لزوم نگاه به منافع ملی

دیپلماسی ایرانی: هرچند هفتم اکتبر به‌عنوان یک نقطه عطف می‌تواند جعبه پاندورایی را در تحولات فلسطین و منطقه غرب آسیا باز کند که یک نظم نوین منطقه‌ای را به دنبال داشته باشد، اما در شرایط به‌شدت سیال و مبهم فعلی نمی‌توان درک روشنی از حدود و ثغور و اقتضائات این نظم داشت؛ چراکه تحولات میدانی به‌عنوان مهم‌ترین پارامتر کماکان در جریان است و در‌ این‌ میان مهم‌ترین موضوع در تحولات میدانی هم به‌‌ شدت و وسعت حمله زمینی اسرائیل به نوار غزه و به تبع آن واکنش گروه‌های فلسطینی و لبنانی باز‌می‌گردد.

نکته حائز اهمیت دیگر، برخی تلاش‌های سیاسی و رسانه‌ای ۷۲ ساعت گذشته است که به صورتی مستمر، مداوم و معنادار در رفتاری ضد ایرانی سعی دارد مشخصا پای ایران را به حمله هفتم اکتبر باز کند و در پی آن، گزاره‌هایی را در قالب افزایش فشار به تهران یا حتی موضوع تنش و حمله به ایران پیش می‌کشند که البته با واکنش‌های جدی از سوی مقامات جمهوری اسلامی ایران مواجه شده است. دراین‌باره نمایندگی ایران در سازمان ملل در بیانیه‌ای، ضمن اعلام اینکه اقدامات فلسطین دفاع کاملا مشروع در مقابل هفت دهه اشغال ظالمانه و جنایات فجیع رژیم نامشروع صهیونیستی است، هرگونه دخالت در عملیات طوفان‌الاقصی را رد کرد. در بخشی از بیانیه آمده که ایران در عملیات حماس علیه رژیم صهیونیستی دخالتی نداشته و عملیات روز شنبه از طرف خود گروه‌های فلسطینی انجام شده است.

نمایندگی ایران در سازمان ملل در ادامه بیانیه خود تأکید کرده است که «موفقیت عملیات حماس به این دلیل بود که این عملیات غافلگیرکننده بود و همین عامل سبب شد تا بزرگ‌ترین شکست سازمان‌های امنیتی اسرائیل رقم بخورد». بیانیه مذکور با اشاره به تلاش رژیم صهیونیستی برای توجیه شکست خود، آورده است: «این رژیم می‌خواهد شکست خود را به قدرت اطلاعاتی و برنامه‌ریزی عملیاتی ایران نسبت دهد». نمایندگی ایران در سازمان ملل همچنین در پایان اعلام کرد: «برای آنها (اسرائیل) خیلی سخت است که در جوامع اطلاعاتی گفته شود که از یک گروه فلسطینی شکست خورده‌اند».

به دنبال انتشار این بیانیه، علی کریمی‌مقام، عضو نمایندگی ایران در سازمان ملل نیز در واکنشی به ادعاهای مطرح‌شده در نشریات آمریکایی با استناد به اظهارات غیرموثق برخی منابع مطلع مبنی بر نقش‌داشتن ایران در حمله مقاومت فلسطین به مواضع رژیم اشغالگر قدس، در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس مشابه با ادبیات بیانیه دیروز دوشنبه گفت که «تصمیمات مقاومت فلسطین خودجوش و مطابق منافع قانونی ملت فلسطین است». کریمی‌مقام با بیان نظر نمایندگی ایران در سازمان ملل در ادامه نوشت: «ما همدلانه برای حمایت راسخ از فلسطین در کنار آن ایستاده‌ایم. اگرچه ما در پاسخ فلسطین نقشی نداریم؛ چراکه صرفا از سوی خود فلسطین انجام می‌شود». او در ادامه «اقدامات قاطعانه فلسطین را دفاعی تماما مشروع در قبال هفت دهه اشغال ستمکارانه و جنایات شنیع رژیم غیرقانونی صهیونیستی دانست». این بیانیه رسمی نمایندگی ایران در سازمان ملل و همچنین واکنش توییتری کریمی‌مقام به دنبال ادعای واهی و ضد ایرانی بود که وال‌استریت ژورنال درباره نقش مستقیم تهران در حمایت از حماس برای انجام عملیات هفتم اکتبر مطرح کرده بود.

