آغاز انقلاب کوانتومی دوم

نویسنده: دکتر سیروس حاجی‌زاده

دیپلماسی ایرانی: دهه‌های اخیر با ظهور آنچه به عنوان انقلاب کوانتومی دوم شناخته می‌شود، یک تغییر کیفی در مسیر علوم فیزیکی و فناوری را شاهد بوده‌ایم.

پس از آنکه انقلاب کوانتومی اول کاربردهای پیشگامانه‌ای در زمینه‌هایی مانند لیزر، ارتباطات و تراشه‌های الکترونیکی به همراه داشت، موج جدید – انقلاب کوانتومی دوم – به کاوش و بهره‌برداری از خواص کوانتومی عمیق‌تر، مانند برهم‌نهی و درهم‌تنیدگی، فراتر از محدودیت‌های کاربردهای سنتی شروع کرده است. در این چارچوب، مکانیک کوانتومی دیگر صرفاً یک نظریه فیزیکی انتزاعی نیست. بلکه به کانون توجه پروژه‌های تحقیقاتی و صنعتی عظیمی تبدیل شده است که با هدف تغییر شکل چشم‌انداز امنیتی و دفاعی، نویدبخش دگرگونی بی‌سابقه معماری سیستم‌های محاسباتی، رمزگذاری، حسگری و ارتباطی هستند. 

اهمیت محاسبات کوانتومی به عنوان یکی از بزرگترین دستاوردهای فیزیک مدرن زمانی آشکار می‌شود که از تئوری انتزاعی فراتر می‌رود و به کاربردهای عملی که دنیای واقعی را متحول می‌کنند، به ویژه در زمینه‌های امنیت و دفاع، دست یابد. 

فیزیک کوانتومی از زمان آغاز خود، مدلی منحصر به فرد از دانش علمی ارائه داده است که شهود را به چالش می‌کشد، با این حال به طور مداوم توانایی خود را در تولید فناوری‌های بی‌سابقه نشان می‌دهد. آنچه محاسبات کوانتومی را متمایز می‌کند این است که عمق نظریه فیزیکی را با قدرت تأثیر گسترده عملی ترکیب می‌کند و تفکیک مرزهای مفاهیم نظری از ماهیت امنیت و تأثیر استراتژیک آنها را دشوار می‌سازد. بنابراین، گذار از نظریه به کاربرد در حوزه محاسبات کوانتومی نه تنها یک پیشرفت فنی، بلکه یک تغییر استراتژیک برای دولت‌ها و نهادهای دفاعی است. 

ابزارهای محاسبات کوانتومی به تصمیم‌گیرندگان این امکان را می‌دهد که خطرات را به روشی کیفی و جدید مدیریت کنند، چه در زمینه‌های تحلیل تهدید، هک سیستم‌های رمزگذاری، فرماندهی ارتباطات و شبکه‌های اطلاعاتی، یا حتی در توسعه سیستم‌های تسلیحاتی بسیار هوشمند و پاسخگو. 

بُعد یکپارچه‌سازی در این واقعیت مشهود است که کاربردهای محاسبات کوانتومی در سیستم‌های امنیتی و دفاعی، پیشرفت‌های مجزا یا مستقلی نیستند، بلکه پیوندهایی در یک شبکه یکپارچه هستند که در آن نوآوری‌های امنیتی و دفاعی با هم تعامل دارند. با هر پیشرفت در یکی از این حوزه‌ها، فرآیندهای یکپارچه‌سازی سرعت می‌گیرند و توسعه سیستم‌های امنیتی و دفاعی را به یک جهش تجمعی تبدیل می‌کنند که سنجش پیامدهای آن دشوار است. امروزه، بحث در مورد امنیت اطلاعات یا برتری نظامی بدون در نظر گرفتن ادغام بین محاسبات کوانتومی و فناوری‌های مرتبط با آن در هوش مصنوعی، ارتباطات و نظارت فضایی غیرممکن است. 

آینده همچنان پذیرای جهش‌های غیرقابل پیش‌بینی است، زیرا ویژگی‌های دنیای کوانتومی، محدودیت‌های دانش فنی ما را منعکس می‌کند. این حوزه همچنان امیدوارکننده و پربار است و احتمالاً در چند سال آینده شاهد انتقال بسیاری از نوآوری‌های کوانتومی از آزمایشگاه‌ها به عرصه‌های عملیاتی واقعی خواهیم بود که نه تنها مکانیسم‌های دفاعی و حمله، بلکه استراتژی‌های مدیریت تعارض، بازدارندگی و کنترل ریسک را نیز متحول می‌کند. 

در واقع، با توجه به سرعت فزاینده تحقیقات علمی و توسعه فناوری، پتانسیل کاربردهای کاملاً جدید، فراتر از تصورات فعلی، به شدت وجود دارد. درس‌های آموخته‌شده از تاریخ علم و کاربردهای آن، تأیید می‌کند که ادغام نظریه فیزیکی و کاربردهای عملی، تضمین واقعی رهبری در حوزه‌های امنیتی و دفاعی است. 

تصمیم‌گیرندگان و مراکز تحقیقاتی باید درک کنند که آمادگی مؤثر برای چالش‌های آینده تنها از طریق سرمایه‌گذاری در دانش پایه، اتخاذ سیاست‌های تحقیق و توسعه پیشرفته و همکاری بین رشته‌ای افزایش‌یافته، قابل دستیابی است. در پرتو این امر، همگام بودن با پیشرفت‌ها در محاسبات کوانتومی و کاربردهای آن و مشارکت زودهنگام در ایجاد شایستگی‌ها و زیرساخت‌های لازم، عاملی حیاتی در شکل‌دهی به محیط امنیتی و استراتژیک قرن بیست و یکم خواهد بود.