روسیه و ایران تصمیم‌گیرندگان آینده سوریه

نویسنده: اسکات لوکاس

حلب، بزرگترین شهر سوریه در نهایت آزاد شد و بشار اسد به کمک حامیانش یعنی روسیه، ایران و حزب الله پیروزی بزرگی را برای خود رقم زد. اگر توافق چند روز پیش مبنی بر خروج شهروندان و گروه های مخالف سوری از حلب به دیگر مناطق شمال غرب سوریه به اجرا درآید، گروه های مخالف و شهروندان سوری فرصت کوتاهی برای استراحت و احیاء خواهند داشت. اما پیروزی در حلب تنها پایان یکی از فصل های جنگ سوریه است. بدون شک جنگ سوریه همان طور که از زمان آغاز ناآرامی ها علیه حکومت بشار اسد در مارس 2011 تاکنون ادامه یافته است، پس از این نیز ادامه خواهد داشت. نیروهای اپوزیسیون هنوز کنترل برخی مناطق حومه دمشق و جنوب سوریه را در دست دارند، از همه مهم تر این که آنها بر بخش های عمده ای از شمال غرب سوریه از جمله تقریباً تمامی استان ادلب، بخش هایی از استان حماه و حمص نیز تسلط کامل دارند. عملیات مشترک ترکیه و نیروهای مخالف در شمال سوریه موجب شد تا بخش های قابل توجهی از این منطقه به دست مخالفان سوری بیفتد. داعش نیز شرایط و اوضاع چندان بدی ندارد، درست چند روز پیش از آزادسازی حلب نیروهای داعش توانستند بخش های بزرگی از شهر تاریخی پالمیرا را از دست دولت بشار اسد خارج کنند و دوباره به تصرف خود درآورند. کُردهای سوریه نیز مناطق مشخصی را در دست گرفته و به خصوص بر بخش هایی از شمال شرق سوریه کنترل و تسلط کامل دارند.

در این جنگ چندطرفه، آیا حلب های بیشتری در کار خواهد بود یا در نهایت دوره ای بدون جنگ و خونریزی فراخواهد رسید؟ اسد پاسخی برای این سوال ندارد هرچندکه ادعای بسیاری برای کنترل «ملت سوریه» دارد. ایالات متحده آمریکا نیز مشارکت اندکی در اوضاع منطقه و به خصوص سوریه دارد، پس از سال ها تردید و تصمیمات غلط از دخالت در تحولات منطقه خود را کنار کشیده و جای خود را به مسکو داده است. آنچه در این میان مسلم و قطعی است این است که آینده سوریه اکنون در دستان روسیه و ایران است.

هیاهوی اسد

بشار اسد در مصاحبه اخیر خود با روزنامه «الوطن» که یکی از روزنامه های حامی وی است روشن کرد که هنوز هم هدف او کسب پیروزی کلی در سوریه است و پیروزی در حلب گامی بزرگ در راستای رسیدن به این هدف است، اما با این حال، وی به این موضوع اذعان نکرد که منابع لازم برای رسیدن به چنین هدفی را ندارد.

سقوط ناگهانی پالمیرا به دست داعش بار دیگر نشان داد که نیروهای نظامی اسد و نیروهای واقعی ارتشش که در حال حاضر حکومت وی را سر پا نگه داشته اند، بسیار اندک است. نیروهایی که حکومت بشار اسد به آنها وابسته است عبارتند از: نیروی هوایی روسیه، فرماندهان ایران و نیروهای نظامی این کشور، رزمندگان حزب الله، مبارزان فلسطینی، نیروهای عراقی و گروه های شبه نظامی افغان آموزش دیده از سوی ایران و واحدهای شبه نظامی سوریه.

حتی اگر سربازان اسیر شده اسد در حلب آزاد شوند، باز هم ارتش بشار اسد یک نیروی نظامی وابسته و متکی محسوب خواهد شد. موضوع اقتصاد سوریه نیز یکی دیگر از مسائل جدی پیش روی دولت بشار اسد است و به نظر می رسد که اقتصاد این کشور تنها با کمک و پشتیبانی حامیان بین المللی سرپا خواهد ماند وگرنه به ورطه نابودی کامل کشیده خواهد شد. از سوی دیگر هنوز مشخص نیست که آیا وفاداری های عمومی به رئیس جمهور پس از پایان فتوحات نیز همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند یا خیر. پس اسد نمی تواند یا نمی خواهد اعتراف کند که آینده حکومت او در سوریه در گرو کمک و حمایت دیگران است. همان طور که واقعیت سیاسی و نظامی به ما می گوید، کنترل اوضاع و شرایط سوریه اکنون در دستان روسیه است.