 از حمایت صریح تا تهدید چندباره

با توجه به تداوم و تشدید حملات و هجمه‌های سیاسی و رسانه‌ای علیه تهران درباره عملیات روز شنبه حماس، بدیهی بود که ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران هم در نشست خبری دیروز دوشنبه خود به این موضوع ورود جدی داشته باشد. کنعانی از چند زاویه به این اتفاق پرداخت. او در پاسخ به سؤالی درباره برخی از اظهارنظرها مبنی بر نقش ایران در عملیات طوفان‌الاقصی و اینکه این عملیات با چراغ سبز ایران انجام شده است، بر این نکته تأکید کرد که «طرح این اتهامات و اظهارنظرها درباره ایران و نقش ایران با انگیزه‌های مختلف سیاسی و در جهت توجیه شکست سنگین رژیم صهیونیستی و توجیه حمایت‌های مختلف غرب ازجمله آمریکا از اشغالگران و توجیه ماجراجویی‌های رژیم صهیونیستی انجام می‌شود». بنابراین به باور کنعانی «طرح برخی از اظهارنظرها و اتهامات علیه ایران و حزب‌الله از مسئولیت‌های بین‌المللی انگلیس و آمریکا در حمایت از جنایت‌های ۷۵ساله رژیم صهیونیستی کم نمی‌کند».

این دیپلمات در مهم‌ترین بخش از سخنان دیروز خود و در پاسخ به سؤالی درباره تهدیدهای اخیر مقامات آمریکایی و اسرائیلی علیه ایران در پی انجام عملیات طوفان‌الاقصی از سوی جریان مقاومت در فلسطین، صراحتا عنوان کرد: «هر اقدام احمقانه‌ای نسبت به ایران با پاسخ ویرانگری مواجه خواهد بود و آنها اگر می‌توانند در صحنه فلسطین از خودشان دفاع کنند». کنعانی به سؤال مشابه دیگر درباره اظهارات اخیر یکی از سناتورهای آمریکایی علیه ایران و تهدیدات منتشرشده از سوی او علیه تهران در پی اتفاقات اخیر در فلسطین هم با ادبیاتی حقوقی و دیپلماتیک جواب داد و یادآور شد که «طرف‌های تهدید‌کننده باید متوجه مسئولیت‌های حقوقی و بین‌المللی خود درباره انجام این تهدیدات علیه دیگر اعضای جامعه بین‌الملل و اعضای سازمان ملل باشند و بدانند که این‌گونه اظهارات تهدید‌آور، مسئولیت‌آور است». این دیپلمات کشورمان مجددا خاطرنشان کرد: «جمهوری اسلامی ایران در دفاع از امنیت ملی خود و حقوق ملت ایران هیچ‌گاه دست‌بسته نبوده است و همیشه قاطع و پشیمان‌کننده عمل کرده است».

کنعانی از زاویه دیگری به مسئله فلسطین پرداخت و در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه بسیاری از کشورها عملیات طوفان‌الاقصی را یک عملیات تروریستی عنوان کرده‌اند و فقط ایران بوده که از حماس و از این عملیات حمایت کرده است «از تلاش برای عوض‌کردن جای ظالم و مظلوم با هدف محق جلوه‌دادن ظالم اشغالگر» گفت. از ‌این‌‌رو سخنگوی وزارت امور خارجه طبیعی می‌داند که «این طرف‌ها و این کشورها بخواهند از چنین تعابیری استفاده کنند». با این حال کنعانی دوباره «تأکید جمهوری اسلامی ایران در دفاع از حقوق مردم فلسطین و مقاومت فلسطین را برای سرزمین خودشان تکرار کرد». این مقام وزارت امور خارجه متذکر شد که «این حمایت‌ها فقط مختص جمهوری اسلامی ایرانی نیست و کشورهای مختلفی از این حق مردم فلسطین حمایت کرده‌اند و رژیم صهیونیستی را مسئول دانسته‌اند».

