فلسطین از اردوغان بریده به پوتین رسیده!

دیپلماسی ایرانی: سیاستگذارانی که در تدوین و اجرای سیاست‌های خود دچار روندی آونگی (پاندولی) شده و همواره در حال حرکت میان دو یا چند نقطه متقابل و خاص هستند، نمادی از سیاستگذاران احساس‌گرا هستند که انتخاب عقلانی را نمی‌پسندند. سیاستگذاری خارجی برای بازیگرانی که مشروعیت و شناسایی دولت با عنوان بازیگر اصلی روابط بین‌الملل را ندارند، اغلب دچار چرخه‌ای از خطاهای تکراری می‌شود که بیشتر بر احساس و ذهنیت بسته استوار است و حتی در چارچوب آزمایش و تجربه نیز قرار نمی‌گیرند.

الگوی سیاستگذارانه آزمایش و تجربه دارای اصول و مؤلفه‌هایی است که کنترل و کاهش تکرار خطاها را به دنبال دارد. اما برخی سیاستگذاران و رهبران هستند که سعی دارند: «به جای آن‌که سیاست‌ها را راه‌حل قطعی مشکلات فلج کننده بدانند، سیاست را چونان آزمایش و تجربه قلملداد کنند.»1این طیف از سیاستگذاران به جای درس‌آموزی و یادگیری از سیاست‌های پیشین و دوری از خطاهای گذشته، بازهم در چرخه خطا، تکرار خطا و شکست گرفتار می‌شوند!

یکی از نمادهای چنین سیاستگذاران و رهبران خطاپیشه را می‌توان رهبران جریان‌ها و گروه‌های فلسطینی طی بیش از 7 دهه اخیر دانست که همواره در حال تکرار سیاست‌های اشتباه خود در متوسل شدن (آویزان شدن) به قدرت‌های بزرگ جهانی هستند. از توسل به اتحاد جماهیر شوروی، سوریه، مصر، ایران، سپس همراهی و همکاری با ایالات متحده، ترکیه اردوغانی و اکنون بار دیگر بازگشت به آغوش روسیه و پوتین!

طی چند ماه اخیر به‌ویژه با شروع و ادامه جنگ اوکراین، گروه‌های مبارز فلسطینی بار دیگر رویکرد روسیه‌گرایی را در دستورکار خویش قرار داده‌اند، سیاستی که در پیشینه سیاستگذاری فلسطینی دارای نمونه‌های همسان است. این رویکرد گرایش افراطی به یک قدرت بزرگ منطقه‌ای یا جهانی در چند درس سیاستی در زیر مورد بررسی قرار می‌گیرد:

یکم - اصل فرزندخواندگی فلسطین در مناسبات بین‌المللی: یکی از اصول بنیادین گروه‌های فلسطینی به‌خصوص رهبران این گروه‌ها طی چند دهه اخیر را می‌توان تمایل و اشتیاق آن به فرزندخواندگی از سوی قدرت‌های بزرگ دانست. اصلی که ناشی از عدم انسجام شهروندان و گروه‌های مبارز فلسطینی برای آزادی وطن خویش است.

شهروندان فلسطینی که در آغاز اشغال فلسطین نزدیک به 10 برابر جمعیت یهودیان و مهاجمان بودند، با یک عدم انسجام و البته کاهلی و بی‌خیالی سبب تسلط دولت و آرمان صهیونیسم بر فلسطین شدند. گروه‌های مبارز فلسطینی نیز طی چند دهه اخیر نشان داده‌اند که بیش از آن‌که به فکر آزادی فلسطین باشند، به دنبال قدرت‌نمایی هستند.

به صراحت می‌توان ادعا کرد که شهروندان و گروه‌های مبارز فلسطینی به جای آن‌که یک ساختار منسجم و توانمند را شکل دهند و به مبارزه بپردازند، همواره به دنبال فرزندخواندگی از سوی قدرت‌های خارجی و نیروی سوم در معادله اعراب و اسرائیل بوده‌اند. گویا تمایل فلسطینی‌ها به فرزندخوادگی از سوی قدرت‌های خارجی به اصلی بنیادین در فرهنگ سیاسی و اجتماعی آنان بدل شده است! 

دوم - جستجوی پدرخوانده از شوروی تا ایران، ترکیه و روسیه پوتین: گروه‌های مبارز فلسطینی که ادعای آزادی‌خواهی و آرمان آزادی فلسطین را دارند، همواره در جستجوی یک پدرخوانده پول‌دار و بزرگ بوده‌اند.

