسیه خنثی کردن توان بالقوه موشکی روسیه و بر هم زدن توازن تسلیحات موشکی به نفع ایالات متحده است.
پیش از اجلاس سران روسیه و اتحادیه اروپا، مقامات واشینگتن و ناتو سعی داشتند با ایجاد تغییراتی در این برنامه روسیه را به پذیرش آن متقاعد کنند که البته تلاش آن‌ها با شکست مواجه شد.
در همین زمینه، هفته گذشته در حاشیه دیدار آناتولی سردیوکف، وزیر دفاع روسیه با وزرای دفاع کشورهای عضو پیمان همکاری‌های نظامی آتلانتیک شمالی، ناتو، که در آلمان برگزار شد، آمریکا به روسیه پیشنهاد کرد در صورتی که روسیه با استقرار دو سامانه از سیستم سپر دفاع موشکی در کشورهای چک و لهستان موافقت کند، آمریکا نیز متعهد می‌شود فعال‌سازی این سامانه‌ها را تا زمانی که اسناد و شواهد محکمی برای اثبات ادعای آمریکا درباره تهدید موشکی ایران به دست نیامده، به تعویق بیاندازد.
سردیوکف در پاسخ به این پیشنهاد گفته بود: «ما نمی‌توانیم چیزی را که به ما پیشنهاد شده بپذیریم و در نتیجه بر سر مواضع پیشین خود باقی می‌مانیم.» او البته درباره ادامه مذاکرات دو طرف بر سر مساله سپر دفاع موشکی ابراز امیدواری کرده و گفته بود: «به نظر می‌رسد که آمریکایی‌ها رفته‌رفته بیشتر نگرانی‌های ما را درک می‌کنند.»
روسیه همچنان مصر است که ایران ده‌ها سال با فن‌آوری لازم برای تهدید موشکی خاک آمریکا و حتی اروپا فاصله دارد. آمریکا به بهانه تهدیدهای موشکی ایران قصد دارد یک رادار مخصوص رهگیری موشک‌های بالستیک را در جمهوری چک و ده فروند موشک رهگیر (موشک ضد موشک) را در لهستان مستقر کند.
استقلال کوزوو، بحران انرژی و اختلاف در تعیین قیمت محصولات نفت و گاز روسیه در اروپا، و مساله حقوق بشر از دیگر مسائل لاینحل این دیدار بود. پوتین در واکنش به سخنان سران اتحادیه اروپا درباره نقض حقوق بشر و فقدان آزادی بیان در روسیه پیشنهاد کرد سازمان جدیدی برای نظارت بر حقوق بشر در بروکسل تاسیس شود تا به مصادیق نژادپرستی، تنش‌های قومی، عدم رعایت حقوق اقلیت‌های قومی و مذهبی، و مشکلاتی از این دست در کشورهای اروپایی بپردازد.
یاسترژمبسکی نیز در این باره گفت: «چرا فقط سیاستمداران اروپایی حق دارند درباره مسائل حقوق بشر صحبت کنند و کس دیگری نمی‌تواند درباره نقض این حقوق در اتحادیه اروپا سخن بگوید؟»
سران اتحادیه اروپا و روسیه بر سر مسائل تجاری جزئی مانند لغو ممنوعیت واردات مواد غذایی از برخی کشورهای عضو این اتحادیه به روسیه به توافقاتی دست یافتند.
حساسیت سپر دفاع موشکی برای اروپا
مساله سپر دفاع موشکی که در دیدار پوتین و خوزه سوکراتس، نخست وزیر پرتغال و رئیس دوره‌ای اتحادیه اروپا و خوزه مانوئل باروسو، رئیس کمیسیون اروپایی، در راس مسائل مورد بحث قرار داشت، تنها رویارویی روسیه و آمریکا نیست و به این خاطر که موضوع مورد اختلاف دو طرف در خاک اروپا واقع شده، خواه ناخواه پای اتحادیه اروپا نیز به این قضیه کشیده شده است.