 مواضع داخلی و سوءاستفاده خارجی

از سوی دیگر یک مقام ارشد کاخ سفید به رسانه‌های آمریکایی گفته بود «خیلی زود است بگوییم آیا ایران مستقیما در حمله گسترده حماس به اسرائیل دست داشته است». این مقام ارشد دولت جو بایدن که نامش فاش نشده است، شنبه‌شب به وقت محلی برابر با هفتم اکتبر ۲۰۲۳ و ۱۵ مهرماه جاری در واشنگتن در گفت‌وگو با خبرنگاران رسانه‌های آمریکایی و بین‌المللی اذعان کرد «دلیل قاطعی وجود ندارد که به نقش مستقیم ایران اشاره کنیم». باوجود‌این طیفی از جریان‌های رسانه‌ای و نیز جمهوری‌خواهان به اظهارنظرهای برخی مقامات اجرائی ایران و نیز موضوع تبادل زندانیان دوتابعیتی و آزادسازی شش میلیارد دلار از اموال بلوکه‌شده ایران در ۲۷ شهریور/ ۱۸ سپتامبر اشاره دارند و با استناد غلط به آنها، سعی می‌کنند به هر طریقی که شده، پای ایران را به این مسئله باز کنند؛ کمااینکه وال‌استریت ژورنال هم در یک مطلب ادعایی از نقش ایران در حمله هفتم اکتبر می‌گوید که البته با تکذیب رسمی تهران مواجه شد.

در مقابل آدرین واتسون، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، گفته بود «اگر‌چه به دلیل محدودیت‌های فدرال نمی‌توانم به‌ طور مستقیم به انتقادهای جمهوری‌خواهان در‌باره موضوع توافق با ایران و آزادسازی دارایی‌های ایران و ارتباط‌دادن آن به حمله حماس بپردازم، اما من می‌توانم واقعیت‌ها را روشن کنم که حتی یک سنت از این پول (شش میلیارد دلار) هنوز هزینه نشده است و زمانی که هزینه شود، فقط می‌توان آن را صرف اموری مانند غذا و دارو برای مردم ایران کرد. این بودجه مطلقا هیچ ارتباطی با حملات امروز ندارد و اکنون زمان انتشار اطلاعات نادرست نیست». برایان نلسون، معاون تروریسم و اطلاعات مالی وزارت خزانه‌داری آمریکا، در برابر انتقادهای جمهوری‌خواهان تأکید کرد «این سرمایه‌های محدود‌شده نمی‌توانند به دست ایران برسند و هرگونه ادعای خلاف آن نادرست و گمراه‌کننده است».

در کنار این نکات، متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) به موضع‌گیری برخی نامزدهای جمهوری‌خواه انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ علیه دولت جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا که از توافق اخیر تهران و واشنگتن انتقاد کرده‌اند، پاسخ داد. به گزارش ایسنا، متیو میلر تلاش کرد در پیام خود فضاسازی‌ها برای مرتبط‌دانستن عملیات «طوفان‌الاقصی» نیروهای مقاومت فلسطین علیه رژیم صهیونیستی با آزاد‌شدن پول ایران را رد کند.

‌او نوشت: «بگذارید واضح بگویم توافق برای بازگرداندن شهروندان آمریکایی از ایران به خانه هیچ ارتباطی با حمله به اسرائیل ندارد». سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا ادامه داد: «حتی یک پنی هم خرج نشده است و در صورت خرج‌کردن، فقط می‌تواند برای نیازهای بشردوستانه مانند غذا و دارو هزینه شود. هر چیزی که برعکس باشد، نادرست است».

‌در‌عین‌حال، اندرو بیتس، معاون سخنگوی کاخ سفید نیز ادعاهای برخی از جمهوری‌خواهان مبنی بر کمک دولت بایدن به حمایت مالی از حمله حماس به اسرائیل از طریق آزادسازی منابع مالی ایران به‌عنوان بخشی از مبادله زندانیان را دروغی شرم‌آور خواند. معاون کارین ژان پی‌یر، به‌طور خاص پیام‌های سناتورها ریک اسکات و جی‌دی ونس را مورد انتقاد قرار داد که ادعا کرده‌اند انتقال شش میلیارد دلار سرمایه ایران از کره جنوبی به قطر، در عملیات روز شنبه مقاومت فلسطین به رژیم صهیونیستی نقش داشته است.

در‌این‌بین، مهم‌ترین اظهارنظر به مواضع روز یکشنبه آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان بازمی‌گردد که ادعاها درباره موضع منفعلانه دولت جو بایدن در قبال ایران و به تبعش انجام عملیات «طوفان‌‌الاقصی» توسط حماس را زیر سؤال برد و در تبیین گفته خود به دو نکته اشاره کرد. در موضوع نخست، بلینکن به جوسازی علیه آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده برای استفاده در امور بشردوستانه به‌عنوان بخشی از توافق بازگرداندن آمریکایی‌های زندانی در ایران اشاره کرد و آن را بازی سیاسی جمهوری‌خواهان خواند؛ بازی سیاسی که وزیر امور خارجه ایالات متحده، آن را در شرایطی که به گفته او افراد زیادی جان باخته‌اند و اسرائیل تحت حملات قرار دارد، تأسف‌بار دانست.

