برای بحران بحرین راه حل پیشنهاد دهیم

دیپلماسی ایرانی: علی بیگدلی، استاد دانشگاه و تحلیل‌گر مسائل بین المللی در گفت و گویی با دیپلماسی ایرانی می‌گوید مقام مسئولی مانند وزیر خارجه یا دبیر شورای عالی امنیت ملی می‌توانند راه حل پیشنهادی خود را به بحرین ارائه کنند. ارائه چنین طرحی از سوی یک مقام مسئول می‌تواند تا حدی از تنش بکاهد.

نگاه غرب به بالا گرفتن تنش میان ایران و اعراب چیست؟

موضوع بحرین دو بعد دارد:‌ بعد منطقه ای و بعد بین المللی. در بعد منطقه ای می‌توان گفت که چون در بحرین اکثریت شیعه در بحرین حضور دارند ایران ناچار است دست به واکنش بزند. اما این که این واکنش‌ها به چه صورت باشد و یا انجام آن چگونه باشد، مهم است.

به نظر من نباید ایران خود را مانند عربستان آلوده دخالت نظامی ‌در بحرین کند. چرا که دخالت نظامی ‌می‌تواند دامی‌ برای ایران باشد و ما ناخواسته در این دام بیفتیم. بنابراین دولت مردان ایرانی باید درباره این زمزمه‌هایی که اخیرا به گوش می‌رسد مبنی بر این که ایران هم اقدامی‌ مشابه عربستان سعودی انجام دهد،‌ با خویشتنداری تصمیم گیری کنند.

اما در بعد بین المللی این بحران باید به این نکته توجه داشت که امریکا هم منافعی در بحرین دارد. ایالات متحده اولین کشوری بوده که منابع نفتی بحرین را استخراج کرده، سوابق بسیار طولانی در حضور در این کشور دارد، ناوگان پنجم دریایی امریکا در بحرین حضور دارد. علاوه بر این اگر قرار باشد در بحرین تغییری به وجود آید، ممکن است همان تغییر در عربستان و سایر شیخ نشین‌های خلیج فارس صورت بگیرد. بنابراین امریکا تمام تلاش خود را به کار می‌برد که شیعیان در بحرین به موفقیتی دست پیدا نکند که اگر دست پیدا کند، نشانه پیروزی ایران خواهد بود و تبعات این مسئله برای آن‌ها بسیار سنگین است.

بنابراین در این که تحریکاتی از طرف غربی‌ها برای دامن زدن به اختلافات ایران و اعراب در جریان است، قطعا درست است. امریکایی‌ها علی‌رغم این که در بحرین دخالت مستقیم نکرده اند اما به طور غیر مستقیم وقایع را پیگیری و مدیریت می‌کنند. ضمن این که دخالت مستقیم امریکا در لیبی نیز موفق نبوده و با انسداد سیاسی مواجه شده است.

به نظر من بحرین به نسبت دیگر کشورهایی که درگیر تحرکات مردمی‌هستند، برای ایران و جامعه بین المللی و غربی‌ها اهمیت بیشتری دارد و تبدیل به موضوع پیچیده ای شده است. اروپایی‌ها بسیار علاقمندند که ایران به طور عملی درگیر مسئله بحرین شود و دست به اقدامات عملی در این زمینه بزند تا از این موضوع علیه ما استفاده کنند اما به نظر من چنین رویکردی از سوی ایران به هیچ وجه صلاح نیست.

ادامه این تنش ممکن است چه تبعاتی داشته باشد؟

ما در علم سیاست این مسئله را داریم که اگر در حوزه منافع هر کشوری کانون بحران ایجاد شود، آن کشور می‌تواند عکس العمل نشان دهد و حتی می‌تواند در مناطقی آماده باش نظامی ‌اعلام کند و به دقت تحولات را زیر نظر بگیرد. چرا که بحران در حوزه منافع می‌تواند امنیت کشور را به خطر اندازد. در علم سیاست و قواعد ناظر بر روابط بین الملل این مسئله پذیرفته شده است. اما در عین حال کشورها باید خویشنداری زیادی از خود نشان دهند و در تصمیم گیری بسیار دقت کنند. موضوع بحرین به هر حال یک موضوع داخلی است و عربستان و امارات توجیهاتی برای دخالت در بحرین داشته اند. آن‌ها بر مبنای اساسنامه شورای همکاری خلیج فارس دست به این اقدام زده اند.

اگر تنش در روابط ایران و اعراب حاشیه خلیج فارس ادامه پیدا کند و ما بخواهیم دست به اقدام نظامی ‌بزنیم،‌ به نظر من بسیار اشتباه خواهد بود و این اقدام نا خواسته ما را وارد ماجرایی می‌کند که می‌تواند بسیار خطرناک باشد. خصوصا این که ما در اطراف خود کشورهای غیر دوست بسیاری داریم که در آن‌ها پایگاه‌های نظامی ‌غربی‌ها وجود دارد. بنابراین باید با ملاحظه بیشتری نسبت به چنین اقدامی‌تصمیم گیری کنیم.