فلسطینی‌ها به جای آن‌که به صورت مستقل و در قالب یک ملت متحد به مبارزه با مهاجمان اسرائیلی بپردازند، همواره به دنبال یک پدرخوانده بوده‌اند. روندی از جستجو و التماس برای کسب پدرخوانده‌هایی مانند: سوریه، مصر، عربستان، عراق، اتحاد جماهیر شوروی که با فروپاشی شوروی، این روند دچار تغییر شده و اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا پدرخوانده فلسطینی‌ها شدند و فرآیند صلح اسلو و ...آغاز شد.

طی چند دهه اخیر همواره ایران و سوریه به عنوان پدرخوانده گروه‌های مبارز فلسطینی مطرح بوده‌اند، اما در دو دهه گذشته دولت اردوغان در ترکیه در چارچوب سیاست نیرنگ خود توانست برخی گروه‌های فلسطینی به‌ویژه حماس را به خود جذب و آنان را به قبول پدرخواندگی جعلی اردوغان متمایل کند.

اکنون با مشخص شدن عدم صداقت اردوغان در پدرخواندگی فلسطینی‌ها و سوءنیت اردوغان در فرزندخواندگی حماس، حماس و دیگر گروه‌های فلسطینی بار دیگر در دام یک پدرخوانده جدید یعنی روسیه و پوتین گرفتار شده‌اند!

جنگ اوکراین 2022 و برخی تنش‌ها میان روسیه و اسرائیل در مورد تهاجم روسیه به اوکراین طی چند ماه اخیر سبب شده تا دولت روسیه برای فشار بیشتر بر اسرائیل، سیاست حمایت و پذیرایی از گروه‌های مبارز فلسطینی را در دستورکار خود قرار داده و به تحریک دولت اسرائیل برای سکوت یا نرمش در قبال جنگ اوکراین بپردازد.

گویا سران حماس و سایر گروه‌های مبارز فلسطینی از گذشته خود درس نگرفته و همچنان به دنبال پدرخوانده‌های دروغین، نیرنگ‌باز و سودجو مانند اردوغان، پوتین، آل‌سعود و ... هستند که از آرمان فلسطین، جان و مال شهروندان فلسطینی در راه اهداف و نیات قدرت‌طلبانه خود بهره‌برداری می‌کنند.

سوم - پوتین پدرخوانده مغرور و دروغین فلسطین: اکنون که جنگ اوکراین موجب ظهور و تقویت تنش میان روسیه و اسرائیل شده، روسیه به دنبال ابزارهای فشار بر اسرائیل است که هیچ تاکتیکی بهتر از دعوت و پذیرایی از گروه‌های مبارز فلسطینی در مسکو وجود ندارد. 

در شرایط کنونی که روسیه به رهبری ولادیمیر پوتین با یک تحریم و انزوای فراگیر مواجه شده و حتی دولت اسرائیل نیز به مخالفت آشکار و تند علیه سیاست‌های روسیه می‌پردازد، برقراری یا تقویت روابط روسیه با کشورهای محور مقاومت و حتی گروه‌های مبارزی مانند حماس می‌تواند ابزار کنترل و کاهش سیاست‌های اسرئیل علیه روسیه باشد.

دیدار هیأت بلندپایه حماس به سرپرستی موسی ابومرزوق از رهبران ارشد حماس به مسکو در میانه اردیبهشت 1401 و در اوج تنش‌ها میان روسیه و اسرائیل را می‌توان یک نیروی فشار بسیار قوی بر سیاست‌ها و مواضع اسرائیل و هشداری شدید برای دولت نفتالی بنت محسوب کرد که روسیه برای حفظ برتری و اقتدار خویش، هر سیاست و اقدامی که لازم باشد را دنبال می‌کند.

روابط روسیه و حماس طی یک سال اخیر دارای روندی فزاینده بوده که دیدارهای شهریور  و آذر 1400 هیأت بلندپایه حماس و نماینده ولادیمیر پوتین در همین راستا قابل بررسی است. اما نباید فراموش کرد که دوستی روسیه با حماس تنها در راستای بهره‌گیری روسیه از حماس برای فشار بر اسرائیل در مناسبات جهانی به‌خصوص جنگ اوکراین است.