بلینکن در تشریح نکته دوم خود، تأکید کرده بود که پول مالیات‌دهندگان آمریکایی نقشی در این زمینه نداشته است و این شش‌میلیارد دلار، درآمد ایران بود که از محل فروش نفت خود به دست آورده بود و در بانکی در کره جنوبی مسدود شده بودند. رئیس دستگاه سیاست خارجی آمریکا این را هم گفت که «اگرچه ایران از همان روز اول حق استفاده از این پول‌ها را برای مصارف بشردوستانه داشته و این پول‌‎ها از یک حساب بانکی به حسابی دیگر در کشوری دیگر منتقل شد تا استفاده آن تسهیل شود، اما تاکنون حتی یک دلار هم از این حساب خرج نشده است».

به زعم بلینکن، وزارت خزانه‌داری آمریکا نظارت دقیقی بر این حساب (ایران) دارد تا پول‌های آن فقط برای غذا، دارو و تجهیزات پزشکی مورد استفاده قرار بگیرد. وزیر امور خارجه آمریکا به روند طی‌شدن دولت سابق هم ورود می‌کند و تأکید دارد که «دولت دونالد ترامپ هم سازوکار مشابهی را برای استفاده ایران از درآمد نفتی مسدودشده‌اش در جاهای مختلف برای امور بشردوستانه تعیین کرده بود». بنابراین از دید سکاندار سیاست خارجی دولت بایدن، «یا اطلاعات غلطی به افراد داده می‌شود یا خودشان این اطلاعات را نشر می‌دهند».

در همین زمینه ناصر کنعانی در نشست خبری دیروز دوشنبه خود و در پاسخ به این پرسش که برخی از مقامات غربی و آمریکایی مدعی شده‌اند تهران پول‌های اخیر آزاده‌شده را صرف انجام عملیات طوفان‌‌الاقصی کرده است، تنها به ذکر این جمله بسنده کرد که «ما توجهی به این اظهارنظرها نمی‌کنیم، آنها خودشان در این ارتباط مسائلی را مطرح کردند و خودشان هم جواب خودشان را دادند». البته سخنگوی وزارت امور خارجه ایران درباره دسترسی ایران به پول‌های آزاد‌شده اخیر در جریان توافق غیرمستقیم بین ایران و آمریکا، کار در این زمینه را تمام‌شده دانست و به باور او «ایران حق دسترسی به دارایی‌های خود را دارد».

 لزوم توجه به منافع ملی

اگرچه به گفته و اذعان مقامات ایالات متحده آمریکا تاکنون هیچ‌گونه مدرک مشخصی دال بر حمایت یا نقش مستقیم جمهوری اسلامی ایران در عملیات ۷ اکتبر حماس علیه اسرائیل وجود ندارد و نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل نیز این مسئله را تکرار کرده است و درعین‌حال مقامات دولت بایدن و همچنین تهران بر این موضوع تأکید دارند که تاکنون هیچ مبلغی از شش میلیارد دلار واریزی به حساب‌های ایران در بانک‌های قطری خرج نشده است و از این منظر نمی‌توان توافق تهران‌–‌واشنگتن بر سر تبادل زندانیان دوتابعیتی و آزادسازی این پول‌های بلوکه‌شده را به انجام عملیات طوفان‌الاقصی گره زد‌، اما بی‌شک باید این نکته را هم در نظر گرفت که مبادا منافع ملی قربانی برخی تندروی‌های داخلی شود.

جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدا به لحاظ اخلاقی همواره خود را متعهد به حمایت جدی از آرمان فلسطین و گروه‌های مقاومت می‌داند، اما مرز باریک این حمایت اخلاقی با برخی موضع‌گیری‌ها و شعارها باید به‌درستی در سطح رسانه‌ای تبیین شود که فضا برای سوء‌استفاده و موج‌سواری معارضان شکل نگیرد. به‌هرحال باید اذعان کرد که در برهه‌های مختلف متأسفانه برخی تندروی‌های داخلی در کنار حب‌و‌بغض‌های سیاسی خارج از کشور به‌عنوان دو لبه قیچی عمل کرده‌اند که بارها منافع ملی را قربانی مطامع دو طرف کرده که بعضا منافعشان در هم‌پوشانی با همدیگر رقم خورده است.

