چت GPT؛ فرصتی جدید برای بنای نظم نوین جهانی (۱)

دیپلماسی ایرانی: قانونگذاران پارلمان اروپا از روز چهارشنبه ۱۴ ژوئن (۲۴ خرداد) مذاکرات برای تصویب اولین قوانین فراگیر جهان در مورد سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی نظیر «چت GPT » را آغاز کردند. البته برنامه‌های اتحادیه اروپا در این حوزه به پیش از سال ۲۰۲۱ بازمی‌گردند، با این حال روند تهیه و تصویب پیش‌نویس یک قانون فراگیر برای ضابطه مند کردن استفاده از  هوش مصنوعی، با ظهور چت GPT  و انتشار اخباری هر روزه در مورد کارکردهای عجیب آن شتاب گرفت. 

اما «چت GPT» چیست؟ بهره گیری از این فناوری که به راحتی در دسترس عموم مردم قرار گرفته دارای چه تبعات سیاسی است؟ و چه تأثیراتی بر شکل گیری نظم نوین جهانی دارد؟

چت GPT، یک فناوری ارتباطی مبتنی بر هوش مصنوعی است که برای پاسخ دادن به سوالات کاربران و گفتگو با آنها، طراحی شده است.GPT  مخفف "Generative Pre-trained Transformer" است که ترجمه فارسی آن «مبدل از پیش آموزش دیده مولد» است؛ بر این اساس چت GPT از مدل Transformer که یک نوع مدل یادگیری عمیق است، برای تولید پاسخ‌های معنادار و طبیعی استفاده می‌کند. این سیستم با توجه به پرسش کاربر و با استفاده از الگوریتم های هوش مصنوعی، پاسخ مناسبی به وی ارائه می دهد. 

چت GPT «مولد» است؛ یعنی می‌تواند متن و تصویر تولید کند و «از قبل آموزش دیده» است؛ کارکنان 60 شرکت در فرایند آموزش آن نقش داشته‌اند و مبنای آموزش آن نیز مجموعه بزرگی از داده‌های متنی مانند کتاب‌ها، مقاله‌ها و محتوای آنلاین فضای وب بوده است. این فناوری از داده‌های فوق برای یادگیری نحو، دستور زبان و واژگان زبان انسانی استفاده می‌کند، البته اطلاعات و داده های آن مربوط به سال 2021 است.
 بر اساس نوع آموزش‌ها و سطح اطلاعات، نسل‌های مختلفی از چت GPT ساخته شده و آنچه فعلا در دسترس عموم قرار دارد، نسل 3و 4 این فناوری است. چت GPT-4، صد تریلیون پارامتر را آموخته که 500 برابر نسل 3 چت GPT  است. برای درک بزرگی این عدد کافی است که بدانیم مغز انسان حدود 80 تا 100 میلیارد نورون و حدود 100 تریلیون سیناپس دارد و بنابراین  GPT-4 به اندازه سیناپس‌های مغز  انسان دارای پارامتر است.
هر چند به دلیل نوظهور بودن چت GPT ، آشنایی با مشخصات فنی این فناوری نیز مهم و کلیدی است، اما هدف این نوشتار تأثیرات چت GPT  بر عرصه سیاست و نظم نوین بین المللی است؛ مطلبی که کمتر به آن پرداخته شده و به نظر می رسد جای تأمل و اندیشه بیشتر دارد. 

چت GPT  کاربردهای شخصی، تجاری و علمی دارد و از قابلیت‌های مختلف آن مثل نوشتن و خطایابی کد، نگارش نامه و مقاله، خلاصه‌سازی کتاب، فراهم کردن اطلاعات در زمینه‌های مختلف و بسیاری از موارد دیگر استفاده می‌شود. همچون هر فناوری دیگری، چت GPT نیز می‌تواند تبعات امنیتی و سیاسی داشته و گفتمان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر کشورها و شیوه تعامل آنها با یکدیگر را تحت تأثیر قرار دهد. 