این قضیه اکنون از دو جهت برای اتحادیه اروپا وارد درگیری روسیه و آمریکا کرده است. اولین این که روسیه در واکنش به این اقدام آمریکا تهدید کرده است که پیمان محدودیت نیروهای متعارف در خاک اروپا را نقض می‌کند و این مساله امنیت اروپا را به طور مستقیم تهدید می‌کند (روسیه پیش از این نیز در ماه ژوئن و ابتدای طرح پیشنهاد نصب سامانه‌های سپر دفاع موشکی در اروپای شرقی تهدید کرده بود مانند دوران جنگ سرد موشک‌های هسته‌ای خود را به سمت خاک اروپا نشانه خواهد گرفت اما بعداً این تهدید را پس گرفت.)
علاوه بر این واکنش‌های مردمی و عملکرد‌های سیاستمداران کشورهای چک و لهستان نیز شرایط را برای حل این مساله پیچیده‌تر کرده و بر ضرورت ایفای نقش اتحادیه اروپا در این زمینه افزوده است.
روسیه در کنار تهدید‌هایی نظیر نقض پیمان محدودیت نیروهای متعارف در خاک اروپا، اخیراً به اقداماتی دست زده است تا ضمن حفظ جانب احتیاط، تهدیدهایش را برای کشورهای اروپایی ملموس‌تر کند.
در همین زمینه، اواخر هفته گذشته دو بمب‌افکن توپولف 160 روسی با حفظ حدود آسمان بین‌المللی، نزدیک به مرزهای هوایی – دریایی کشورهای نروژ، دانمارک، هلند و بریتانیا به پرواز درآمدند. سرهنگ جان اسپن لین، سخنگوی نظامی نروژ، ضمن انتشار این خبر تایید کرد مسیر 190 کیلومتری که بمب‌افکن‌های روسی پیموده‌اند، مسیر نامتعارف و عجیب و بوده است.
لین در این باره گفت: «ممکن است انتخاب این مسیر فقط اتفاقی بوده باشد اما در همین حال می‌توان آن را به علامتی از سوی روسیه تعبیر کرد.» مقامات پایگاه ناتو مستقر در نوردویک نروژ با اقرار این که بمب‌افکن‌های روسی در حریم آسمان بین‌المللی مانده‌اند، می‌گویند روسیه در ماه‌های اخیر پروازهای متعددی از پایگاه‌های هوایی شمالی این کشور در آسمان بین‌المللی اروپا انجام داده است که به نظر می‌رسد هدف از آن قدرت نمایی روسیه بوده است. به عقیده تحلیل‌گران سیاسی این اقدامات می‌توانند تاثیر زیادی بر ملموس‌تر شدن تهدیدهای روسیه برای دولتمردان اروپایی داشته باشد.
از دیگر مواردی که موجب افزایش حساسیت مساله سپر دفاع موشکی برای اتحادیه اروپا شده، می‌توان به احساسات و افکار عمومی و تصمیم‌های دولتمردان کشورهای جمهوری چک و لهستان اشاره کرد. برای مثال آمریکا که تا کنون بیشتر تلاش‌هایش برای جلب اعتماد مسکو بی‌نتیجه مانده است چندی پیش پیشنهاد کرد روسیه در صورتی که بخواهد می‌تواند در پایگاه‌های استقرار این سامانه دفاعی حضور داشته باشد.
اما این پیشنهاد که توسط رابرت گیتس اوایل هفته گذشته در پراگ، پایتخت جمهوری چک، مطرح شده بود در رسانه‌ها و افکار عمومی مترادف حضور نظامی روسیه تعبیر شد و اعتراضات گسترده‌ای را به دنبال داشت.
میرک توپالنک، نخست‌وزیر جمهوری چک، نیز در واکنش به این اعتراض‌ها اعلام کرد که هرگز اجازه نخواهد داد سربازان روسی پا به خاک کشورش بگذارند. او البته افزود شاید جمهوری چک به بازرسان روس اجازه ورود به این کشور را بدهد.