در این میان به نظر می‌رسد بخشی از توییت دیروز عضو نمایندگی ایران در سازمان ملل می‌تواند یک خط درست سیاسی و رسانه‌ای را به دست بدهد که «اگرچه جمهوری اسلامی ایران همدلانه برای حمایت راسخ از فلسطین در کنار آنها ایستاده است، اما نقشی در پاسخ فلسطینی‌ها ندارد؛ چراکه این پاسخ صرفا از سوی خود فلسطین انجام می‌شود».‌به موازات آنچه گفته شد، برخی تحلیلگران و کارشناسان این روزها از روی دلسوزی هشدارها و تذکراتی را مطرح کرده‌اند و پیرو آن واقعا جا دارد این نکته مد‌نظر قرار گیرد که برخی مقامات اجرائی در به‌کاربردن واژه‌ها، ادبیات و موضع‌گیری‌های خود نهایت دقت، هوشمندی و مصلحت را با در‌نظر‌گرفتن چارچوب منافع ملی داشته باشند تا تبعاتی دامن‌گیر کشور نشود.

نکته حائز اهمیت دیگر آن است که به نظر می‌رسد برخی نیروهای اجرائی، بی‌ربط یا با‌ربط به دنبال اظهارنظر در مسائلی هستند که در حوزه تخصصی و حیطه اختیارات آنها نیست. این معضل در حوزه سیاست خارجی و موضوعات دیپلماتیک به‌شدت مشهود است و گاهی دیده می‌شود هر فرد غیر‌متخصصی خود را محق به اظهارنظر در زمینه سیاست خارجی می‌داند، بدون آنکه به منافع ملی و نیز عواقب و تبعات مواضعش فکر کرده باشد. در‌حالی‌که این اظهارنظرها در سطحی‌ترین حالتش بدون در‌نظر‌گرفتن بار حقوقی یا دیپلماتیک می‌تواند به‌عنوان مستمسکی برای فشار علیه منافع ایران مورد استفاده قرار گیرد.

در فضای انتخاباتی و غیرانتخاباتی نباید مانور سیاسی برخی افراد و احزاب روی آرمان فلسطین یک حربه انتخاباتی باشد. اما قطعا کسانی که به دنبال مطرح‌کردن خود از این طریق هستند بیشترین ضربه را به منافع ملی می‌زنند؛ چرا‌که بدون شناخت درست از مسائل فلسطین، اسرائیل، منطقه غرب آسیا و روندهای جاری در نظام بین‌الملل نمی‌توان شعاری با موضوع برخورد کرد.‌اظهارنظرهای سنجیده هم می‌تواند یک موتیف درست کلامی را ایجاد کند که درعین‌حال حق مطلب را بدون هیچ‌گونه تبعاتی ادا کرده باشد؛ چنان‌که عباسعلی کدخدایی، رئیس پژوهشکده شورای نگهبان و عضو این شورا نوشت: «غربی‌ها مدعی هستند صهیونیست‌ها حق دفاع از خود دارند. باید گفت که حق دفاع مشروع به دلیل تقدم حضور مردمان فلسطین، (تنها) متعلق به آنان است و نه به اشغالگرانی که با زور و خلاف اصول و قواعد حقوق بین‌الملل، سرزمین مردم تحت ستم فلسطین را غصب کرده‌اند».

در دنیای امروز که نقش رسانه‌ها بی‌بدیل است، هر‌گونه واکنش و سخنی، چه در قالب موضع شخصی و چه موضع رسمی، به واسطه بعد حقوقی افراد می‌تواند تبعاتی را برای کشورها و منافع ملی به دنبال داشته باشد. بنابراین دیگر چیری به نام موضع خصوصی معنا ندارد. مقامات اجرائی باید در اظهارنظرهایشان در فضای مجازی، مصاحبه‌ها و... به این نکته دقت کنند که دیگر مانند گذشته نمی‌توان موضوعی را مطرح کرد و بعد آن را تکذیب کرد. هر حرف و سخنی در دنیای رسانه‌ای امروز برای همیشه ثبت خواهد شد./شرق