سیاست نیرنگ‌گونه دولت پوتین برای بهره‌گیری از گروه‌های مبارز فلسطینی برای فشار بر اسرائیل را می‌توان در این اعلام موضع دولت روسیه در سال 2006 (1384) و زمان پیروزی بزرگ حماس در انتخابات فلسطین دنبال کرد که سرگئی لاوروف در دیدار با خالد مشعل، رهبر سیاسی حماس در مسکو به صراحت می‌گوید: «فکر نمی‌کنم حماس آینده جدی [خوب] داشته باشد اگر حماس تغییر نکند. حماس باید اسرائیل را به رسمیت بشناسد و شبه‌نظامیان خود را کنار بگذارد.»2

این سخنان لاوروف که مواضع دولت پوتین در سال 2006 است، نشان می‌دهد که اصل راهبردی سیاست خارجی روسیه حمایت از اسرائیل در برابر فلسطین و بازی با حماس و سایر گروه‌های فلسطینی برای مقابله و برقراری موازنه در نبرد با ایالات متحده آمریکا، اسرائیل و غرب است.  در همان سال 2006 نیز پوتین حاضر به دیدار با خالد مشعل نشد و نشان داد که ولادیمیر پوتین یک پدرخوانده دروغین، مغرور و نیرنگ‌باز است که تنها به تضمین بقای حکمرانی خویش و بقای هژمونی روسیه در منطقه و جهان اعتقاد دارد و نه برقراری صلح و عدالت میان اعراب و اسرائیل.

*

وضعیت کنونی جهان که در آشوب اقلیمی، کمبود غذا، بحران انرژی و جنگ اوکراین گرفتار شده است، برای سیاستگذاران و رهبران زودباوری مانند رهبران گروه‌های فلسطینی می‌تواند یک دام بزرگ باشد که آنان را اسیر نیات و اهداف قدرت‌های بزرگ جهانی و منطقه‌ای سازد.

گروه‌های مبارز فلسطینی در شرایطی که درس‌های بزرگ و خسارت‌باری از اعتماد به پدرخوانده‌های دروغین مانند: صدام حسین، اتحاد جماهیر شوروی، اروپا، آمریکا، قطر، رجب طیب اردوغان و ... آموخته‌اند، بار دیگر در حال آزمون همان سیاست تکراری شکست خورده، این‌بار در میدان نبرد روسیه و اسرائیل هستند.

جنگ اوکراین اکنون برای برخی شهروندان و گروه‌های فلسطینی دارای چهار ضلع: روسیه، اوکراین، اسرائیل و فلسطین تصور می‌شود که در یک ساده‌لوحی بسیار خطرناک، شهروندان و رهبران فلسطینی خیال می‌کنند که با روسیه در یک جبهه و متحد هستند تا علیه اسرائیل و اوکراین همکاری داشته باشند!

**

تاریخ فلسطین طی هفت دهه اخیر سرشار از پدرخوانده‌های دروغین و نیرنگ‌بازی است که نمونه آخر آن رجب طیب اردوغان طی همین یک دهه اخیر است. رهبران گروه‌های مبارز فلسطینی نیز علاقه دارند تا به جای انسجام داخلی میان خود، به فرزندخواندگی قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای و جهانی درآمده و از آنان کمک بگیرند! این سیاست و اصل راهبردی سیاستگذاران فلسطینی یعنی پدرخواندگی و فرزندخواندگی را می‌توان سیاستی فاجعه‌بار با آزمون‌ها و  پیامدهای خطای مکرر دانست که همواره موجب زیان فلسطین و شهروندانش شده است. اکنون در میان جنگ اوکراین و افزایش تنش‌ها میان روسیه، اسرائیل و آمریکا، ولادیمیر پوتین بار دیگر درهای کاخ کرملین را به روی حماس و سایر گروه‌های فلسطنی باز کرده است تا از آنان در جهت منافع خود بهره ببرد.

رهبران و شهروندان فلسطینی باید هوشیار باشند که روسیه و پوتین هیچ اعتقاد و احساسی به آرمان فسطین و عدالت میان اعراب و اسرائیل ندارند، بنابراین نباید در دام سیاست‌های نیرنگ‌ساز دولت روسیه برای موازنه وحشت با اسرائیل گرفتار شوند.   

منابع:

1- هرمان، چارلز. سیاستگذاری خارجی و پافشاری بر خطا. ترجمه علیرضا طیب. تهران. ابرار معاصر. 1392. چاپ اول. ص 326
2- نیویورک تایمز. 11 جولای 2020. به آدرس: https://www.nytimes.com/2006/03/04/world/middleeast/hamas-delegation-visits-moscow-for-a-crash-course-in.html