ادامه رهبری

مداخله هوایی روسیه در سپتامبر سال 2015 اسد را نجات داد. پس از این اقدام، ولادیمیپر پوتین و حلقه درونی او تصمیم گرفتند که با کمک ایران و نیروهای حزب الله لبنان اقدامات نظامی بیشتری را انجام دهند و با استفاده از تسلیحات پیشرفته و انجام هزاران حمله هوایی مخالفان را تضعیف کنند. پس از سرنگونی یک جنگده روسیه توسط ترکیه در پایان سال 2015، تنش های جدی و شدیدی میان روسیه و ترکیه به وجود آمد، اما پوتین اخیراً در مذاکرات خود با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه به پیشرفت های سیاسی چشمگیری دست یافته است. پس از پایان یافتن تنش های به وجود آمده بر سر جنگده سقوط کرده ظاهراً مقامات روسیه و ترکیه در مورد اهداف خود در سوریه و در جبهه های مختلف به توافقاتی دست یافته اند.

روسیه با هنرمندی تمام رهبران آمریکا را به سوی یک «راه حل سیاسی» که دستیابی به آن هیچ گاه محقق نمی شود سوق داده و با این کار زمان بیشتری برای خود خریده است. در اوایل دسامبر سال 2016 مسکو حتی به پیشنهاد آمریکا برای تخلیه مناطقی از حلب به نفع مخالفان اسد رضایت داد، اما پس از آن که نیروهای طرفدار اسد در آن مناطق به پیشرفت هایی دست یافتند روسیه نیز از مواضع قبلی خود عقب نشینی کرد. با آزاد شدن حلب، مسکو روی استان ادلب که در حال حاضر تحت کنترل مخالفان است، متمرکز خواهد شد. اما آیا روسیه همچنان از بشار اسد حمایت کرده و به او در از بین بردن مخالفان در سراسر سوریه یاری خواهد رساند؟ آیا باز هم شاهد هفته ها یا ماه ها جنگ و بمباران در سوریه خواهیم بود؟ این تصمیمی است که هنوز گرفته نشده و حتی ممکن است تصمیم گیری در این رابطه در اختیار کامل روس ها و ایرانیان نیز نباشد، اما بدون شک روسیه و ایران دو کشوری هستند که بقای حکومت بشاراسد در گرو آنها بوده و از این پس نیز همچنان خواهد بود. یکی دیگر از کشورهای تأثیرگذار در بحران سوریه ترکیه است که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.

ایجاد توازن در اقدامات

شاید بتوان گفت که ترکیه در ماه های اخیر بیش از هر کشور دیگری، در سوریه فضای مانور به دست آورده است. پس از آشتی با پوتین، اردوغان جسارت مداخله در امور سوریه را پیدا کرده است. همراه با گروه های شورشی سوریه، نیروهای ترکیه نیز در کنار گروه های مخالف سوری، در امتداد مرزهای ترکیه و سوریه و در استان حلب فعالیت می کنند و این حملات در حال حاضر داعش را به آخرین پایگاه اصلی اش در منطقه یعنی شهر الباب رانده است.

ترکیه برای ایجاد تعادل با مسکو و تهران، همواره به عنوان حامی قدیمی و بی قید و شرط مخالفان و شورشیان سوری فعالیت کرده است. اردوغان در حال حاضر برای عقب راندن دشمن اصلی اش یعنی کردهای سوریه، منطقه مخصوص به خود را در اختیار دارد تا از این طریق راهی را برای نفوذ در سوریه همواره باز نگه داشته باشد.

اما در این میان غیبت کامل آمریکا آشکارا احساس می شود. قدرتی که زمانی تمام خاورمیانه را در دست داشت حالا به حاشیه رانده شده است. جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا پیش از روی کار آمدن دولت جدید، ناامیدانه به دنبال راهی برای اثبات موفقیت دولت اوباما است. حتی پس از ماه ها پایان مداخله روسیه در جنگ حلب، ممکن است جان کری همچنان به دنبال راهی برای کسب موفقیت در این زمینه باشد و این در حالی است که «سامانتا پاور»، سفیر اوباما در سازمان ملل به ادامه جنگ لفظی اش علیه مسکو و حکومت اسد می پردازد. به حاشیه رانده شدن آمریکا پس از آتش بس 13 دسامبر مشهود بود. جان کری هیچ جا دیده نمی شد. در عوض این سرویس های اطلاعاتی ترکیه و ارتش روسیه بودند که با یکدیگر به توافق رسیده بودند. «سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه این طور قضایا را خلاصه کرد: «توافق با ترکیه در حلب، برای روسیه آسان تر از توافق با ایالات متحده آمریکا است.»

ایالات متحده تلاش خود را برای اعمال نفوذ از طریق حمایت از رهبری نیروهای کرد دموکراتیک در شمال سوریه کاهش داده است. اما به نظر می رسد که آمریکا تنها برای مدت کوتاهی روی نیمکت ذخیره ها نشسته است. اگرچه حلب ممکن است بسیار مهم باشد، اما موضوع جنگ روسیه بسیار و فراتر از حلب است. با وجود روسیه، ایران، ترکیه و همچنین اسد که همه روی خروجی ها سرمایه گذاری کرده اند، به نظر می رسد که درگیری در سوریه همچنان ادامه داشته باشد.

منبع: اسکرول / مترجم: زهره شهریاری