مسأله ای که از دید سیاستمداران و تصمیم گیران کشورهای توسعه یافته پنهان نمانده و تلاش‌های اتحادیه اروپا برای تدوین قانونی جهت ساماندهی استفاده از هوش مصنوعی نیز در همین راستا قابل ارزیابی است. با این وجود، در عرصه عمل تاکنون اقدامات چندانی در این حوزه انجام نشده و ایتالیا نخستین کشوری بود که در آوریل 2023 (فروردین 1402)، به استفاده شهروندانش از این فناوری واکنش نشان داد و آن را ممنوع کرد. مقام ملی حفاظت از داده‌های ایتالیا به‌دلیل دسترسی OpenAI (شرکت آمریکایی توسعه‌دهندهChatGPT) به داده‌های کاربران ایتالیایی فوراً آن را مسدود و تحقیقات در مورد آن را شروع کرد. طبق اعلام این مقام مسئول، شرکت OpenAI جهت آموزش الگوریتم‌های چت‌بات خود، اقدام به جمع‌آوری و ذخیره داده‌های شخصی کاربران کرده و به پردازش این داده‌ها پرداخته در حالیکه برای انجام این مهم، مبنای قانونی در اختیار نداشته است. نگرانی دیگر دولت ایتالیا به عدم تأیید درجه سنی کاربران توسط OpenAI  ارتباط داشت که می‌توانست فرایند یادگیری و آموزش کودکان را با مشکل مواجه کرده و آنها را در معرض پاسخ‌های کاملاً نامناسب قرار دهد.

ممنوعیت ChatGPT در ایتالیا موقت بود، اداره محافظت از داده‌های ایتالیا ضرب‌الاجل یک‌ماهه‌ای را برای برآورده شدن شروط خود از سوی شرکت OpenAI مشخص کرده بود و پس از آنکه مقامات این شرکت با زیرکی و سرعت، شروط رگولاتورهای ایتالیا را تأمین کردند، ممنوعیت این چت‌بات در ایتالیا لغو شد. با این حال، اقدام ایتالیا برای ممنوعیت موقت چت GPT، یکی از محرک‌هایی بود که کشورهای اروپایی را به فکر انداخت تدوین تدابیر قانونی لازم برای کنترل چت ربات‌های پرطرفدار هوش مصنوعی را سرعت ببخشند؛ هر چند به فاصله اندکی پس از این تحولات، دبیرکل یک اتحادیه کارگری در فرانسه نگارش متن یکی از سخنرانی‌های ارائه شده در مورد قانون بازنشستگی پیش از موعد را کار « چت GPT» خواند.

البته انتشار چنین اخباری برای رفع نگرانی مقامات شرکت OpenAI کافی نبود، از این رو آنها تلاش کردند برای جلوگیری از تسری حساسیت کشورهای اروپایی به سایر کشورها، به توسعه تحرکات دیپلماتیک جهت جلب حمایت‌های بین المللی از دستاورد فناورانه خود بپردازند؛ تلاشی که ظاهرا جواب هم داد و شاهد بودیم که در جریان سفر مدیرعامل این شرکت به ژاپن، نخست وزیر این کشور اعلام کرد دولت ژاپن در صورت رعایت حفظ حریم خصوصی و امنیت سایبری از چت بات Chat GPT پشتیبانی و پس از رفع نگرانی‌ها در زمینه نقض داده‌ها، از این فناوری برای کاهش حجم کاری کارکنان دولتی خود استفاده خواهد کرد. 

بر این اساس روند تحولات پر سرعت ماه‌های اخیر نشان می دهد سیاستمداران کشورهای توسعه یافته به فکر بهره گیری از قابلیت‌های چت GPT برای بهبود و ارتقای کارایی نظام حکمرانی در کشورهای خود هستند و حتی ممکن است در آینده ای نه چندان دور، تلاش کنند تا از قابلیت های آن برای پیشبرد برنامه‌های سیاسی خود استفاده کنند. 

البته کارشناسان فناوری اطلاعات معتقدند توان چت GPT در تولید محتواهای سیاسی محدود است، زیرا نمی‌تواند تمام پیچیدگی‌ها و متغیرهای دخیل در امور سیاسی را به طور کامل درک کند. با این وجود، بسیاری از احزاب سیاسی در کشورهای پیشرو در حوزه فناوری(از جمله دانمارک، نیوزیلند، روسیه و ژاپن)، در حال بررسی توسعه چت بات‌های اختصاصی به عنوان ابزاری برای انتشار ایده‌ها و پیام‌های خود هستند. این امر مزایای مختلفی برای آنها به همراه دارد؛ تصمیمات چت بات منطقی و فارغ از احساسات است، چت بات سیاستمدار اطلاعات را خیلی سریع جمع آوری و تجزیه و تحلیل می‌کند و تصمیماتی می‌گیرد که قرار است آگاهانه و عینی باشد. این سیاستمدار غیرانسانی هر زمان که شهروندان به او نیاز داشته باشند در دسترس است؛ زیرا دائماً در شبکه های اجتماعی فعال است و در عرض چند ثانیه به هر سؤالی پاسخ می دهد! 