این مسئله را هم باید اضافه کنم که هم کشورهای عربی و هم اسرائیل و هم امریکا بسیار علاقمند هستند و تحریکاتی هم انجام داده اند که ایران را بیشتر به سمت چنین اقدامی‌سوق دهند.

به نظر شما چه راهی برای مدیریت بحران پیش آمده میان ایران و کشورهای عربی وجود دارد؟

تنش میان ایران و اعراب مسئله تازه ای نیست. قبلا هم تنش در رابطه وجود داشته است. در حال حاضر بحران بحرین باعث شده است که این تنش دامنه وسیع تری پیدا کند و اختلافات عمیق تر شود. این اختلافات تا آن جا پیش رفته که حتی ممکن است روابط سیاسی با تمام کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به غیر از قطر قطع شود.

البته مقامات بحرینی معتقدند که توانسته اند موضوع را تا حد زیادی کنترل کنند. اما این که در آینده چه پیش خواهد آمد مشخص نیست. به نظر من عوامل موثر در مسئله بحرین نخواهند گذاشت که این مسئله به نحوی که منافع ایران هم در آن در نظر گرفته شود حل و فصل شود و حکومت در آن جا قطعا به دست شیعیان نخواهد افتاد. به این دلیل که اگر چنین اتفاقی بیفتد همه معادلات منطقه به هم خواهد خورد.

جریانات تندرو در ایران و کشورهای عربی در ایجاد و تشدید این بحران تا چه اندازه سهم داشته اند؟

جریان‌های تندرو اگرچه هم در ایران و هم در کشورهای عربی حضور دارند اما درون ساختار تصمیم گیری و کانون‌های تصمیم گیری حضور ندارند. اما شاید بیان مواضع تند از سوی این جریانات هم خطرناک باشد. از آن طرف هم اسرائیل گفته است که اگر لازم باشد نیرو اعزام می‌کند. حتی بیان این که اگر لازم باشد ایران می‌تواند به بحرین نیروهای استشهادی اعزام کند، کار اشتباهی است.

حکومت بحرین بسیاری از حقوق شهروندی شیعیان این کشور را نقض کرده است، اما هنوز هم برای اصلاحات سیاسی جدی در این کشور دیر نشده، مثلا با توجه به این که نقطه شروع بحران در بحرین انتخابات پارلمانی بود، حکومت این کشور می‌تواند با انحلال پارلمان تا حد زیادی اراده خود برای اصلاحات را به مردم نشان دهد و بحران را کنترل کند.

راه حل نظامی ، راه حل بسیار بسیار خطرناکی خصوصا برای ایران خواهد بود. بنابراین توصیه من به دولتیان ایران این است که تنها به دنبال محکوم کردن و شیوه‌های خشن برای حل این بحران نروند. مقام مسئولی مانند وزیر خارجه یا دبیر شورای عالی امنیت ملی می‌توانند راه حل پیشنهادی خود را به بحرین ارائه کنند.

مشکل ما در مدیریت بحران‌های خارجی این است که دامنه موضوع بسیار وسیع می‌شود و به دست افراد غیر مسئول می‌افتد. ما سی و دو سال است که با امریکا مشکل داریم. در این سال‌ها یک نفر مقام مسئول نگفته است که مشکل ما با امریکا بر سر چه موضوعاتی است و ما چه راه حلی را برای حل این مشکلات پیشنهاد می‌کنیم. مشکل ما این است که همه بعد ماجراجویانه مسئله را دنبال می‌کنند و هیچ پیشنهادی برای حل مسائل ارائه نمی‌دهیم.

ما می‌توانیم طرحی ارائه کنیم و در آن بگوییم که با توجه به این که شصت درصد مردم بحرین شیعه هستند و از بسیاری از حقوق شهروندی خود محروم هستند، می‌توان این اقدامات را برای حل مسئله انجام داد. این کار دخالت در امور داخلی نیست.

ارائه چنین طرحی از سوی یک مقام مسئول می‌تواند تا حدی از تنش بکاهد. رابطه با کشورهای عربی برای ایران مهم است و ایران نمی‌تواند این کشورها را رها کند. با توجه به این که ما با تحریم‌های بین المللی هم روبه رو هستیم، به این ارتباط بیشتر هم نیاز داریم. به طور مثال در حال حاضر سالانه حدود هشت میلیارد دلار مبادله تجاری با دوبی انجام می‌شود. بنابراین رها کردن کشورهای عربی برای ایران کار آسانی نیست.