در این مورد خاص، مساله اصلی که باعث بروز چنین حساسیتی در بین مردم و دولتمردان چک شده، خاطره تاریخی نامیمونی است که مردم جمهوری چک از حضور نظامیان روس در این کشور دارند. این خاطره به دوره موسوم به بهار پراگ در سال 1968 بازمی‌گردد که در پی یک دوره کوتاه از شکوفایی فرهنگی و آزادی بیان، تانک‌های روسی برای تثبیت حکومت کمونیستی وقت، وارد پراگ (پایتخت آن دوره جمهوری چک‌اسلواکی) شدند و در مدت کوتاهی نظام خفقان را بر آن کشور حاکم کردند.
نکته جالب توجه این که دیگر کشور انتخاب شده توسط آمریکا برای نصب سامانه‌های سپر دفاع موشکی، یعنی لهستان نیز در حافظه تاریخی خود خاطره خوشی از روس‌ها ندارد و شاید در صورتی که گیتس به جای پراگ، در ورشو چنین پیشنهادی را مطرح می‌کرد، لهستان نیز به همین صورت علیه حضور روس‌ها در این کشور به اعتراض برمی‌خواست. (خاطره شوم تاریخی لهستانی‌ها از روسیه به توافقنامه تقسیم لهستان بین آلمان نازی به رهبری آدولف هیتلر و اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی به رهبری ژوزف استالین بازمی‌گردد که موجب اشغال نیمه شرقی لهستان توسط نیروهای ارتش سرخ در سال 1939 شد.)
در این شرایط اشغال اکثریت کرسی‌های مجلس لهستان توسط حزب «مشی مدنی» (Civic Platform) که به معنای حضور دونالد تاسک، رهبر این حزب، در مقام نخست‌وزیر آینده لهستان است، سرنوشت رو در رویی سه جانبه اروپا، روسیه، آمریکا را بر سر استقرار سپر دفاع موشکی در شرق اروپا، بیش از پیش مبهم کرده است.
تاسک، از سیاستمداران لیبرالی است که به رغم نزدیکی بسیاری از دیدگاه‌هایش به آمریکا، سیاست‌های واشینگتن را در موارد بیشماری نمی‌پسندد و برای مثال پیشاپیش اعلام کرده است که مخالف تداوم حضور نیروهای لهستانی در عراق است. به همین دلیل برخی از تحلیل‌گران پیش‌بینی می‌کنند که او با استقرار سامانه‌های سپر دفاع موشکی در لهستان نیز در آینده مخالفت خواهد کرد که در این صورت شرایط از قبل نیز پیچیده‌تر خواهد شد.
چرا روسیه با سپر دفاع موشکی مخالف است؟
سیستم سپر دفاع موشکی سامانه‌ای است که با استفاده از سیگنال رادارهای پیشرفته زمینی و مداری جهت حرکت موشک‌هایی را که در حیطه فعالیت آن پرتاب می‌شوند، تعیین کرده و در صورتی که پیش‌بینی شود مقصد این موشک‌ها خاک آمریکا (یا هر یک از اهداف تحت پوشش سپر دفاع موشکی) است، با استفاده از موشک‌های رهگیر آن‌ها را هدف قرار می‌دهد.
از لحاظ فنی عملیات انهدام موشک متخاصم در این سیستم در سه مرحله ممکن است؛ یکی زمانی که موشک متخاصم در مرحله صعود است و پیشرانه‌های آن با بیشترین قدرت کار می‌کنند، دوم در میانه مسیر، و سوم زمانی که سیستم هدایت و پیشرانه از کلاهک جدا شده و کلاهک موشک به طرف هدف مورد نظر سقوط می‌کند.
بخشی از سیستم دفاع موشکی ایالات متحده که در حال حاضر فعال است تنها شامل موشک‌های رهگیر و تجهیزات راداری است که موشک‌های متخاصم را در مرحله دوم دارد، یعنی قابلیت رهگیری و انهدام موشک‌های متخاصم در میان راه (Mid-course phase).