بدین ترتیب، قابلیت‌های شگفت آور چت GPT، احتمال استقبال احزاب و فعالان سیاسی کشورهای دیگر از این فناوری را نیز افزایش می‌دهد. همراستا با تحولات فوق، نحوه برخورد با این فناوری نوظهور به یکی از چالش برانگیزترین تصمیمات در بین مقامات کشورها و سازمانهای بین المللی تبدیل می شود. وجود ابهام در مسائلی همچون سطح مسئولیت پذیری هوش مصنوعی در قبال تصمیمات دیپلماتیک، عواقب فقدان عاطفه و احساس در تصمیم گیری ربات‌های دیپلمات، تأملات اخلاقی پیرامون کنترل انسان توسط هوش مصنوعی و پیامدهای سیاسی این امر از مسائل کلیدی است که دولتمردان سراسر جهان را به خود مشغول می کند و طیف متنوعی از رویکردها، شامل اعتماد به هوش مصنوعی و بهره برداری گسترده از آن، به کار گیری محدود آن، به تعویق انداختن استفاده از این فناوری و یا حتی کنار گذاشتن کلی هوش مصنوعی از روند تصمیمات و اقدامات دیپلماتیک را پیش روی آنها می گذارد. 

نکته کلیدی و خطرناک قضیه برای جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورهایی که خواهان تغییر نظم بین المللی غرب محور هستند این است که در موضوع هوش مصنوعی نیز همچون سایر موضوعات کلیدی بین المللی، فعلا این کشورهای غربی با محوریت اروپا و آمریکا هستند که فرایند راهبری و نظم بخشی را در دست گرفته و می کوشند برای ایمنی بخشی و نظام مند کردن آن راه حلی پیدا کنند. در این راستا  توافق اخیر بروکسل و واشنگتن  در ماه می 2023، برای ایجاد یک چارچوب قانونی مشترک در مورد هوش مصنوعی برای توسعه استانداردها در میان کشورهای دموکراتیک، شاید نخستین سنگ بنای نظم نوین فناوری محور باشد.

انگلیس نیز که پس از برگزیت، فعالیت های خود را مستقل از اتحادیه اروپا پیش می برد، فعالانه به حوزه هوش مصنوعی ورود کرده است؛ بطوریکه ریشی سوناک، نخست وزیر این کشور در جریان سفر هفته اخیر خود به واشنگتن گفت بریتانیا در اواخر سال ۲۰۲۳ میزبان یک نشست جهانی در مورد ایمنی هوش مصنوعی خواهد بود تا خطرات آن را بررسی و درباره چگونگی کاهش آنها از طریق اقدامات هماهنگ بین‌المللی بحث کنیم. او همچنین ادعا کرد که می‌خواهد بریتانیا را نه تنها به خانه فکری، بلکه خانه جغرافیایی مقررات ایمنی جهانی هوش مصنوعی تبدیل کند. 

بدین ترتیب تلاش کشورهای توسعه یافته غربی بر این است  که نه تنها از قابلیت های این فناوری نوین برای پیشبرد برنامه‌های سیاسی خود بهره ببرند، بلکه با تعریف هنجارها و قوانین لازم، رهبری و کنترل گفتمان و نظم فناورانه نوین را نیز به دست بگیرند. چنین مساله ای به این معناست که نظم نوین جهانی بر پایه فناوری‌های نوظهور در حال شکل گیری است و متأسفانه باز هم همان ابرقدرتهای سابق در حال طراحی پایه ها، تعریف هنجارها و قوانین برای آن هستند. تا زمانی که اقدامات کشورهای غربی در این زمینه نهایی و تبدیل به قوانین جهانشمول نشده، فضا برای سایر کشورها نیز باز است تا با ورود به این عرصه و ارائه نظرات جایگزین بر مبنای سنتها و فرهنگ خود، به هنجار سازی برای نظم نوین و بازتعریف نقش خود در نظام بین الملل بپردازند؛ اما با تحولات پرشتاب فناورانه، باید به این باور برسیم که فرصت کوتاه است!