ایران به کجا شکایت برد؟

نویسندگان: دکتر علی امیری، پژوهشگر حقوق بین الملل و دکتر محمد قراچورلو، پژوهشگر حقوق بین الملل و دکتر علیرضا ایرانشاهی، پژوهشگر حقوق بین الملل

دیپلماسی ایرانی: رژیم صهیونیستی در روز جمعه ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، حملات خود را علیه برنامه هسته‌ای ایران آغاز کرد. این عملیات که «شیر در حال طلوع» نام داشت، دو بخش داشت: الف) حملات هوایی سنگین علیه دو سایت‌های غنی‌سازی ایران. ب) حملات هدفمندتر در تهران برای از بین بردن عالی ترین مقام نظامی دولت ایران. هدف از این عملیات متوقف کردن چیزی بود که اسرائیل پیشرفت سریع تهران در توسعه سلاح‌های هسته‌ای می‌دانست. 

در همین رابطه طی دوازده روز درگیری طرفین تعداد زیادی از شهروندان غیر نظامی ایرانی به قتل رسیدند و به تعداد زیادی از واحدهای مسکونی و زیرساخت های غیر نظامیان آسیب فراوانی وارد آمد. با توجه به شروع آتش‌بس از سوی طرفین حاضر این پرسش مطرح می شود که حقوق بین‌الملل ظرفیت تنبیهه اشخاص و دولت ها جنایتکار را داراست یا خیر.

در ابتدا باید به موضع دیوان بین المللی کیفری مراجعه کرد، دیوان بین المللی کیفری در ۲۱ نوامبر ۲۰۲۴ در راستای تحقیقات در مورد جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت حکم بازداشت دو مقام ارشد اسرائیلی، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، و یوآو گالانت، وزیر دفاع سابق اسرائیل را به اتهام :«مسئولیت ادعایی در جنایات جنگی گرسنگی دادن به عنوان روشی برای جنگ و هدایت عمدی حمله علیه جمعیت غیرنظامی و جنایات علیه بشریت شامل قتل، آزار و اذیت و سایر اقدامات غیرانسانی از حداقل ۸ اکتبر ۲۰۲۳ تا حداقل ۲۰ مه ۲۰۲۴» صادر کرد. بلافاصله اسرائیل از شعبه دیوان درخواست کرد که هرگونه رسیدگی در دیوان در مورد وضعیت مربوطه از جمله بررسی درخواست‌های صدور حکم بازداشت برای بنیامین نتانیاهو و یوآو گالانت که توسط دادستانی در ۲۰ مه ۲۰۲۴ ارائه شده بود را متوقف کند. شعبه رسیدگی کنند دیوان بین المللی کیفری معتقد بود که دلایل معقولی وجود دارد که نشان می‌دهد هر دو فرد، عمداً و آگاهانه جمعیت غیرنظامی غزه را از اقلام ضروری برای بقای خود از جمله غذا، آب، دارو و لوازم پزشکی، و همچنین سوخت و برق از حداقل ۸ اکتبر ۲۰۲۳ تا ۲۰ مه ۲۰۲۴ محروم کرده‌اند.

با عنایت به مقدمات فوق و تجاوزات اخیر ۱۲ روز اسرائیل و آمریکا به ایران سوالات متعددی مطرح می شود:

۱ - توجیه حقوقی اسرائیل برای حمله به خاک ایران چیست در حالی که ایران مشغول مذاکره با آمریکا در مورد برنامه هسته ای بود؟

۲ - آیا اصولا دارندگان غیرقانونی سلاح هسته ای خارج از معاهده NPT می توانند دولت های فاقد سلاح هسته ای عضو قانونی همان معاهده را به چالش بکشند؟ آیا مبنای حقوقی چنین رفتاری در مورد معاهده منع گسترش وجود دارد؟

۳ - چه ضمانت اجرایی برای صیانت از تاسیسات هسته ای قانونی کشورهای عضو معاهده منع گسترش  NPT وجود دارد که تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی هستند؟ آیا حمله اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هسته ای قانونی ایران به احراز مسئولیت بین المللی آن دو در قبال ارتکاب چنین تخلفی منجر نخواهد شد؟ چه ترتیبات قانونی در قالب کدام نهاد بین المللی در چارچوب معاهده منع گسترش یا خارج از آن پیش بینی شده است؟ 

۴ - آیا سایر دولت ها، سازمان ها و نهادهای بین المللی مانند سازمان همکاری اسلامی یا جنبش عدم تعهد می توانند به عنوان ذی نفع معنوی علیه حمله کننده به تاسیسات هسته ای باشند؟

۵ - اصولا مسئولیت دولت صاحب تاسیسات هسته ای در راستای صیانت از جمعیت خود و سایر کشورهای همجوار در برابر پرتوهای هسته ای ناشی از حملات غیرقانونی علیه تاسیات هسته ای چیست؟ نقش شورای امنیت و آژانس بین المللی انرژی اتمی در این زمینه چیست؟

۶ – اصولا دولت ایران چگونه می تواند درخواست غرامت بابت خسارات مادی و معنوی وارده در اثر حملات اسرائیل و آمریکا کند؟ نزد کدام نهاد یا نهادهای بین المللی و بر اساس کدام مبنای حقوقی بین المللی می‌تواند شکایت ببرد؟