این در حالی است که از لحاظ تکنیکی، رهگیری و انهدام موشک‌های متخاصم در مرحله اول (Boost phase) از ضریب اطمینان بیشتری برخوردار است، چرا که در صورت خطا، بخش‌های مکمل سیستم فرصت کافی در اختیار خواهند داشت تا بار دیگر موشک مورد نظر را در مرحله ثانوی هدف قرار دهند، و علاوه بر این، موشک رهگیر که در آخرین بخش از عملیات رهگیری موشک متخاصم از ردیاب‌های فروسرخ استفاده می‌کند در مرحله اولیه پرتاب موشک (Boost) که پیشرانه‌ها با حداکثر قدرت کار می‌کنند (و در نتیجه حرارت بیشتری تولید می‌کنند) به سادگی می‌تواند موشک متخاصم را دنبال کرده و در نتیجه ضریب خطای موشک رهگیر به طور چشمگیری کاهش پیدا می‌کند.
اما دلیل این که چرا آمریکا تا امروز از موشک‌های رهگیر مرحله اول استفاده نکرده، محدودیت زمان عکس‌العمل برای انهدام موشک‌های متخاصم در این مرحله است که برای موشک‌های بالستیک موجود به طور تقریبی از لحظه ظاهر شدن موشک در رادار سپر دفاعی تا انهدام آن حدود 180 ثانیه است.
نگاهی به محل استقرار فعلی امکانات سپر دفاع موشکی در آلاسکا (با 40 موشک رهگیر)، ایالت کالیفرنیا (4 موشک رهگیر)، بیش از آن از مرزهای دشمنان احتمالی آمریکا فاصله دارند که به این کشور اجازه دهند در کمتر از 180 ثانیه واکنش نشان دهد.
اما اکنون با انتقال سیستم دفاع موشکی به اروپای شرقی و نزدیکی مرزهای غربی روسیه، این پتانسیل برای سپر دفاع موشکی آمریکا پدید می‌آید که از موشک‌های رهگیر نوع اول نیز علیه موشک‌های روسی استفاده کند. اظهار نظر یکی از مقامات روسیه که گفته بود «آمریکایی‌ها [با کمک سپر دفاعی] می‌توانند از این پس موشک‌های ما را روی سکوی پرتاب مورد هدف قرار بدهند» به طور تلویحی به نگرانی روسیه از چنین قابلیتی اشاره می‌کند. اطلاعاتی درباره نوع موشک‌های رهگیر که قرار است در لهستان مستقر شوند در دسترس نیست.
البته روسیه نیز اواخر ماه مه سال جاری در پی بالا گرفتن تنش بین مسکو و واشینگتن بر سر استقرار سامانه‌های سپر دفاع موشکی در اروپای شرقی، با آزمایش موشک RS 24 که از موشک‌های بین‌قاره‌ای بالستیک به شمار می‌رود، ادعا کرد به فن‌آوری دست یافته که می‌تواند بر سپر دفاع موشکی فایق بیاید. اما فارغ از صحت ادعای روسیه درباره توانایی‌های این موشک، تداوم چنین روندی به معنای ورود روسیه به رقابت تسلیحاتی جدیدی با آمریکا است که اقتصاد در حال رشد روسیه را به شدت متضرر خواهد کرد.
از سوی دیگر انفعال روسیه در برابر این پروژه آمریکا باعث خواهد شد که در عمل توان موشکی روسیه خنثی شده و تمام معادلات بین‌المللی به نفع ایالات متحده تغییر کند. روسیه که بزرگترین میراث‌دار اتحاد جماهیر شوروی، ابر قدرت نیمه دوم قرن بیستم، محسوب می‌شود، هنوز موشک‌های فراوانی در اختیار دارد و بر اساس معاهده کاهش سلاح‌های تهاجمی استراتژیک (SORT) که در سال 2002 بین این کشور و آمریکا امضا شده، قرار است دو کشور به طور متناسب شمار کلاهک‌های موشکی خود را تا سال 2012 به 2200 عدد کاهش دهند.
در چنین شرایطی نصب رادار و موشک‌های سپر دفاع موشکی در نزدیکی مرزهای روسیه برای این کشور به مثابه نقض یک جانبه پیمان SORT از سوی آمریکا خواهد بود که شرایط را برای تثبیت سلطه این کشور فراهم خواهد کرد.
نظر شما :